Aile Baskısı ve Psikoloji

Aile Baskısı özellikle ataerkil toplumlarda oldukça fazla ortaya çıkar. Özellikle bizim ülkemizde bu tür kontrolcü ebeveynler çocukları üzerinde daha fazla söz sahibi olacağını düşünür. Ancak kaçırdığımız önemli bir nokta var. Çocukları ya da gençleri ne kadar baskılarsak o kadar ters kimlik geliştirme durumları ortaya çıkar. Ailelerle yapılan görüşmelerde genelde biz öyle yetiştik, bir sorun yaşamadık cümlesini duyarız. Bu onların yetişme tarzlarının doğru olduğu anlamına gelmez. Aile baskısı bu nedenle çocukların farklı kişilere baskı kurmasına neden olur. Burada yer yön değiştirme savunma mekanizması aklımıza gelmeli. Bu yüzden aile baskısı mutlaka farklı bir şekilde ortaya çıkar.

Aile baskısı ; aile içerisinde kurulan bir dengedir. Şimdi hepimizin karşılaştığı bir durumu örnekleyelim. Diyelim bir toplu taşımadasınız, bir çocuk ağlıyor. Annesi ya da babası hemen sizi gösterir. Bak sessiz ol yoksa abi / abla kızar! Hayır, abi ya da abla kızmaz. Kızmaya da hakkı yok. Çocuğunuzla daha sağlıklı iletişime geçerek kriz durumunu kontrol altına alabilirsiniz. Bazen ise alamazsınız. Çünkü karşıdaki çocuk ya da ergen… Eğer ki aile içerisinde karşılıklı saygı ve anlayış yoksa genelde problemler kavga ve tartışmayla çözülür. Buradaki tartışma modern bir tartışma değildir tabi. Genellikle evde yönetici olan ebeveynin sözü dinlenir. Çocuk söz sahibi değildir. Aile baskısı aşırı kontrolcü ya da otoriter ebeveynler tarafından yapılır. Bu tür durumlar çocuk ya da gençlerin çok sinirliyim gelmeyin artık üstüme demesiyle daha da artar. Sen kimsin ki sinirleniyorsun cümlesini de hatırlıyoruzdur mutlaka. Tabii ki bu cümleyi kuran ebeveyn sinirlenme hakkına sahiptir ama çocuk asla! Bu cümleler çocuğa dolaylı yoldan “senin kendi hayatını yaşamana iznim yok” mesajını verir. Kültürel anlamda da bu baskıya uygun bir toplumuz. Kızını dövmeyen dizini döver atasözünü bilmeyen yoktur. Niye dövmeyen dizini dövsün ki? Niye kabul edilsin böyle bir durum?

Çocuklarla yapılan görüşmelerde bu cümleyi sık sık duyarız. Ailem o kadar baskı kuruyor ki içim daralıyor. Artık onlarla yaşamak istemiyorum. Beni anlamıyorlar… Evet, ergen ya da genç bazen kendisinin kimse tarafından anlaşılmadığını düşünür. Ebeveynler ise ısrarla anlaşılması gerekilen bir şey olmadığını ifade eder. Bu tür durumlarda çatışma daha da artar. Belli ki bugüne kadar var olan problemler bu şekilde çözüldü. Çözüldü dememize bakmayın. Çözüme kavuşulduğu düşünüldü. Burada sadece kabul eden bir ergen ya da genç vardı. Sözünün dinlendiğini düşünen bir ebeveyn.. Bu nedenle aile baskısı gördükçe daha çok içinin daraldığını hissetti. Bir yerden sonra ise bu tür durumlar öfke ile dışarıya vurmaya başladı. Öfke basit bir duygu değildir. Ergenlik ya da çocuklukta baskıya maruz kalmış kişiler yetişkinlik çağında ailesine karşı yoğun bir öfke hisseder. Çünkü o yaşta baskı görmek değil şefkat görmek istediklerini fark eder. Yoğun bir baskı çocuklarda ters kimliğin ortaya çıkmasına neden olur. Bu durum ise peşinden riskli davranışları getirir. Okulda şiddet, küfür ya da madde/alkol kullanımı gibi… 

Evet, aile baskısı çocukların çok sinirli olmasına da neden olur. Sürekli bir çerçeve içerisinde hayatınıza devam ettiğinizi düşünün. Bu durum sizi de sinirlendirir. Diğer yandan sınır koymak ile baskı kurmak arasında fark var. Her ailede çocuklara yönelik bir sınır olmalıdır. Biz çocuğumuzla abla kardeş gibiyiz! Hayır, abla kardeş olmamalısınız. Çocuğunuzla anne – çocuk , baba -çocuk olmalısınız. Çünkü abla kardeş, abi kardeş gibi olmak çocukla aranızdaki ilişkiyi de zedeler. Bu nedenle çocuklarla aile baskısı kurmadan onları anlamaya yönelik konuşmalar yapmalıyız. Yapmış olduğu davranışın sonunda başına neler geleceğini kendisi tahmin edebilmeli. Bununla ilgili çocuğa seçenekler sunulmalı. Evet, bu davranışı sergiledin. Ama bir sonucu da olacak, gel seninle bunları konuşalım cümlesi çocuğun kendisini rahat şekilde ifade etmesine yardım eder. Aile baskısı bu nedenlerden dolayı çocuğun daha fazla içe kapanmasına neden olur. 

