Histerik kişilik bozukluğu, çoğunlukla yetişkinlik döneminin erken aşamalarında başlayıp abartılı duygusallık, dikkatleri üstüne çekme ve sürekli çevresi tarafından onaylanma ihtiyacının hissedilmesiyle kendini ortaya çıkaran kişilik bozukluğu olarak tanımlanır. Eğer bu duygular sürekli tekrarlayıp kişinin günlük yaşamını ve sorumluluklarını etkiliyorsa teşhis konulabilir. Histerik kişilik bozukluğu ile yaşayan kişiler her ne kadar dışarıdan cana yakın ve de samimi görünseler de bu içi dolu olmayan bir görüntüdür. Bu kişiler ilişki kurmada fazlasıyla zorlanırlar. Bununla birlikte, sürekli odağın merkezinde olmak istedikleri için karşı cinsteki birini tehlike veya bir rakip olarak görebilirler. Bazı hastalar her ne kadar cinsellikle alakalı çekincelere sahip olsa da yine de bu konuda istekli görünebilirler. Kendi içlerinde yaşadığı çelişki yüzünden hem insan ilişkilerindeki kontrolü ellerinde tutmak isterken hem de kendilerini bu insanlara karşı kırılgan ve bağımlı hissederler. Hayal kırıklıklarına tahammülleri yok denecek kadar azdır. Dolayısıyla hayal kırıklığı yaşadıklarında çok hızlı bir şekilde öfke veya üzüntü gösterebilirler. Herhangi bir işe dört kolla sarılabilirlerken hızlı bir şekilde bu işe ilgilerini kaybedebilirler. Çevresi tarafından reddedilip sahiplenmeme fobisi görülür ama bunu yansıtmamaya özen gösterirler. Bu kişiler intihara meyilli olabilirler.
Histerik kişilik özellikleri olarak şunları söylemek mümkündür; Histerik kişiler dışarıdan bakıldığında çok samimi ve hemen her insanla kaynaşabilen kişiler olarak görünürler. Ancak böyle görünmelerinin nedeni, duygularını kontrol edemediklerinden ve de bu duyguları çok dramatik yaşadıklarından dolayı bu insanlarla aralarına mesafe koyamamalarıdır. Kendilerini aşırı şekilde değersiz hissederler ama bu hissiyatı örtmek için dış çevrelerine gayet özgüvenli, kolay iletişim kurulabilen ve samimi biri gibi görünürler.
Olumlu veya olumsuz hislerini dramatik bir şekilde fazla yaşarlar ve bunu belli ederler. Dış çevrelerinden bakıldığı vakit duygularını çok rahat bir şekilde ifade eden bireylermiş gibi görünürler ama bunun arkasındaki sebep anlık duygularını kontrol edememelerindendir. Çok çabuk bir şekilde bu olumlu veya olumsuz hisler arasında geçiş yapabilirler. Karşı cinse kendi cinselliklerini ön plana koyup yaklaşabilirler, sürekli flört ediyorlarmış gibi algılanabilirler ama bu diğer kişiyle ilgili cinsel istekler duymalarından veya ilgi duymalarından dolayı olmayıp onaylanma ve ilgi isteklerine bağlıdır. Aslında cinsel ilişkiye girmekten kaçınırlar ve pek istek duymazlar.
Bunların haricinde, histerik kişilik bozukluğu yaşayan kişilerde görülebilecek diğer belirtiler ise şunlardır:
● Sebepsiz ağlama krizleri
● Odaklanma sorunları
● Dikkat etmekte önemli derecede zorluk
● Fevri davranışlarda bulunmak
● Sürekli yeni bir macera aramak ve yeni ilgi alanları geliştirmeye çalışmak
● Belirsiz, dikkat çekici bir ses tonu kullanmaya çalışmak
Histerik kişilik bozukluğuna yol açan nedenler henüz kesin olarak belirlenememiştir. Ancak birçok uzman, bu durumun hem kişinin çevresindeki dinamiklere hem de genetik faktörlere bağlı olabileceğini düşünmektedir. Birçoğunda çocukluk çağındaki istismarların etkisi görülmektedir. Histerik kişilik bozukluğu ile teşhis konulan kişilerin genelinde kendisini yetiştiren aile ile iletişimsizlik olduğu ve bunun bir sebep olabileceği görülmüştür. Çocuklarına ilgi göstermeyen annelerin evlatlarında bu durumun görülebildiği saptanmıştır. Bu kişiler daha bebeklik dönemlerinde hissettikleri ihtiyaçlarını annelerine gösterebilmek adına çok abartılı hareketler sergilemektedirler. Bunun sebebi ise bebeklerin duygularını annelerine sözlü bir şekilde belirtememeleridir. Bebeklik çağında kazanılan bu davranışlar birey yaş olarak büyüdükçe de devam eder. Bu anneler eşlerine de çocuklarına gösterdiği ilgisizliği göstermektedirler. Örneğin, bir kız çocuğu bu durumda babasına daha fazla ilgi göstermeye başlayacaktır ve babasına çeşitli şirinlikler yaparak, sevimli hareketlerde bulunarak onun ilgisini çekmeye çalışacaktır. Bu kazandığı davranış kız çocuğu büyüyene kadar devam edecektir ve çocuk artık bu abartılı hareketleri ilgi çekmek adına başka erkeklere de yapacaktır.
