Disfori Nedir?

Üzüntü, kasvet ve melankoli benzeri sözcükler, özellikle insanlar mutlu olmadıkları zamanda kullanılır. Kimi zaman bu üzüntünün nedenini bilmediğimizde, bu kelimeleri mevcut hissiyatı açıklamak için kullanırız. Klinik olarak ise bu his disfori olarak adlandırılmaktadır. Öfori sözcüğü aşırı mutluluk hissini temsil ederken; disfori ise tam zıttı bir şekilde derin bir hüzün, huzursuzluk ya da düş kırıklığı hissini ifade etmek için kullanılır. Ancak disfori yalnız başına ruhsal bir sağlık probleminin tanısı değildir. Anksiyete, uyuşturucu madde alımı ve depresyon gibi birtakım ruhsal ya da zihinsel rahatsızlıkların bir semptomu olabilir. Ayrıca yeme bozuklukları ve çeşitli sağlık sorunları da disforiye sebebiyet verebilir. Örneğin, hipoglisemi rahatsızlığına sahip olan insanlar bazen disforik hisler yaşayabilir. Buna ek olarak, kronik bir hastalığın getirdiği stres de aynı şekilde huzursuzluk ve hayal kırıklığı hislerine yol açabilir.

Disfori, pek çok durumda bir ruh halinden ibarettir. Bu da bir kişinin geçici disforik hislere sahip olabileceği anlamına gelir. Disfori hissiyatı ise şu özellikler ve davranışlarla karakterize olabilir:

●  Üzüntü

●  İlgisizlik

●  Endişelenme

●  Yorgunluk

●  Tedirginlik

●  Kendinden ya da hayattan memnuniyetsizlik duyma

Bu semptomların hiçbiri kulağa hoş gelmez. Ancak bireylerin yaşadıkları disfori çeşidine bağlı olarak kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Zira disforinin fazlasıyla kişiselleştirilmiş bir duygu durumu olduğu söylenebilir. Dolayısıyla bu durum yalnız başına tanı değil, bir semptomdur. Bu yüzden ortaya çıkan davranışlar ve verilen tepkiler kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu durumdan muzdarip kişilerde gözlemlenen tepkilerden bazıları ise şu şekilde sıralanabilir;

●  Ajitasyon

●  Düş kırıklığı

●  Umutsuzluk ve çaresizlik

●  Kişinin hayata ya da kendisine öfke duyması

Disfori, genel olarak zihinsel sağlık durumunun sebebiyet verdiği ya da buna eşlik eden psikolojik bir vakadır. Sevilen bir insanın ya da canlının kaybı, stres içerisinde olunan bir iş ortamı, aile içi zıtlıklar, ilişkide yaşanan sorunlar gibi temel faktörler disforiye neden olabilir.

Ayrıca yeme yetersizliklerinden, tiroid bezi sorunlarından ya da başka sağlık sorunlarından kaynaklanabilir. Bunların haricinde sayılabilecek disfori nedenleri ise şunlardır:

●  Depresyon 

●  Bipolar bozukluk

●  Genel anksiyete 

●  Uyum sorunlar

●  Şizofreni

●  Kronik acı ya da ağrı 

●  Kişilik koşulları gibi birtakım zihinsel ya da ruhsal sağlık sorunları

Yukarıda saydığımız tetikleyici faktörler, bireyi disforik bir ruh haline itmeye ön ayak olabilir.

Sık sık “dismorfiya” sözcüğü ile karıştırılan disfori, genel olarak cinsiyet hoşnutsuzluğu bağlamında algılanmaktadır. Disfori zihinsel bir sağlık vakası olmadığı için resmi olarak alt çeşitlere ayrılmamıştır. Buna rağmen disforinin farklı durumlarda ortaya çıkışına bağlı olarak, disfori türleri şu başlıklar altında açıklanabilir:

Cinsiyet Disforisi

Cinsiyet disforisinin tanınmış tıbbi bir vaka olmasına karşın, bunun ruhsal bir rahatsızlık olmadığını anlamak önemlidir. Bu durum, cinsi kimliği doğuştan gelen cinsiyetten farklı olan kişilerde sıklıkla ortaya çıkan bir bunalım olarak tanımlanır. Çocuklar, ergenler ve olgun bireyler cinsiyet kavramında disfori yaşayabilirler. Cinsiyet disforisinin, cinsiyet kimlik bozukluğu teşhisinin yerini aldığı söylenebilir.

