Afazi Nedir?

Afazi; beyindeki konuşma merkezlerinde gelişen bir hasar neticesinde konuşma, tekrarlama, adlandırma, konuşulanı anlama, okuma ya da yazma gibi temel becerilerin kısmen yahut tamamen kaybedilmesini ifade eden durumdur. 

Afazi (genellikle sol), beyin yarımküresinde felç, inme, beyin travması ve kafa çarpmalı kazalar neticesinde oluşan tahribatlardan sonra ortaya çıkar. Beyin tahribatının diğer sebepleri arasında beyindeki tümörler ve enfeksiyonlar gibi beyni etkileyen çeşitli durumlar varlık göstermektedir. Konuşma merkezinin uğradığı tahribat sonucunda konuşma, anlama, yazma ve okuma yetenekleri ciddi manada geriler. Afazinin çeşitleri, hasarın beyindeki konumuna ve şiddetine göre çeşitlilik gösterebilmektedir. Akıcı (Wernicke) afazide temel problem anlama zorluğudur. Tutuk (Broca) afazide ise hasta birey kendisini ifade etmekte, söylemek istediği sözcükleri bulup telaffuz etmekte güçlük çeker. Bazı durumlarda afaziye ek olarak dizartri ya da konuşma apraksisi gibi nörolojik konuşma rahatsızlıkları da bu hastalıkla birlikte görülebilmektedir. 

Çocuklar da dahil olacak şekilde herkes afazi olabilmektedir. Fakat, afazi genel olarak orta ve ileri yaş aralığında daha sık görülür. Erkekler ve kadınlar hastalıktan eşit oranda etkilenmektedir. ABD'de bulunan Ulusal Afazi Derneği’ne göre her yıl felç sebebiyle yaklaşık 80.000 birey afazi hastalığına maruz kalmaktadır. ABD’de yaklaşık bir milyon afazili hasta kişi bulunmaktadır. Türkiye’de ise afazinin sıklığı hakkında belirlenmiş bir miktara ulaşılmamıştır. 

Afazi türlerinin belirtileri hafif ve şiddetli olarak değişiklik göstermektedir. En sık olarak rastlanan afazi türleri şu şekildedir; 

Ekspresif/ İfade Edici Afazi (Tutuk) 

Bu tür afaziye sahip hasta bireyler ne demek istediğini bilmektedir fakat düşünceleri ile fikirlerini belirtmede ve başkalarıyla iletişim kurma konusunda zorluk yaşar. İfade etmedeki bu güçlük hem yazılı hem de sözlü olarak boy göstermektedir. 

Represif/ Algılayıcı Afazi (Akıcı) 

Bu tür afaziye sahip hasta bireyler sesleri duyabilip yazılan şeyleri de okuyabilmektedir fakat buna rağmen bunları anlamlandırmada güçlük çekmektedirler. Genel olarak kelimelerin nasıl ve nerede kullanıldığını gözetmeksizin onları sadece gerçek manalarıyla algılarlar. Kendi konuştuklarını da anlayamadıklarından dolayı konuşmaları sık bir biçimde bölünebilmektedir. 

Anomik Afazi (Akıcı) 

Bu tip afaziye sahip hasta bireyler akıcı ve anlaşılır konuşmaktadırlar ancak isimlendirmede güçlük çekerler. Algı konusunda problem yaşamamalarına rağmen cisimleri ya da nesneleri adlandıramaz ya da kullanmak istedikleri sözcükleri hatırlayamazlar. Bu sebepten dolayı konuşma ve yazmada büyük zorluk yaşarlar. 

Global Afazi 

Afazi türleri arasında en şiddetli olan türdür. Genel olarak hasta bireyin felç geçirmesinin hemen ardından ortaya çıkar. Bu tür afaziye sahip olan hasta bireyler konuşma ve anlamada zorluk yaşamalarına ek olarak okuma ile yazma yeteneklerini de kaybetmektedirler. 