Histerik kişilik bozukluğu tek bir tip ile tanımlanamaz. Birden fazla çeşidi vardır. Bu çeşitleri şu başlıklar altında sıralayabiliriz:
Bu alt tipte tamamen kendisinden beklenen şekilde davranmaya çalışmaktadırlar ve de dışarıdan nasıl gözüktükleri çok önemlidir. Erkekler rekabetçi spor dallarına ya da vücut geliştirmeye aşırı şekilde ilgi gösterip vücutlarını ön plana çıkarabilir, kadınlar ise marka aksesuarlara ve kıyafetlere yönelebilirler.
Bu alt tipte insanlarla çok hızlı bir şekilde ilişki kurabilirler ve bunun aracılığıyla sorumluluklardan kaçmak isterler. İyi niyet gösterilerinde bulunsalar da manipülatif ve samimiyetsiz olmaktadırlar, ilişki kurdukları insanların zaafiyetlerini, zayıflıklarını araştırabilirler.
Bu alt tipte çocukça davranışlarda bulunabilirler, ses tonlarını çocuklaştırabilirler ve de çocuksu bakışlar sergileyebilirler. Bu kişiler genelde cinselliği ön planda tutup çevresindeki insanlara yoğun bir bağımlılık hissederler. İnsanların kendilerine eşit davranmadıklarını ve onlardan hoşlanmadıklarını belirterek şikayetçi olurlar.
Bu alt tipte olumlu ve olumsuz duygular arasında çok çabuk geçiş yapılabilir. Hemen sinirlenebilirler ve de eleştiri kaldıramayabilirler. İlgisiz kalmaktan rahatsız olurlar ve bu ilgiyi elde etmek için ellerinden geleni yapabilirler.
Bu alt tipte hastaların hareketleri dürtüsel olup düşünceleri de yüzeyseldir. Genelde çok enerjiklerdir ve etraflarına mutluluk saçarlar. Düşünmeden hareket ederler. Neşeli ve canlı olduklarından dolayı insan etkileşimi içeren mesleklerde başarılı olabilirler ama hareketleri dürtüsel olduğundan dolayı giriştikleri işin sonunu getirebilme konusunda güçlük çekebilirler.
Bu alt tiplerde diğer insanlarla güzel geçinebilmek için kendi ihtiyaçlarından ve isteklerinden kolaylıkla vazgeçebilmektedirler. Bunu yaparak başka insanlar tarafından sevilmeme ve yetersiz kalma düşüncesini ekarte etmiş olurlar. İyi niyetli ve anlaşmacı tavırlar sergilerler.
Histerik kişilik bozukluğu sahibi kişilerin özellikleri genel olarak şu şekildedir:
● Histerik kişiler mantıklı düşünmektense duyguların ön planda olması vardır.
● İlgiyi göremediklerinde aşırı abartılı bir şekilde hareket etmeye başlayıp ilgi çekmeye çalışırlar.
● Görmezden gelindikleri takdirde ise şiddete başvurabilirler.
● İlgiyi sürekli üzerlerinde tutabilmek adına dış görünüşlerini kullanırlar.
● Gösterişli ve samimiyetsiz hareketleri olur, duygularını abartarak gösterdiklerinden yapmacık dururlar.
● Diğer insanlarla olan ilişkilerinin olabildiğince cana yakın ve fazla içli-dışlı olmasını isteyebilirler.
● Ayrıntısız konuşurlar, konuşmaları daha çok başkalarını etkilemeye yöneliktir.
● İstedikleri ilgiyi göremezlerse intihar girişiminde bulunabilirler.
Histerik kişilerin genel düşünce yapısı ise şu şekildedir:
● “İnsanlar mutlaka beni eğlenceli biri olarak hatırlamalı, zayıf yönlerimi görmemeliler.”
● “Mutlaka bulunduğum ortamın spot ışığında olmalıyım.”
● “Mutlu kalabilmem diğer kişilerin ilgisinin bende olup olmamasına bağlı, eğer diğer insanlardan ilgi göremezsem mutlu olamayabilirim. Herkes beni görmeli, insanlar beni ilginç bulmalı.”