Bu cinsiyet çatışması insanları farklı biçimlerde etkiler. Bir bireyin cinsiyetini ifade etme ya da belirtme biçimini etkileyebilir, davranışları, kıyafetleri ve görünümünü değiştirebilir. Bazı bireyler farklı giyinebilir, bazıları toplumsal olarak geçiş yapmayı isteyebilir, bazıları ise cinsiyet değiştirme operasyonu ya da hormon tedavisi ile tıbbi bakımdan diğer cinsiyete geçiş yapmak isteyebilir.

Tüm bu işlemler genel olarak birkaç yıla kadar sürebilir. Ancak bazı kişiler tıbbi ya da hormon tedavisi olmadan geçiş yapmaktadır. Geçiş olarak adlandırılan şey, bir kişinin fiziksel niteliklerini cinsiyet kimliği ile hizalama süreci olarak açıklanabilir. Söz konusu bu geçişler gerçekleştiğinde cinsiyet disforisi düzelmeye başlayabilir.

Bazı bireyler cinsiyet disforisi ya da depresyon gibi disfori ile beraber ya da bunun sonucu olarak meydana gelen durumları yaşayabilir. Bu hususta ise sıkıntılarını giderecek bazı tedavi yöntemlerinden yararlanabilirler. Etik ve uzman bir terapist, bir kişiyi doğumdan gelen cinsiyete uymaya zorlamayacak ya da bireyin kimliğini “karışıklık” olarak görmesine teşvik etmeyecektir.

Cinsiyet Disforisi Örnekleri

Genç biyolojik kızlar; erkekler gibi giyinmeyi, erkek aktivitelerinde bulunmayı, bir erkek çocuğu gibi davranmayı ve erkek olarak yaşama isteğini ifade etmeyi tercih edebilirler. Benzer biçimde, genç biyolojik erkek çocukları da kız olmak istediklerini belirtebilir ya da ileride kadın olacaklarını ifade edebilirler. Toplumun kendilerine atadığı cinsiyet kavramına (doğuştan gelen) uyum sağlamak için tedavi görmeyi kabul etmeyebilirler. Böylece kendilerini en yakın hissettikleri cinsiyeti seçerek o cinsiyetin davranış biçimlerini, giyim, kuşamını ve normlarını benimseyebilirler.

Sosyal Disfori

Sosyal disfori, yetersizlik hissinden kaynaklanır. Daha büyük bir toplumun parçası olmaktan duyulan genel üzüntü ve memnuniyetsizlik şeklinde kendini gösterir. Kişi, toplumda başkaları tarafından nasıl algılandığı konusunda rahatsızlık duyar.

Aslında sosyal disfori hissi, cinsiyet disforisi ile ilişkili olarak ortaya çıkar. Kişi, uygunsuz isimlerle ve uygunsuz şekillerde görmezden gelinebilir. Bu, bireyin davranış ve benimsediği normların toplumun belirli cinsiyet rolleriyle uyuşmamasından kaynaklanır.

Bir kişinin fiziksel özellikleri, uyması beklenen cinsiyet rolleriyle uyumlu olmayabilir. Bu durumda kişide disforik duygular ortaya çıkar. Kaygı ve endişe o kadar baskındır ki birey kendini yetersiz ve kusurlu hisseder. Bu nedenle sosyal ortamlardan izole olmayı ve uzak durmayı tercih ederler. Toplum tarafından reddedilme ve etiketlenmeden korkarlar. Bu da öz güvenlerini sonsuza kadar kırabilir.

Reddetmeye Duyarlı Disfori

Reddetmeye duyarlı disfori, hiperaktivite ve dikkat dağınıklığı ile alakalı bir durumdur. Bu tip bir durumdan muzdarip bireyler, beklentileri karşılayamadıklarını ya da başkalarını düş kırıklığına uğrattıklarını düşünür. Bu da onları güçlü bir rahatsızlık ya da sıkıntı hissine itebilmektedir.

Tardif Disfori

Tardif disfori, uzun bir zaman boyunca alınan psikotrop ilaçla sebebiyle tedaviye dirençli duruma gelen depresyonu ifade etmek için kullanılır. Uzmanlar hala bu tip bir disforinin meydana gelmesine neden olabilecek faktörleri araştırmaktadır.

Postkoital Disfori

Seks ya da cinsel eylem sonrası kişide gelişen hüzün olarak da adlandırılan postkoital disfori, bireyin cinsel ilişkiden hemen sonra üzüntü ya da öfke hissi yaşamasıyla ortaya çıkar. Postkoital disfori yaşayan bireyler her ne kadar ilişki sonrası duygusal sorunlar yaşasalar da, duygusal ilişkileri bir o kadar sorunsuz olabilir. Pek nadir olmayan bu disforinin neyin tetiklediği konusu ise hala araştırılmaktadır.