Primer Progresif Afazi 

Ender olarak görülen bir afazi türü olan primer progresif afaziye sahip olan hasta bireyler konuşma ve okuma becerilerine ek olarak yazma ve anlama becerilerini de zaman içerisinde kaybederler. Hasta bireyler el işaretleri veya jest gibi alternatif iletişim kanallarını kullanabilirler. Nedeni tam olarak belirlenemeyen bu afazi çeşidini tamamen düzeltebilen bir tedavi yolu henüz mevcut değildir. Fakat ilaç ve konuşma terapileri ile beraber rahatsızlığın semptomları hafifletilebilmektedir. 

Motor Afazi 

Motor afazi, kesik ve bölünmüş olan bir afazi çeşididir ve anlaşılması güç eklem ve konuşma biçimleriyle karakterize edilmektedir. Motor afazi ve saf ya da akıcı afazi gibi farklı alakalı dil sorunları, beyinden doğmaktadır ve travma, inme ya da beyni olumsuz yönde etkileyen diğer sorunlardan dolayı kaynaklanabilmektedir. Yazılı ya da sözlü dilin anlaşılamamasından konuşma ya da yazma becerilerine kadar her türlü alanı etkileyebilecek pek çok farklı dil bozukluğu mevcuttur. 

Motor afazi, konuşmayı tamamen anlaşılır bir biçimde ifade etme yeteneğinde tahribata sebep olurken dili tam manasıyla anlama becerisini bırakma eğilimindedir. Bazı vakalarda, farklı afazi türleri ile bir arada görülmektedir ve bu vakadaki hasta kişi aynı zamanda konuşulanı anlama ve anlaşılması zor dil kalıplarını geliştirme becerisini kaybedebilir. 

Birkaç çeşit spesifik motor afazi tipi mevcuttur. Örnek olarak, Broca'nın afazisi, duygu ve düşüncelerin kelimelere aktarılmasında yavaş bir ritim, az miktarda tutarlılık ve algılanabilir zorluk ile karakterize olan ve kesik ya da bölünmüş bir konuşmaya sebep olur. Bazı vakalarda, bu motor afazi tipi bir kişinin sözcük haznesini birkaç sözcük ya da hecelerle ciddi şekilde kısıtlayabilmektedir. 

Basit konuşmaların anlamlandırılması çoğunlukla korunurken, hasta kişinin Broca'nın afazili olması, komplike ya da komplike cümle yapılarını anlamasını çok güçleştirebilmektedir. Anlamadaki bu güçlük hem yazılı konuşma hem de sözlü konuşma için de geçerliliğini korumaktadır. 

TMA (Transkortikal Motor Afazi) 

TMA (Transkortikal motor afazi) olarak isimlendirilen diğer bir motor afazi tipi genel olarak inme sonrasında meydana gelmektedir. Broca afazisine benzer biçimde konuşma ve anlama güçlükleri ile karakterize olmaktadır. Buna ek olarak, TMA'ya sahip hasta bireyler, Broca'nın afazisine sahip olmadıkları süre boyunca, cümleleri ya da kelime dağarcıklarını tekrarlama becerilerini korurlar. 

Bazı ciddi beyin tahribatı olan durumlarda, küresel afazi meydana gelebilmektedir. Global afazi, yazılı ya da sözlü dili anlama ya da üretme yeteneğinin neredeyse bütünüyle kaybı ile bilinmektedir. Matematiksel neden ve dilsel olmayan sosyal algılama gibi farklı zihinsel yetenekler, beynin çeşitli akıl yürütme mekanizmalarından farklı olduğunu gösteren küresel afaziye sahip hasta bireylerde bozulmadan kalmaya daha yatkındır. 

Afazi, pek çok faktöre göre hafif ya da şiddetli olabilmektedir. Hafif afazi görülen hastalar konuşup sohbet edebilir fakat kelimeleri ayırt etmede ya da komplike konuşmaları anlamada zorluk çekebilirler. Şiddetli afazi vakaları ise hasta bireyin iletişim becerilerini büyük oranda etkilemektedir. Hasta bireyler çok az konuşabilseler bile bir sohbete dahil olamaz ya da konuşulanları anlayamamaktadırlar. 