Aile baskısı çocuğun; 

Çok sinirliyim cümlesini sık sık kurmasına, 

Saldırgan ve öfkeli bir tutum sergilemesine, 

Kavgaya eğiliminin olmasına (var olan öfke bir yerden çıkmalı), 

Çok çekingen ya da kaygılı olmasına, 

Özgüven eksikliğine, 

Güvensizliğe, 

Korkuya, 

Yalnız kalmasına, 

Kendisi aşırı fazla korumasına ya da hiç korumamasına, 

Riskli davranışlar sergilemesine, 

Okulda öğretmen ya da arkadaşlarıyla problem yaşamasına, 

Kendi ailesini kurduğunda çocuklarıyla güvenli bir bağ kuramamasına, 

İçim daralıyor demesine, 

Yaşadığı problemleri kavga ederek çözmesine ya da çözememesine, 

Kendisini sürekli yorgun hissetmesine, 

Depresif ve mutsuz olmasına, 

Psikolojik iyi oluşunun düşük olmasına, 

Akademik başarısının olumsuz etkilenmesine, 

Sınav zamanlarında kaygılı olmasına, 

Yanlış arkadaşlık tercihlerine 

neden olur. 

Aile baskısı çocuğa dolaylı yoldan senin doğru karar alacağına inanmıyoruz mesajı verir. Bu nedenle çocukta bir güvensizlik gelişir. Güvensizliğin kaynağı bağlanma stilleridir. Anne-çocuk arasında kurulan güvensizlik ilerleyen zamanlarda çocuğun kendisine yönelik güvenini de olumsuz etkiler. Diğer yandan baba çocuk arasında kurulan bağlanma da çocuğun hayatında çok etkilidir. 

Aile baskısının yaşandığı ailelerde genellikle çocuklar kontrol altında tutulmaya çalışır. Şöyle gerçekçi düşünelim; 6 yaşından itibaren çocuğu okula gönderiyoruz. Burada çocuğun güvenliğini sağlaması için ona özellik kazandırmak ayrı, onun yerine onu baskılayarak onu korumaya çalışmak apayrı bir konu. Çocuğu sürekli uyararak kendisini korumamasına neden oluruz. 

Aile baskısı sadece olumsuz sözlerle olmaz. Bazen çocuğu aile içinde değersiz hissettirerek de kişilerin kendisini değersiz hissetmelerine neden olur. Bunları ele alacak olursak; 

Kıyafetinize, kimle konuşacağınıza her zaman müdahale eder, 

Süreli eleştirel yaklaşır, 

Ortada bir hata varsa sizi suçlar, 

Yargılarlar, 

Fiziksel, duygusal şiddet gösterirler, 

Diğer yandan bazen kurban rolünü oynayarak size baskı kurarlar, 

Seni doğuracağım taş doğursaydım! 

Sen bana böyle demeseydin ben babanla / annenle kavga etmeyecektim! 

Başarınızı görmemek, 

İyi ve başarılı yanlarınızı bir görev olarak size aktarmak, 

Hata yapmanıza müsaade etmemek, 

Öğretici olmak yerine kısıtlayıcı olmak,

Aile baskısı ile başa çıkmak tabii ki öncelikle yaşın ilerlemesi ile mümkün olur. 12-13 yaşındaki bir çocuk kolay kolay kendisini ailesine karşı koruyamaz. Ama biraz daha genç-yetişkin grubundaki çocuklar ebeveynlerine karşı ; 

Sınır oluşturarak, 

Hakkını savunarak, 

Yaşanılan olay nedeniyle kendisini ne kadar suçladığını fark etmek, 

Farklı baş etme becerileri düşünmek, 

İyi çocuk olmaya çalışmaktansa kendisini nasıl kabul edeceğini fark etmek, 

Hata yapabileceğini fark etmek, 

Başkasını memnun etmektense kendisini memnun etmeye çalışmak, 

Söylenen sözleri kişisel görmemek (çünkü aile üyeleri bu davranışı herkese yapıyor, bu onunla ilgili), 

Özgüveninizi fark etmek, 

Sözel olarak kendinizi savunmak,