Anhedoni Nedir? Anhedoni Belirtileri Nelerdir?

Anhedoni veya Anhedonia, kelime kökeni olarak Yunancadan gelir. Anlam olarak ise “haz alamamak” ya da “keyiften yoksun olmak” durumuna karşılık gelmektedir. Haz yitimi olarak da bilinen bu durum, psikolojik bir rahatsızlığı tanımlar.

Anhedoni, toplum arasında hiçbir şeyden zevk alamama hastalığı olarak bilinen, kişinin kendisini sürekli mutsuz, keyifsiz ve neşesiz hissettiği bir psikolojik rahatsızlık olarak tanımlanabilir. Söz konusu rahatsızlık büyük çerçeveden bakıldığında depresyonun bir diğer belirtisi olarak görülebilir. Dolayısıyla tıpkı depresyon gibi, anhedoni de günümüzde oldukça yaygın bir şekilde görülmektedir. Anhedoniye sahip olan kişiler sürekli olarak modlarının düştüğünü, canlarının hiçbir şey yapmak istemediğini ve herhangi bir şeye karşı heyecan duymadıklarını söylerler. Bu duruma sahip olan kişiler, önceden çok zevk aldıkları aktivitelere karşı bile herhangi bir istek duymaz hale gelirler. Dolayısıyla kişinin günlük yaşantısı monoton ve tekdüze bir hale gelir. Zira kişi gerçekten yapmak zorunda olmadığı hiçbir aktiviteyi yapmak istemeyecek, yapsa da bu aktiviteden hiçbir zevk almayacaktır. Kişinin zevk almadığı aktiviteler çeşitli türlere ayrılabilir. Örneğin normalde her gün yürümeyi ve dışarı çıkmayı seven bir kişi artık evden çıkmaz istemez hale gelebilir, yıllardır düzenli bir şekilde kitap okuma alışkanlığı olan bir kişi artık kitap dahi görmek istemeyebilir ya da aktif bir cinsel hayata sahip olan bir kişi uzun bir süre boyunca hiç kimseyle görüşmek istemeyebilir. Dolayısıyla anhedoni durumuna sahip olan kişiler söz konusu olduğunda önemli olan hangi aktivitelerden zevk alınmadığı değil, kişinin genel olarak yaptığı aktivitelerden keyif alamaması ve mutsuz olması durumu anlaşılmaktadır.

Anhedoni normal bir durum değildir. Zira kişinin uzun süre boyunca severek yaptığı aktivitelerden birdenbire elini ayağını çekmesi, çeşitli ciddi psikolojik sorunların varlığına işaret eder. Nitekim, anhedoninin hangi sebeplerden dolayı ortaya çıktığına dair kesin bir sonuca ulaşılamamıştır. Bunun sebebi ise söz konusu psikolojik rahatsızlığın birçok farklı psikolojik, fizyolojik ya da sosyo-ekonomik faktöre göre tetiklenebilmesidir. Anhedoniye sebep olabilecek faktörler aşağıda sıralanmıştır:

●  Ruhsal bozukluklar.

●  Kişinin tecrübe ettiği ciddi travmatik olaylar.

●  Kişinin psikolojik durumunu kötü etkileyebilecek olan çeşitli fiziksel ya da psikolojik rahatsızlıklar.

●  Alkol, ilaç ya da uyuşturucu madde bağımlılığı.

●  Kişinin sosyo-ekonomik düzeyi ve yeterli eğitim alamaması.

Anhedoninin genel olarak depresyonla ilişkili olduğu söylenebilir. Bu durumun yukarıda belirtildiği gibi birçok farklı sebebi olsa da, asıl olarak beynin kimyasında bulunan dopamin ve serotonin gibi kimyasalların miktarı birçok psikolojik rahatsızlıkta olduğu gibi anhedonide de belirleyici faktör olarak görülebilir. Anhedoninin uzun bir süre boyunca devam ettiği durumlarda kişinin majör depresyona girmesi söz konusu olabilmektedir.

Anhedoni yani hiçbir şeyden zevk alamama hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

●  Anhedoninin en yaygın ve en karakteristik belirtisi kişinin kendisini son derece mutsuz ve keyifsiz hissetmesidir.

●  Kişi herhangi bir sebep olmamasına rağmen kendisini gergin ve huzursuz hisseder.