Histerik kişilik bozukluğu, tam olarak diğer kişilik bozukluklarından ayırt edilememiştir ve de çoğu kez borderline, bağımlı kişilik bozuklukları, narsistik kişilik bozuklukları ve antisosyal kişilik bozukluğuyla birlikte görülmektedir. Kadınlarda bu rahatsızlık daha fazla görülmekle birlikte, bu hastalar toplumun %2-3'lük kısmını oluşturur. Histerik kişilik bozukluğu ile birlikte görülebilecek veya karıştırılabilecek diğer kişilik bozuklukları ise şu başlıklar altında incelenebilir:
Diğer insanlarla empati yapamaz ve sürekli üstün olmak isteyip kendini beğendirmeye çalışır. Daha önceden başarmış olduğu şeyleri aşırı bir şekilde abartır. Mükemmeliyetçidirler. Bu yüzden de başarı, zekâ, güç ve mükemmel aşk düşleri hakkında sürekli düşünürler. Ya kendileri başka insanları çok kıskanırlar ya da diğer insanların onları kıskandığını düşünürler.
Sınırda denmesinin sebebi nevrotik ve psikotik olarak tanımlanan iki psikiyatrik durumun arasında kalmasından dolayıdır. Bu kişiler ani bir şekilde duygular arasında geçiş yapabilirler, sık sık kim olduklarını ve neden hayatta olduklarını sorgularlar. Düşünceleri çok hızlı değiştiğinden dolayı ilgi alanları da çok hızlı bir şekilde değişir, bundan dolayı bir işin sonunu getiremeyebilirler. İnsanlar hakkındaki fikirleri de herhangi bir sebep olmadan çabuk değişebilir. Örneğin en yakın dostuna iki gün sonra geçerli bir sebep olmadan düşman kesilebilir veya ona abartılı hareketlerde bulunabilir. Ayrıca bu kişilik bozukluğu ile tanısı konulan kişiler için iyi veya kötü kavramı çok keskindir. Bir şey onlar için ya çok kötü ya da çok iyidir.
Bu kişilik bozukluğunda sürekli doğru söylemekten kaçınma, dürüst olamama gibi olumsuz davranışlar söz konusudur. Başkalarını önemsemeyip haklarını hiçe saymak ve hiçe sayarken haklarını gasp etmek vardır. Yaptıkları şeyleri sürekli haklı çıkaracak argümanlar öne sürerler. Dürtüsel hareket ederler, bundan dolayı sürekli sinirli ve öfkeli olabilirler.
Çok sakin ve uysal davranırlar, insanlardan ayrılmaktan çok korkarlar ve sürekli bakılmaya ihtiyaç duyarlar. Birileri kendilerine öğüt, nasihat vermezse günlük hayatlarını idame etmekte zorlanabilirler.
Bu rahatsızlıktan muzdarip bireyler, sevildiklerinden emin değillerse insanlarla ilişki kurmazlar. Sürekli kendilerini yetersiz görürler ve kendileri üzerinde aşırı duyarlılıkları vardır. Yeni kişiler geldiğinde yetersizlik hislerinden dolayı konuşmayı unutmuşçasına tıkanabilirler.
Bu durumdakiler aşırı şekilde mükemmeliyetçilerdir ve aşırı düzenli olmaya çalışırlar. Sürekli bir şeyleri organize etme, sıraya koyma gibi davranışlarda bulunurlar. Bununla birlikte aşırı detaycı ve kuralcıdırlar, bu detaycılıkları yüzünden yaptıkları işin asıl amacını bile unutabilirler. İnsanlarla olan ilişkilerinde de mükemmeliyetçi olduklarından dolayı insanlarla ilişkilerini sürekli kontrol altında tutmak için çaba gösterirler. Eski, artık kullanılmayacak eşyalarını elden çıkarmakta zorluk çekebilirler.
Sürekli kendisine başka birisinin zarar verebileceğinden veya başka birilerinin kendileri üzerinde komplo kurduğundan şüphe edebilirler. Çevresindeki insanların kendisine olan sadakatinden şüphelenirler. Çabuk sinirlenirler ve buna bağlı tepkiler verebilirler.
Bu durumdaki kişiler toplumla ilişkilerini koparmışlardır. İnsanlarla yakın ilişkiye girmek istemezler ve de bundan zevk almazlar, tek başlarına bir şeyler yapmaya çalışırlar. Başka insanların ne düşündüğü hakkında ilgisizdirler. Kendilerini bulunduğu ailenin bile bir parçası olarak görmeyebilirler, cinsel isteksizlik olabilir.
Bu hastalıkların haricinde, başka kişilik bozuklukları da vardır. Bunlar herhangi bir tanı kriterini karşılamazlar ama kişinin hayatının önemli alanlarındaki fonksiyonunu yitirmesine sebep olabilecek kişilik bozukluklarıdır. Pasif-agresiflik ve depresiflik gibi örnekler verilebilir.