Geçirilen hastalık her kişiyi farklı oranda etkilediğinden dolayı afazide standart ya da tek tip bir tedavi sürecinden bahsetmenin imkânı yoktur. İyileşme aşaması ve derecesi; 

●   Hasarın konumuna, 

●   Yaygınlığına, 

●   Şiddetine, 

●   Hastanın yaşına, 

●   Cinsiyet, 

●   Eğitim seviyesine, 

●   Motivasyonuna, 

●   Yaşadığı çevreye, 

●   Afazinin çeşidine, 

●   Sebep olan duruma, 

●   Olayın üzerinden geçen zamana, 

●   Alınan terapiye göre kişisel farklılıklar göstermektedir.

Ayrıca hastalık öncesindeki zekâ seviyesi, iletişim kabiliyetleri, dilsel olmayan algısal sorunların varlığı ve bunların düzeyi, hastalık öncesi ve sonrası ruhsal ve duygusal durum, tedavinin etkinliği bakımından önem taşımaktadır. 

Pozitif bir kişilik ve güçlü bir çevre desteği tedavi sürecinin gidişatını pozitif yönde etkilemektedir. Ayrıca genç yaş, kadın bir birey olma ya da sol el kullanma, tedavi alan afazili bireylerin iyileşme ihtimallerini artıran faktörlerdir. 

Tedavi biçimi ve süresi farklı etkenlere göre değişiklik gösterir, standart ya da genel geçer bir tedavi yönteminden bahsetmenin mümkünatı yoktur. Tedavi ve iyileşme süreci gerçekleşen travmanın; 

●   Şiddetine, 

●   Beyinde oluşan tahribat ya da deformasyonun yaylım gösterdiği alana ve büyüklüğüne, 

●   Travmanın ardından geçen süreye, 

●   Hasta bireyin yaşına, 

●   Travma öncesindeki sağlık durumuna, 

●   Hastanın cinsiyetine, 

●   Ruhsal durumuna, 

●   Toplumsal çevresine, 

●   Afazinin tipine göre farklılık göstermektedir.  

Sağlam bir karakter ve yakın çevrenin vereceği destek tedavinin kısa sürede olumlu sonuçlanmasını daha da kolaylaştırmaktadır. Buna ek olarak meydana gelen vakalarda hasta bireyin genç yaşta olması, kadın bir birey olması ya da sol el dominasyonuna sahip olmasının, tedaviyi pozitif yönde etkilediği belirlenmiştir.  

Afaziye sahip hasta kişilerde en etkili yöntem; hastalığın erken aşamasında başlanan “Dil ve Konuşma Terapisi”dir. Dil ve konuşma uzmanları tarafından kişisel özelliklere uygun olarak hazırlanan terapilerde; hasta bireylerin konuşma ve iletişim yeteneklerini geliştirmeye yardımcı olan bazı yöntemler kullanılarak, iletişimin iyileştirmesi amaçlanmaktadır. 

Yapılan terapiler neticesinde bazen birkaç saatte bazen ise birkaç günde olumlu işaretler gözlemlenmektedir. Rahatsızlığın derecelendirmesi eşit bir dağılıma sahip olmadığı için tedavi sonuçlarında benzerlik olmamaktadır. Fakat genel kabul rahatsızlığın iki senelik bir zaman zarfında iyileşeceği yönünde olmaktadır. 

Motor afazi tedavisi için pek çok farklı tedavi yöntemi bulunmaktadır. “Melodik tonlama terapisi” olarak isimlendirilen popüler bir tedavi yöntemi, afaziye sahip hasta kişilerin konuşmalarındaki metin satırlarını, konuşmaları engellenen bireylerin genel olarak aynı sözcükleri ya da cümleleri konuşabildiklerini gözlemlemeye dayanmaktadır. 

Terapinin asıl hedefi, motor afaziye sahip hasta bireylere melodik özelliklerine dayalı bir dili anlama ve üretme becerisini kazandırmaktır. Beynin müzik ve ritimden sorumlu olan kısımları, özünde, tahribata uğrayan dil merkezlerinin yerini almış olmaktadır. 

Bazı vakalarda dil kabiliyetleri birkaç saat ya da birkaç günde eski haline gelebilmektedir. Bu tip bir iyileşme beyne giden kan akışına bağlı şekilde değişebilmektedir. Göreceli iyileşme çoğunlukla iki seneyi aşan bir süre boyunca devam eder. Bazı durumlarda ise afazi kalıcı bir hal alabilmektedir. 