Adet Öncesi (Premenstrüel) Disforik Bozukluk

Adet öncesi disforik bozukluk, belirtileri daha şiddetli olmasına karşın, premenstrüel sendroma (PMS) benzemektedir. Huysuzluk, öfkeli olma, zayıf kişilik imajı ve depresyon dahil olmak üzere farklı ruhsal ve bedensel belirtileri içerebilir. Bu belirtileri ise genel olarak şu şekilde sıralayabiliriz;

●   Depresyon

●   Bilinç bulanıklığı

●   Kafa karışıklığı

●   Endişe

●   Paranoya

●   Kızgınlık

●   Tükenmişlik

●   Uykusuzluk

●   Sinirlilik

●   Konsantrasyon zorluğu

●   Odaklanma güçlüğü

●   Mide bulantısı ve kusma

●   Şişkinlik

●   Kabızlık

●   Akne

●   Baş ağrısı

●   Baş dönmesi ve bayılma

●   İştahtan kesilme

●   Cinsel istekte azalma

Premenstrüel disforik bozukluk, bireyin işi ve ilişkileri üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Bu durumun tedavisi; genellikle düzenli egzersiz, vitamin takviyeleri, doğum kontrol hapları, iltihap önleyici ve seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) ilaçlarını içerir.

Epizodik Disfori

Epizodik disfori, sporadik irritabilite ataklarıyla birlikte ruh halindeki kararsızlık ile kendini gösterir. Borderline kişilik bozukluğu olan kişilerde genellikle bu durumun varlığı söz konusudur. Hatta bazılarında birkaç saat hatta gün sürebilen yoğun epizodik disfori vardır.

Disfori, bağımsız bir teşhis değil, bir belirtidir. Bazen küçük bir memnuniyetsizlik ya da hüzünlü olma gibi görünse de bireylerin yaşamlarını büyük ölçüde etkileyebilir. Örnek olarak, bir zamanlar eğlenceli ve heyecanlı olan ilgi alanları ya da eylemler cazibelerini tamamen yitirebilir. Pek çok kişi bu durumu yaşayabilir. Dolayısıyla bu rahatsızlık ile mücadele edenler yalnız olmadıklarını her zaman akıllarında bulundurmalıdır. Bu tahmin edilemez ruh hali değişimlerini, zorlu durumları yönlendirmeye katkı sağlayabilecek profesyoneller mevcuttur. İki hafta ya da daha çok süren disforik ruh halinde olan bir birey, mutlaka profesyonel yardıma başvurmalıdır. Zira uzun süreli bu ruh halinde yaşayanlar daha yüksek intihar oranlarına sahiptir. İnsanlar genel olarak disforik duygular için ruh sağlığı uzmanlarına başvururlar. Üzüntü ya da disforik duyguların üstesinden gelinmesine katkı sağlayabilecek tedavi yöntemleri vardır.

Bunlardan en yaygın olanı ise psikoterapidir. Psikoterapi ilk olarak disforinin altında yatan sebebi ya da koşulları belirler. Daha sonra buna sebep olan duyguları ya da şartları ele alarak çalışmaya başlar. Bireyler düşüncelerini kontrol etme becerisini kazanırsa, hissettiklerini de değiştirebilir. Disforinin şiddetine ve buna sebebiyet veren koşullara bağlı olarak psikoterapi ile beraber ilaç tedavisi uygulanabilir.

Disfori İçin Yaşam Tarzı Değişiklikleri

Profesyonel müdahalelere ek olarak, kişilerin bu tip duyguların üstesinden gelmesine yardımcı olabilecek yaşam tarzı değişiklikleri de vardır. Disforik duygular yaşıyorsanız yapabileceğiniz bazı şeyler şunlardır:

Rutinlerinizi Ayarlayın: Bazen bir rutine takılıp kalmak, daha da baskın hale gelen disfori duygularından kurtulmayı zorlaştırabilir. Günlük alışkanlıklarınızı değiştirmek, ruh halinizi yükseltmenize yardımcı olabilir.

Sağlıklı Bir Diyet Yapın: Beslenme faktörleri ruh ve zihinsel sağlıkta önemli rol oynayabilir. Bu nedenle dengeli ve sağlıklı beslendiğinizden emin olun. Doğru ve dengeli bir diyet, disforik duyguları azaltmanızda yardımcı olabilir.

Düzenli Egzersiz Yapın: Araştırmalar, egzersizin zihinsel sağlıkta önemli bir rol oynayabileceğini göstermiştir. Hatta depresyon tedavisi olarak da yararlı olabileceğini gösteren araştırmalar mevcuttur. Bu nedenle düzenli olarak koşu, ağırlık kaldırma vb. egzersizleri yapmaya özen gösterin.