●  Kişi birçok duruma karşı şüphe ve kuşkuyla bakar.

●  Kişi önceden büyük bir zevkle yaptığı aktivitelerden artık hiç zevk almaz hale gelir. Bununla birlikte, yeni tecrübe edilen şeyler de kişiye sıkıcı ve boş gelecektir. Bu durumun sonucu olarak da kişi konfor alanından çıkıp yeni bir aktivite yapmaya tenezzül etmek istemez.

●  Anhedoniye sahip olan kişilerde sıklıkla cinsel isteksizlik görülür. Bu da kişinin eşiyle ya da partneriyle olan ilişkisinde çeşitli sorunlar yaratabilir.

●  Kimi kişiler yemek yemeyi hobi haline getirebilir ve bu aktiviteden zevk alırlar. Anhedoni en çok bu tür kişilerde iştah kaybına sebep olur. Zira artık kişi bu durumdan zevk almayacağı için gerçekten aç hissettiği haller dışında fazla yemek yiyip bir şeyler içmek istemeyecektir.

●  Haz yitimi, genellikle depresyon belirtileriyle birlikte seyreden bir psikolojik durumdur. Dolayısıyla kişinin içerisinde bulunduğu negatif ruh hali sebebiyle aşırı uyku ya da tam tersi çok az uyku gibi çeşitli uyku bozuklukları yaşaması da ihtimal dahilindedir.

Yukarıda bahsedilen belirtilerden bir ya da birkaç tanesinin mevcut olması, kişinin çeşitli psikolojik ve ruhsal sıkıntılar yaşadığının bir belirtisi olabilir. Dolayısıyla söz konusu belirtiler fark edildiğinde kişi ya yakın çevresindeki insanların yönlendirmeleriyle ya da kendi inisiyatifiyle uzman bir psikolog veya psikiyatrist ile iletişime geçmelidir.

Tetikleyici risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

●  Kişinin aile üyelerinde ve özellikle yakın akrabalarında majör depresyon ya da şizofreni benzeri psikotik rahatsızlık öyküsü olması.

●  Beslenme bozuklukları.

●  Kişinin özellikle yakın arkadaş çevresi, eşi, partneri ya da ailesi tarafından ihmal edilmesi.

●  Kişinin hayat kalitesini ya da özgüven seviyesini ciddi anlamda yıpratacak bir fizyolojik hastalığa sahip olması.

●  Kişinin hayatını önemli bir şekilde etkileyen olumsuz (travmatik) bir olay yaşaması.

●  Kanser, felç ve benzeri ciddi hastalıklar geçirmek.

Anhedoni tanısının konulması için kişi öncelikle bu alanda uzmanlığa sahip olan bir psikiyatristle ya da psikolog ile iletişime geçmelidir. Kişi doktor tarafından ilk başta psikolojik bir muayeneye tabii tutulur. Muayene esnasında kişinin son derece açık sözlü olması ve mümkün olduğunca hiçbir detayı atlamadan aklından geçen her düşünceyi anlatması oldukça büyük önem arz eder. Kişi doktoruna karşı ne kadar açık olursa hastalığın boyutu, türü ve seviyesi de o kadar isabetli bir şekilde teşhis edilir. Anhedoninin ortaya çıkmasını sağlayan ve üzerinde uzlaşı bulunan bir tanı testi, yani anhedoni testi, laboratuvar testi ya da görüntüleme yöntemi (MR, tomografi gibi) mevcut değildir. Dolayısıyla rahatsızlığın tanısının konulması aşamasında kişinin anlattıkları, sahip olduğu semptomlar ve doktorun bu konudaki görüşleri belirleyici rol oynayacaktır. Burada kilit nokta; tanının konulabilmesi için kişinin sahip olduğu belirtilerin en az iki hafta boyunca devam etmesi gerektiğidir. Daha kısa süre devam eden belirtiler geçici bir ruh hali dalgalanması olabilir ve kişide direkt olarak bir psikolojik rahatsızlığın bulunduğuna işaret etmeyebilir. Dolayısıyla belirtilerin mevcut olmasına ek olarak, düzenli bir şekilde devam etmesi de bir tanı kriteri olarak yer alır. Kişinin mutsuzluk ve hayattan keyif alamama belirtilerine ek olarak, uyku düzeninin bozulması, aşırı kilo verme ya da kilo alma, kişinin düşüncelerinin karmaşık ve kontrol edilemez hale gelmesi, hiç yataktan çıkmama ya da kendine zarar verme ve intihar etme düşüncelerinin varlığı gibi durumlarda kişiye ek olarak majör depresyon tanısı da konulabilir. Zira kimi durumlarda, hiçbir şeyden zevk alamama hastalığı tek başına bir psikolojik rahatsızlık olmaktan ziyade, majör depresyonun bir belirtisi olarak da ortaya çıkabilmektedir. Yukarıda bahsedilen psikolojik tanı yöntemlere ek olarak; gerek görülen durumlarda kişiye fiziksel bir muayene de yapılabilir. Fiziksel muayene yöntemine başvurulmasının sebebi ise kişinin ruhsal durumunu etkileyebilecek olan bir fizyolojik hastalık, mineral eksikliği, vitamin eksikliği ya da hormonal bir bozukluk varsa tespit etmektir. Dolayısıyla kimi zaman ek şüphelerin bulunduğu durumlarda kişiden bir kan testi yaptırması ve mineral, vitamin ve diğer değerlerini ölçtürmesi istenebilir. Tüm bu süreç sonucunda kişiye anhedoni tanısı konur.

