Gaslighting (Psikolojik Manipülasyon) Nedir?

Gaslighting, orijinalinde 1940’lı yıllarda çekilen bir film ismidir. Filmde, karısını delirdiğine ikna etmek amacıyla onu manipüle eden bir adamın yaptıkları yer almaktadır. İnsanlar da bu şekilde karşısındaki kişileri manipüle edip, psikolojik baskı yapmaya çalışırlar. İnsanlar bu şekilde isteyerek ya da istemeyerek karşı tarafı manipüle etmeyi dener. Böylece karşı tarafın gerçeklik algısını yıkmayı ya da değiştirmeyi amaçlarlar. Bunu yaparken amaçladıkları şey ise karşıdaki kişinin kendisi gibi düşünmesini sağlamak ve düşüncelerini kabul ettirmektir. Manipüle edilen kişi ise kendi iradesi ve bilgisinden bağımsız bir haldedir. İsteğinin dışında yönlendirilmeye ve etkilenmeye karşı savunmasız bir haldedir. Böylece bağımlı duruma gelmeye, değersiz ve suçluluk duyguları hissetmeye, çaresizlik duygusunu tatmaya, tehdide ve yalanlara da maruz kalmaya yatkın bir halde olur. Bu durum diğer bir tabirle “psikolojik İşkence” olarak da bilinir. Gaslighting, duygusal ilişkilerde sıklıkla erkek tarafının kadına tarafına uyguladığı bir istismar yöntemidir. Psikolojik manipülasyon olarak da bilinen bu yöntem karşı tarafa ciddi zarar verebilir. Aynı zamanda dominant yapıdaki kadınların da ilişkideki erkeğe bunu uyguladığı görülebilmektedir.

Gaslighting, insanların hayatlarındaki diğer insanlara bilerek ya da bilmeyerek yaptığı bir işkence türüdür. Bu tekniği uygulayan kişiler, genel olarak karşıdaki kişiye kendisini sorgulatırlar. İlk adımlarda manipülasyon hissettirmeden ara ara uygulanır. Hedef alınan kişi şüpheye düştüğü andan itibaren manipülasyonun dozu da artar. Başta uysal ve ılımlı bir şekilde yapılan manipülasyon iyice şiddetlenir. Böylece hedef alınan kişi savunmasını neredeyse kaybetmişken onu manipüle etmek daha kolay olur.

Gaslighting uygulayan kişiler ilk başlarda sevecen, ılımlı ve uyumlu davranırlar. Hedef aldıkları kişide onlara çok değer veriyormuşçasına bir his bırakmaya çalışırlar. Böylece yavaş yavaş hedef alınan kişi gaslighting yapan kişiye karşı güven duymaya başlar. Bu sevecen ve ılımlı tavır, hedef alınan kişinin savunması düştükçe, yerini tam tersi bir tavra bırakır. İlerleyen aşamalarda gaslighting yapan kişide mutlak otoriterlik görülür.

Psikolojik manipülasyona maruz kalmış bireyler bu durumun sonrasında sersem, hatalı, yalnız ya da kafası karışık hissedebilirler. Bu duygular yaşadıkları tecrübe sonrasında oldukça normaldir ve hiç kimse bu tür hislere sahip olduğu için kendini yadırgamamalıdır. Psikolojik manipülasyon özellikle yakın çevrede yer alan bir kişi tarafından yapılabilir. Böylece bu duruma maruz kalan kişi kendisini art niyetli, anlayışsız gibi kavramlarla yargılayabilir.

Bunun ana sebebi de insanların yakın çevresinde bulunan bireylerin onların her zaman iyi olmasını isteyeceği gerçeğine inanmalarıdır. Psikolojik manipülasyon söz konusu olduğu zaman, bunu uygulayan kişinin her an kötü niyetli olduğunu söylemek tam olarak doğru olmayabilir. Ancak bu manipülasyonu uygulama tekniklerine bakıldığında kişilerin mutlaka bu durumdan sıyrılmaları, uygulayıcıların da mutlaka destek alması gerektiği kesin bir şekilde söylenebilir. Peki, gaslighting yöntemleri nelerdir? Bu yöntemleri şu başlıklar altında ele alabiliriz:

Yalan Söylemek

Gaslighting ya da psikolojik manipülasyon yapan insanlar çok rahat yalan söyleyebilirler. Hatta bazı vakalarda bunu yapanların patolojik yalancılar olduğunu görme imkânı vardır. Yalanı gün yüzüne çıkarmak bu durum karşısında yeterli gelmeyebilir.

Karşınızda çok kesin bir şekilde söylediği yalanı sürdüren, yalanını değiştirmeye gerek bile duymayan bir kişi olduğu zaman kendinizden şüphe duymaya başlayabilirsiniz. Böylece sonunda kanıtladığınız yalana yeniden inanmak için tekrardan o yalanı meşrulaştırmayı deneyebilirsiniz. Çünkü karşınızda güven duyduğunuz, değer verdiğiniz ve size yakın olduğunu düşündüğünüz bir insan varken tersini yapmak insanlar için oldukça güçtür.

