PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK

OLUMSUZ DURUMLARLA BAŞ EDEBİLME

(PSİKOLOJİK SAĞLAMLIK)

LONDRA’DAN SİVRİALAN’A UZANAN BİR HİKAYE

Aynı zaman diliminde fakat farklı ülkelerde dünyaya gelen Charlie Chaplin ve Aşık Veysel. Kendi alanlarında bir deha ve usta olarak nitelendirilen iki kişi. Aşık Veysel; Aşık geleneğinin son büyük temsilcilerinden, şair, besteci, türkü ve saz ustası. Charlie Chaplin; komedi sinemasına yepyeni bir soluk getiren oyuncu, yazar, besteci, yapımcı ve senarist. Londra’nın fakir bir bölgesinden Sivas’ın Şarkış’la ilçesindeki Sivrialan köyüne uzanan bir hikâye.

Birbirinden bu kadar farklı alanlarda usta olan bu iki ismin çok önemli bir ortak özelliği vardır. Her ikisi de zorlu çocukluk yılları yaşamış ve yaşamlarının belli dönemlerinde baş etmeleri gereken olaylarla karşılaşmışlardır.

Charlie Chaplin, ruhsal problemleri olan anneye ve alkolik olan bir babaya sahipti. Anne ve babası müzikhollerde ve çeşitli tiyatrolarda çalışan kişilerdi. Yıllar içerisinde Charlie Chaplin anne ve babasından ayrılmak zorunda kalmış ve bakımevinde yaşamını sürdürmüştü. Bu süreçte güç zamanlar geçirmişti. Zor koşullar altında yolculuk yaparak gittiği Amerika’da komedi kariyerine adım atmıştı.

Aşık Veysel, yoksul bir ailenin çocuğuydu. İki kız kardeşini de çiçek hastalığında kaybeden Aşık Veysel yıllar sonra kendisi de çiçek hastalığından iki gözünü de kaybetmişti. Ardından ilk eşi tarafından terkedilmişti. Babasının aldığı ve onu oyalayacağını düşündüğü bağlama, Aşık Veysel’in yaşamını belirlediği şairler gecesine katılmasına vesile olmuştu. Kariyerinin ilk dönüm noktasını burada yaşamıştı.

İki ustanın da hikâyelerini ayrıntılı olarak gözden geçirdiğimizde, günlük yaşamda bireylerin karşılaşabileceği problemlerden çok daha fazlasını yaşamış olduğunu fark etmemiz olasıdır. Peki bu iki usta tüm bu yaşadıkları olumsuzluklara rağmen nasıl hayatta kalabilmişlerdi? Nasıl bu kadar güçlü olabilmişlerdi? Nasıl yaşamlarındaki bu olaylar onların pes etmelerine ve daha kötü olmalarına neden olamadı? Niçin bazı insanlar yaşadıkları travmaların etkileri ile daha kolay baş edebiliyor?

Yukarıdaki sorular düşünüldüğünde hem Aşık Veysel’in hem de Charlie Chaplin’in psikolojik olarak sağlam olduklarını söylemek mümkündür. Psikolojik sağlamlık temel olarak, yaşam içerisinde karşılaşılabilecek güç durumlarda, olumlu sonuç elde ederek yaşamına devam etmek olarak tanımlanabilmektedir. Psikolojik olarak sağlam olan kişiler, güç durumlara daha iyi uyum sağlayan bireylerdir.

Psikolojik sağlamlık, belli bireylere özgü bir özellik değildir. Her bireyin sahip olduğu bir özelliktir. Problemli durumlarla nasıl başa çıkabileceğini bilen herkes, güç durumların ardından normal hayatına geri dönebilir. Günlük yaşamda bizleri etkileyebilen birçok olaylarla karşılaşabiliriz. Önemli olan, tekrar var olan yaşam rutinimize geri dönebilmektir. Psikolojik sağlamlık, olumsuz koşullardan etkilenmeme değildir. Aksine bu koşullara rağmen, normal yaşam rutinine geri dönebilmektir. Her insan gerekli bireysel özellikleri (empati, stresle baş etme, problem çözme, stres yönetimi, otonomi, iyimser-gerçekçi düşünme) geliştirdiği takdirde tüm zorlu koşullardan kahraman olarak çıkabilmektedir.

İnsanların yaşamlarında karşılaştığı güç durumlar karşısında baş edebilmeleri için bazı koruyucu faktörler vardır. Bunlar bireylerin ceplerinde taşıdığı ekstra bonuslardır. Zekâ, mizaç, genler, etkili problem çözme, ebeveyn davranışları, özerklik, bağlanma, başa çıkma stratejileri, etkili problem çözme, iyimserlik, umut ve mizah koruyucu faktörlerden bazılarıdır. Bu faktörlerin bazıları kişinin kontrolü dışındadır (genetik faktörler gibi). Ancak bireyler, kontrol edebileceği ve geliştirebileceği özellikler sayesinde sorunları atlatabilmekte ve günlük yaşam rutinine dönebilmektedir.

Psikolojik sağlamlık, bireylerin içsel özellikleri ile birlikte sosyal ve aile yapısının etkileşim içerisinde olduğu dinamik bir yapıdır. Bu nedenle; sadece bireysel özellikler, psikolojik sağlamlığın temelini oluşturmamaktadır. Sosyal çevre ve aile yapıları da bireyleri koruyucu ve geliştirici olarak destekleyebilmektedir. Olumlu sosyal çevre ve destekleyici bir aile yapısı bireyin içinde bulunduğu güç koşullardan olumlu sonuçlar elde etmesine yardımcı olabilir.