Kişinin yaşam kalitesini ciddi manada olumsuz etkileyen anhedoni mutlaka ciddiye alınmalıdır ve "nasıl olsa zamanla geçer" diye düşünerek akışına bırakılmamalıdır. Zira kişinin sahip olduğu belirtiler zamanla daha ciddi bir hal alarak majör depresyona kadar ilerleyebilir ve böylelikle içerisinden çıkılması güç bir hale gelir. Anhedoniden kurtulma, doğru tedavi yöntemiyle mümkündür. Anhedoni tedavisi ve benzeri psikolojik rahatsızlıklar için uygulanan tedavi yöntemleri ise genellikle birkaç günde ya da seansta tamamlanmaz. Kişiye daha uzun vadeli bir tedavi programı uygulanır. Bununla birlikte; en başarılı tedavi yöntemi ise psikoterapidir. Psikoterapi sayesinde kişinin sahip olduğu birçok psikolojik rahatsızlık ortadan kaldırılabilir ya da rahatsızlığın kişinin yaşamına olan etkisi mümkün olan en minimal seviyeye indirilebilir. Psikoterapiye ek olarak kişinin sahip olduğu semptomları hafifletmek, yaşam kalitesini anlık olarak yükseltmek ve beyinde salgılanan kimyasal miktarını düzenlemek amacıyla kişiye çeşitli psikiyatrik ilaçlar da reçete edilebilir. İlaçlı tedavi yöntemleri anhedoni ya da majör depresyon gibi hastalıklarda tek başına yeterli olmasalar da, yardımcı tedavi yöntemi olarak psikoterapiyle birlikte sıklıkla kullanılmaktadır. Anhedoninin tedavi süreci çok kolay değildir. Birçok durumda, kişiye birden fazla tedavi metodunu aynı anda uygulamak gerekir. Öncelikle kişinin düzenli bir şekilde psikoterapi alması son derece önemlidir. Bununla birlikte kişinin vücudunda salgılanan serotonin, endorfin ve dopamin gibi kimyasalların seviyelerini düzenlemek ve genellikle az miktarda bulunan bu kimyasalları yüksek miktara çıkartmak amaçlanır. Bunun için ilaç tedavisine ek olarak kişinin yaşam tarzını da değiştirmesi gerekmektedir. Kişinin uyku düzeni kontrol altına alınır, sağlıklı bir şekilde beslenmesi için çeşitli diyet programları hazırlanır. Bu noktada bir diyetisyen yardımına başvurulabilir. Ve her ne kadar pek motivasyonu olmasa da spor, dans, kitap okumak, doğa yürüyüş yapmak, bisiklet sürmek ve benzeri iç açıcı aktiviteleri yapması için kişi teşvik edilir. Zira kişi ilk başta her ne kadar kendisini motive hissetmese de; zamanla psikoterapi, anhedoni ilaçları ile uygulanan ilaç tedavisi ve yaşam tarzında yapılan iyileştirmeler sonucunda kişinin ruh halinde kayda değer bir iyileşme sağlanır.