Arkadan Konuşmak

Psikolojik manipülasyonun başarılı olması için bunu yapan birey, manipüle etmeye çalıştığı kişinin çevresinde o kişiyle ilgili dedikodular ve söylentiler yaratmaya başlayabilir. Bunu yaparken de mutlaka o kişi için üzgün ve endişeli olduğunu belirtir. Bunun bir sonucu olarak da kişinin çevresindeki pek çok bireyin o kişiye dair farklı bir bakış açısı oluşmaya, buna bağlı olarak da tutum ve tavırları değişmeye başlar.

İtiraz Etmek

Psikolojik manipülasyona uğrayan kişiler yaşadıkları durumu fark ettiklerinde, karşılarında onları ikna etmek için her türlü yöntemi uygulayabilecek bir manipülasyoncu vardır. Olayları sorgulamaya başladığınız anda sizi aksine ikna etmeye çabalayabilirler. Hatta bu o kadar ileri seviyeye gelebilir ki, başka insanlara da olayları aynı şekilde anlatıp kendi söylemlerinin yetersiz kaldığı zamanlarda karşılarındaki kişinin güvendiği insanları hedef gösterebilirler. “Onlar şahit, onlara sorabilirsin” gibi argümanlarla haklı çıkmaya çalışabilirler.

Duygu ve Düşünceleri Önemsizleştirmek

Psikolojik manipülasyon uygulayan bireyler, tepki gördüklerinde karşılarındaki bireyin duygu ve düşüncelerini önemsizleştirecek hamlelerde bulunurlar. “Çok kırılgansın, aşırı tepki veriyorsun, neden sakin değilsin, ben seni düşünüyorum” gibi cümleleri sık sık kullanırlar. Bu duruma maruz kalan bireyler, üzerlerindeki baskının yoğunlaşması ile kendilerini çok daha fazla suçlu görmeye ve hatayı kendilerinde aramaya başlarlar. Bu durumla başa çıkmak son derece güçtür. Çünkü manipülasyonu yapan kişi bir şekilde hedef aldığı kişinin yakınlarını da manipüle etmeye başlamıştır. Kişi, kendini sorgularken yakınlarına durumu anlattığında reddedilme ihtimali mevcuttur. Böyle bir durumda objektif bir konumdan yorum yapabilecek, durum değerlendirmesinde bulunabilecek profesyonel bir destek almak yapılması en doğru harekettir.

Gaslighting uygulayan insanlar karşıdaki kişiye kendi gerçekliğini sorgulatmaya çalışır. Bu durum kişinin kendisinden şüphe etmesine sebep olur. Böylece benlik algısında savunmasızlığa sebep olur. Manipülasyonun şiddeti arttıkça hedef alınan kişi, aklını kaçırmış gibi hissedebilir. Gaslighting nedeniyle birey, kendisini noksan ve güçsüz hisseder. Eğer;

● Her olayda özür dileyen konumundaysanız,

● Fazla kırılgan olmakla eleştiriliyor ve kendini bundan dolayı suçlu buluyorsanız,

● Önemsenmediğinizi ve çaresiz olduğunuzu düşünüyorsanız,

● Duygularınız görmezden geliniyor ve karşınızdaki insandan sık sık "kafayı yemişsin.” "her şeyi uyduruyorsun." laflarını duyuyorsanız,

● Karşınızdaki insanın davranışı sebebiyle kendinizi sürekli sorguluyorsanız,

● Yaptığınız her eylemin yanlış olduğunu düşünüyorsanız,

● İlişkinizin içinde kendinizi sürekli olarak gergin ve güvensiz hissediyorsanız,

● Aslında kim olduğunuzu hatırlamamaya başladığınızı hissediyorsanız,

● Yolunda gitmeyen pek çok olayın tek nedenini kendiniz olarak görüyorsanız Gaslighting'e maruz kalıyor olmanız büyük ihtimaldir.

Gaslighting Örnekleri

● “Ben böyle bir şey demedim.”

● “Yanlış hatırlıyorsun.”

● “Kafanda uydurmuşsun.”

● “Aşırı tepki veriyorsun”

● “Çok büyütüyorsun.”

● “Saçmalıyorsun.”

● “Dediklerimi çarpıtmaktan vazgeç.”

● “Gerçekten de böyle mi düşünüyorsun?”

● “Senin iyiliğini düşündüğümden söylüyorum.”

● “Çok kırılgansın.”

● “Paranoyaklaştın!”

● “Akıl hastası gibi davranıyorsun!”

● “Başkaları sevgililerine neler yapıyor.”

● “Evet, sana yalan söyledim ama sen de bana … yaptın.”

● “Kimse sana inanmıyor.”

Bunlar ve benzeri söylemler, gaslighting örnekleri olarak sıralanabilir.