Atanur Akar, Çocuk ve Ergenler İçin Psikolojik Sağlamlık Geliştirme Programı (ÇEPSP-101) eğitiminde bir olay örneği aktarmaktadır. Yolda yürürken bir an ayağınız takıldı ve düştünüz. Ne yapardınız? Kendiniz mi kalkmaya çalışırsınız? Yoksa birisinin sizi kaldırmasına mı ihtiyaç duyarsınız? Hangisini tercih ederdiniz? Bu durumda ya kendiniz ayağa kalkabilirsiniz ya da başka birinin desteğiyle kendinizi toparlayabilirsiniz. Bu örnekte görüldüğü gibi bireyler hangisini seçeceği konusunda özgürdür. Önemli olan bu seçimleri insanların yaşamlarına ne kadar uyguluyor olduğudur.

 Bazen kimsenin desteği olmadan problemlerle baş etmek isteyebilirsiniz. Bu durumlarda sahip olduğunuz kaynaklarınızı gözen geçirebilirsiniz. Geçmiş deneyimlerinizi gözden geçirerek benzer durumlar karşısında yaptıklarınızı düşünebilirsiniz. Deneyimleriniz size yol gösterecektir. Kendinize aşağıdaki soruları sorabilirsiniz:

·        Kendinizde neleri kabul edebiliyorsunuz, neleri kabul edemiyorsunuz?

·        Güçlü özellikleriniz ve hünerleriniz neler? Bunları nasıl büyüttünüz? Şimdi nasıl kullanıyorsunuz?

·        El üstünde tuttuğunuz ilişkileri kimlerle yaşıyorsunuz? Sizi nasıl destekliyorlar? Siz onları nasıl destekliyorsunuz?

·        Hayatınızda neyin gelişmesini istersiniz?

·        Başarmak istedikleriniz neler?

Yapılan araştırmalar bireylerin en az bir yetişkin veya akranı ile kurduğu duygusal bağın, aile desteğinin, olumlu mizacın, okul başarısının, artistik veya sportif bir yeterliğin, iyimserliğin ve bilişsel esnekliğin yaşam içerisinde yer alan risk faktörlerinden insanları koruduğunu ortaya koymuştur. Buna bağlı olarak karşılaşılan problemlerde sizlere olumlu ve destekleyici bir yaklaşım içerisinde olacak bir arkadaşınız var mı? Başka bir deyişle, gece saat 3.00’da arayabileceğiniz ve koşulsuz bir şekilde sizi kabul edip konuşabileceğiniz bir yakınınız var mı? Bu kişiler kimler ve ne zamandır hayatınızda? Bu öneriler dışında çeşitli nefes egzersizleri ve meditasyonlar yapabilir, kendinize yeni hobi alanları oluşturabilir veya sizi mutlu edebilecek etkinlikler içerisinde yer alabilirsiniz.

Bazen tek başınıza işin içinden çıkmakta zorlandığınızda, bir başkasının desteği sizin için olumlu bir toparlama etkisi olabilir. İlk kez deneyimlediğiniz güç durumlarda ise benzer problemleri yaşayan arkadaşlarınızı, akrabalarınızı, yakınlarınızı veya isim yapmış kişileri kendinize örnek alabilirsiniz. Onlar aynı durumları yaşasaydı ne yaparlardı sorusunu kendinize sorabilirsiniz. Bulacağınız yanıtlar problemlerle baş etme aşamanızın ilk adımını oluşturabilir.

Dolan'ın (1998) araştırmaları ve önerileri ışığında yaşadığınız olumsuz olayların sonrasında dört çözüm mektubu yazabilirsiniz:

·        İlk mektup, birine ya da başınıza gelen bir olaya karşı hissettiğiniz bütün çözümsüz duyguları içersin,

·        İkinci mektup, korktuğunuz şeyin karşılığı olsun, suçun failinin ya da size karşı kötü niyetli olduğunu bildiğiniz birinin ağzından yazılmış bir karşılık olabilir,

·        Üçüncü mektup, gelmesini istediğiniz bir mektup olsun. Beklediğiniz takdir ya da bir olumsuz bir durum söz konusuysa beklediğiniz bir özür dilemeyi içeriyor olabilir. Üçüncü mektup ikinci mektubun hemen ardından yazılmalı ki olumsuz durumu derinleştirmek yerine hafifletsin,

·        Dördüncü mektubu istediğiniz zaman yazın ve daha iyi bir geleceğe dair umutlarınızı içersin. Bu öyle bir gelecek olsun ki, olumsuz veya güç durumlar gerçekten de geride kalmış olsun ve siz de hayatta kalandan öteye geçip başaran olmuş olun.

Psikolojik sağlamlığınızı güçlendirmek için tüm kaynaklara sahip olduğunuzu unutmayın. Yaşanılan tüm olumsuz durumların mutlaka olumlu bir çıktısı olacaktır. Önemli olan güç durumlar karşısında ne kadar esnek olabildiğinizdir. Unutmayın; yaşadığınız olayın, sizi kimin incittiğinin ya da hayal kırıklığına uğrattığının bir önemi yoktur, önemli olan tekrardan gülümsemenizi kimin veya neyin sağladığıdır.

Kaynaklar:

·        201 Pozitif Psikoloji Uygulaması (Fredrike Bannink)

·        Çocuk ve Ergenler İçin Psikolojik Sağlamlık Geliştirme Programı Eğitimi Notları (Dr. Öğr. Üyesi Atanur Akar)

Psikolog Tuğba Aldemir

ERD PSİKOLOJİ