Anhedoni gibi ciddi rahatsızlıklar birçok durumda bir uzman gözetimi olmadan tedavi edilemez. Ancak yine de kişinin bu süreci mümkün olduğunca iyi şekilde atlatmasını sağlayacak çeşitli yollar mevcuttur. Bu durum asıl olarak kişinin günlük alışkanlıklarını düzenlemesiyle ve psikolojisine iyi gelecek aktivitelerle meşgul olmasıyla sağlanabilir. Öncelikle eğer kişi mutlaka bir uzmanla iletişim halinde olmalı; onun tavsiyeleri doğrultusunda hareket etmeli ve mutlaka doktor tarafından belirlenen tedavi planına riayet etmelidir. Bununla birlikte kişi kendisini strese sokan durumları ya da insanları hayatından çıkartmalıdır. Kişi mümkün olduğunca sevdiği insanlarla vakit geçirmelidir ve sürekli kendisini ağır yük altında bırakacak aktiviteler yerine daha ferahlatıcı, iç açıcı ve kendisini iyi hissedebileceği aktivitelere yönelmelidir. Bu aktiviteler arasında başta spor yapmak, resim yapmak, bir enstrüman çalmak, dans etmek, kitap okumak, yemek yapmak, tatile çıkmak, yüzmek, seyahat etmek ya da sevilen bir arkadaş ortamıyla vakit geçirmek gibi aktiviteler gelir. Bununla birlikte, genellikle bu tür psikolojik rahatsızlıklara sahip olan bireylerde geç uyumak ya da gün boyunca yatakta kalmak gibi alışkanlıklar görülmektedir. Kişi mümkün olduğunca uyku düzenini düzeltmeli, gece uygun saatlerde uyumalı ve kendisini sürekli odasına ve yatağına hapsetmemelidir. Zira kişi kendisini ne kadar fazla izolasyonda bırakırsa, hissettiği olumsuz duygular da o denli körüklenecektir. Bahsi geçen günlük hayat düzenlemeleri yapılıp doktor tarafından tavsiye edilen tedavi programına da riayet edildiğinde, kişinin anhedoniden kurtulmaması için hiçbir sebep yoktur.

Uzmanlarımıza Anhedoni hakkında sıkça sorulan sorulara buradan göz atabilirsiniz.

Anhedoni Türleri Nelerdir?

Anhedoni kişinin genel olarak birçok aktiviteden zevk alamamasıdır. Bu durum üç farklı boyutta ortaya çıkabilir. Bunlar: sosyal anhedoni, cinsel anhedoni ve fiziksel anhedoni olarak sıralanabilir.

Cinsel Anhedoni Nedir?

Cinsel anhedoni; kişinin cinsel aktivite içerisinde bulunmaktan zevk almaması durumudur. Kişi önceden bu aktiviteden zevk alıyor olabilir, fakat cinsel anhedoni durumuna sahipse artık hem cinsel ilişkiye girmeye dair bir istek duymaz hem de böyle bir ilişki yaşadığında eskiden hissettiği şeyleri hissetmekten uzaktır.

Fiziksel Anhedoni Nedir?

Fiziksel anhedoni; kişinin sahip olduğu fiziksel zevkleri yitirmesi durumudur. Örneğin önceden yemek yemekten, spor yapmaktan, yürüyüş yapmaktan ya da fiziksel efor gerektiren çeşitli işlerden zevk alan bir kişi, anhedoni rahatsızlığına sahip olduktan sonra bu tür aktiviteleri icra etmeye karşı eskiden sahip olduğu isteği duymayacaktır.

Sosyal Anhedoni Nedir?

Sosyal anhedoni; kişinin sosyal ortamlardan, arkadaş çevresinden, partnerinden ve benzeri ortamlardan uzaklaşmak istemesi ve eski aldığı keyfi almaması durumudur. Bu durum kişinin sosyal ilişkilerinin bozulmasına sebep olabilir. Zira diğer insanlar basitçe kişinin artık kendilerini sevmediğini düşüneceklerdir. Bu durumun sonucunda kişi kendisini izole eder ve genellikle kendi başına gerçekleştirebileceği aktivitelere yoğunlaşır.