Gaslighting’e uğrayan bireye, öncelikle sağlıklı bir ilişkinin nasıl olması gerektiğinin tekrardan hatırlatılması çok önemlidir. Böylece kişinin gerçeklikle olan teması yeniden sağlanır. Unutulmamalıdır ki sağlıklı ilişkilerin temelinde saygı, güven ve dürüstlük yatar. Gaslighting’e maruz kaldığınızı fark ettiğinizde yapılacak ikinci ve en önemli adım, psikolojik manipülasyon uygulayan kişiyle olan ilişkinizi derhal sonlandırmaktır. Manipülasyon uygulayan kişiyle iletişimin koparılması sonucunda, kişi gündelik yaşamına adapte olmakta zorluk yaşıyorsa psikolojik destek almayı ihmal etmemelidir.

Psikolojik manipülasyona maruz kalan bireylerde anksiyete ve depresyon gelişebilir. Bu duygu durum değişimlerine zamanla panik atak ve sinir krizi de eşlik edebilir. Eğer bu tür duygular yaşıyorsanız kendinizi düşünebilir ve yaşadığınız durum ile ilgili yardım almanız gerektiğine karar verebilirsiniz.

Psikolojik manipülasyona maruz kalan kişiler;

● Suçu kendilerinde arayıp bulmaya,

● Bir soruna sahip olduklarını düşünmeye,

● Fazla kırılgan ve agresif olmaya,

● Kararlarını sürekli olarak sorgulamaya,

● Sürekli özür dilemeye meyilli olabilirler.

Bu tür bir durumun içerisindeyken önemli olan kişinin kendini suçlamaktan vazgeçebilmesi ve karşısındaki kişinin bilinçli ya da bilinçsiz olarak ona bu durumları yaşattığını fark etmesidir. Mağdur bireyde başta güven kaybı olmak üzere pek çok psikolojik probleme neden olabilen bu durumdan uzaklaşabilmek mümkündür. 

Bunun için kişinin kendini yeniden değerlendirebilmenin bir tekniği olarak profesyonel destek alması çok önemlidir. Psikolojik manipülasyona uğradığınız durumlarda kendinize duyduğunuz güveni ya da saygıyı kaybedebilirsiniz. Farkına varmadan kendinizi suçlayabilirsiniz. Bu durum karşısında kendinizi savunmak, gerçekleri daha açık bir şekilde görebilmek ve kendinizi suçlamayı bırakmak için profesyonel yardım alabilirsiniz.

Uzmanlarımıza Gaslighting hakkında sıkça sorulan sorulara buradan göz atabilirsiniz.

Gaslighting ne demek?

Gaslighting’in kelime anlamı, karşıdaki insana çeşitli oyunlar oynayarak zamanla kendisinden şüphe etmesini sağlamasına yönelik olan bir psikolojik işkence/manipülasyon yöntemidir.

Kimler gaslighting yapar?

Sinsi bir duygusal istismar yöntemi olan gaslighting, özellikle insanları psikolojik manada kontrol altına alma arzusu taşıyan psikopat kişilik bozukluğuna sahip, narsist ya da patolojik biçimde yalan söyleyen insanlar tarafından uygulanır. Gaslighting yapan kişi bu yöntemi kasıtlı ve çoğunlukla planlı bir biçimde uygular. Bu bireyler olumsuz yönlerini mağdurlara, olumlu taraflarını ise geri kalan tüm insanlara gösterdikleri için çevrelerinde gayet iyi bireyler olarak bilinirler.

Gaslighting testi nedir?

Gaslighting testi, bu psikolojik manipülasyon yöntemine maruz kalıp kalmadığınızı anlamanın bir diğer yoludur. İnternet üzerinden birkaç tık ile pek çok çeşitte testlere ulaşabilmeniz mümkündür. Bu testlerin çoğunda kendiniz hakkında olan düşünceleriniz, ilişkiniz ve çevrenizle olan iletişiminiz gibi temel konular ile ilgili sorular mevcuttur. Sorulara vereceğiniz cevaplara göre manipülasyona uğrayıp uğramadığınızı, uğruyorsanız da hangi aşamada olduğunuzu öğrenebilirsiniz.

Psikolojik manipülasyon kişiyi nasıl etkiler?

Bir bireyin başka bir birey üzerinde zihinsel ve duygusal çarpıtma yoluyla güç, kontrol, yarar ve çıkar sağlama amacıyla sergilediği davranış ve tutumlar bütününe psikolojik manipülasyon adı verilir. Sağlıklı bir ilişkide karşılıklı olarak düşünce alışverişi yapılır, tavsiye alınır ve verilir ancak psikolojik manipülasyonda tek taraflı bir amaç ve ilişki mevcuttur. Manipüle eden birey bu eylemi bilinçli ya da bilinç dışı bir biçimde yapıyor olabilir. Bu insanlar, karşılarında kendilerinden daha zayıf birine rastladıklarında bunu o kişiye karşı kullanırlar. Eğer kendi çıkarı bulunuyorsa ya da içsel olarak kendisini tatmin edecek bir duygu varsa ustalıkla, karşısındaki kişiyi o yolda manipüle ederler. Bu durumda manipüle edilen kişi kendini suçlamaya ve gerçeklik ile benlik algısını kaybetmeye başlayabilir. Bununla birlikte mağdur olan kişinin depresyon ve stres yaşaması en olası senaryodur.