İyileşmeyi etkileyen etkenler arasında; 

●   Hasar gören beyin bölümü, 

●   Beyinde oluşan tahribatın yaylım gösterdiği alan, 

●   Kişinin yaşı, 

●   Cinsiyeti, 

●   Güncel sağlık durumu, 

●   Psikolojik durumu yer almaktadır. 

Tüm bunlara ek olarak, kişisel farklılıklar da (hastalık öncesi zekâ seviyesi, eğitim seviyesi ve iletişim kabiliyeti gibi nitelikler) tedaviyi etkileyen faktörler arasında sayılmaktadır. 

Günümüzde yapılan afazi tedavilerinde önemli başarılar elde edilebilmektedir. Dil ve konuşma terapisi, afazi tedavissinde büyük bir etki ve öneme sahiptir. Özellikle ilk altı ve on iki aylık süre boyunca hızlı bir gelişim gösterdiğinden dolayı bu süre zarfı içerisinde terapi desteği almak oldukça önem arz etmektedir. 

Afazi hakkında uzmanlarımıza sıkça sorulan sorulara buradan göz atabilirsiniz.

Afazi Terapisine Ne Zaman Başlanmalıdır?

Afaziye sahip bir bireyle mümkün olduğunca tez zamanda konuşma terapisine başlamak önemlidir. Hasta bireyin genel sağlık durumu normale döndükten sonra ve insanlarla iletişim kurabilecek düzeye (söyleneni anlama) geldiğinde terapiye başlamak uygundur. Zamanında ve üzerine düşülerek yapılmış bir konuşma terapisinin konuşma kabiliyetlerinin geri kazanılmasında büyük rolü olduğu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Özellikle ilk altı ile on iki aylık süre içerisinde terapi desteği almak büyük öneme sahiptir.

Afazi İçin Hangi Bölüme Gidilmelidir?

Beyinde oluşan tahribat sonrasında afazili hastaların iletişim kabiliyetlerinin geliştirilmesi ile dil ve konuşma terapistleri ilgilenmektedir. Dil ve konuşma terapisti öncelikle bireyi uygun testler yardımıyla değerlendirir ve bireyin hangi alanlarda zorluk yaşadığını belirler. Daha sonraki aşamada tespit edilen kısımlardaki zorlukları gidermek amacıyla belirlenen tedavi programı dahilinde hasta birey ile özel çalışmalara başlanır. Hastaların gelişimlerine uygun olarak bazı zamanlarda grup terapileri de yapılır. Grup terapileri, hasta bireylere kendileri ile aynı problemleri yaşayan başka bireylerin de olduğunu gösterme ve onları motive etme konusunda yarar sağlamayı hedeflemektedir. Geçirilen kazadan ya da hastalıktan ne kadar zaman sonra terapiye başlandığı, hasta bireyin terapiye katılımı ya da ilgisi ve yapılan uygulamaları yerine getirme ve terapinin sıklığı iyileşme sürecinde farklılıklara sebebiyet verebilmektedir.

Dil Değerlendirmesi Nedir?

Afazili bireylerde dil değerlendirmesi fazlasıyla detaylıdır. Dilin her bir yapısının tek tek ve her bakımdan incelenmesi ve sınanması gerekmektedir. Bir dil değerlendirmesi; ● Spontan konuşma, ● Adlandırma, ● Tekrarlama, ● İşitsel anlama, ● Konuşma üretimi, ● Okuma ve yazma gibi dil ile ilgili bilgi toplanabilen tüm alanları kapsaması gerekmektedir. Bunların haricinde ise; ● Konuşmadaki akıcılık, ● Konuşma çıktısındaki kelime sayısı, ● Konuşmayı başlatabilme, ● Kullanılan sözcükler içindeki hece ya da kelimelerin manasını ilgilendiren hataları, ● Sözcük bulmak için duraklamalar, ● Tereddütler, ● Sözcük bulamamanın getirdiği söz dolandırmaları (sürekli “aaa ve eee” diye gevelemek gibi), ● Ses çıkarmada yaşanan güçlükler spontan konuşma içerisinde değerlendirilmelidir.