Histerik kişilik bozukluğu teşhisi için henüz kesin sonuç veren bir histerik kişilik bozukluğu testi geliştirilememiştir. Dolayısıyla hastalıktan şüphelenen bireyin online testlerle vakit kaybetmek yerine, profesyonel bir destek alması şarttır. Söz konusu birey kimi zaman kendi başına kimi zaman da yakınları vasıtasıyla belirtiler üzerinden şüphelenebilir. Bunun üzerine profesyonel destek alırlar ve halihazırdaki terapistleri durumdan şüphelenip bu teşhisi koyabilirler.
Ancak genelde histerik kişilik bozukluğu ile sonradan tanısı konulan hastalar, ilk aşamada durumlarıyla ilgili herhangi bir problem sezmezler. Kötü giden ilişkileri veya kişilerle yaşadıkları tartışmalar için bir uzmana görünmeye karar verebilirler. İlgili uzman durumu teşhis ederken bunlara dikkat eder:
● Olumlu veya olumsuz duygular arasında çok hızlı geçiş yapmaları,
● Çevrelerindeki insanlardan çok çabuk etkilenebilmeleri,
● Neredeyse çevrelerindeki her insanla çok samimi ve yakın ilişkilerde bulunması gerektiğine inanmaları,
● Samimiyetsiz ve yapmacık hareketlerde bulunup gösterişte bulunmaya çalışmaları,
● Dış görünüşleri ile insanları etkilemeye çalışmaları,
● Bulundukları yerde ilgiyi üzerlerine çekemediklerinde bundan bariz şekilde rahatsız olmaları.
Histerik kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler, kendi durumlarının farkındalığına sahip olmadıklarından dolayı tedavi sürecine başlamakta genellikle gecikirler. Dolayısıyla histerik kişilik bozukluğundan mustarip insanların büyük bir çoğunluğu hiçbir şey değiştirmeden hayatlarına devam edebilirler. Bu da kişide bulunan durumun ciddi sonuçlar yaratana kadar fark edilememesine sebep olur ve tedaviyi oldukça güçleştirir. Histerik kişilik tanısı konulan hastaların psikoterapi esnasında uygulanan yüzleştirme tekniklerinden hazzetmedikleri söylenebilir. Bundan ötürü terapistler bu durumu aklında tutarak tedaviye devam ederler. Terapiler esnasında terapistler danışanlarının anlık duygu dalgalanmalarını, ağır depresif ve anksiyeteli dönemlerini ortaya çıkarırlar. Bu durumdan muzdarip insanlar kendilerini tam olarak olgunlaştıramadıkları için öz eleştiri yapmayı sevmezler. İstekleri dışında gerçekleşen duygularını kontrol edebilmek için yoğun bir gayret gösterirler. Histerik kişilik bozukluğu ile tanısı konulan kişiler diğer insanlara bağımlıdırlar. Yaşadıklarından ders çıkarmayıp kendilerini hep yetersiz görürler. Histerik kişilik bozukluğu tedavisinde bilişsel terapilerin ve psikodinamik - psikanalitik tekniklerin büyük önem taşıdığı görülmektedir. Bu noktada terapist ve danışan ilişkisi diğer tüm psikolojik hastalıklarda olduğu gibi önemlidir, danışan genelde durumunu inkâr etmeye meyilli olduğundan tam olarak dürüst olmayabilir. Danışan ve terapist karşılıklı güven ilişkisi kurabildiği takdirde, histerik kişilik bozukluğu teşhisi konan hasta kendini rahatça ifade edebilir. Her ne kadar kişilik bozukluğunun tipine veya alt tipine göre tedavi şekli değişse de, psikoterapi yani danışmana başvurulan yöntem bu tedavinin en önemli noktasıdır. Bireylerin birbirleriyle olan ilişki yeteneklerini ve durumlarla başa çıkmasını ön plana alır. Psikoterapist bu tedavi sırasında kişinin sahip olduğu hatalı düşüncelerin belirlenmesini sağlar ve bunların yerini doğru ve sağlıklı düşüncelerin almasından emin olur.
Pek yaygın olmasa da histerik kişilik bozukluğu tedavisinde grup terapileri de faydalı olabilmektedir. Bu terapilerle histerik kişilik bozukluğu dahil birçok kişilik bozukluğundaki kötü semptomların gerilediği görülebilir. Eğer terapist uygun görürse, tedavi sürecinde ilaç kullanılmasına karar verebilir. İlaç olarak da kişinin durumuna göre antipsikotikler, antidepresanlar veya atakları önleyici ilaçlar kullanılabilir.