Dürtüsellik Nedir? Dürtüsellik Belirtileri ve Tedavisi

Dürtüsellik, kısaca kişinin davranışlarının sonucunu düşünmeden plansız bir şekilde harekete geçmesi olarak tanımlanabilir. 

Dürtüselliğe sahip olan kişiler tedavi edilmedikleri sürece hayatlarında ciddi manada olumsuz durumlarla karşılaşabilirler. Zira dürtüsellik ile beraber kişide; gereksiz risk alma, diğer insanların düşünceleri umursamama, sabırsızlık ya da dikkat eksikliği görülebilir. Aynı zamanda kişi sergilediği davranışlar sebebiyle diğer insanlardan dışlanarak hor görülebilir. Çünkü dürtüselliğe sahip olan kişi yaptığı davranışların karşıdaki insanlar için katlanılamaz, kırıcı ya da sinir bozucu olduğunu kimi zaman fark edip bundan pişmanlık duyabilse de, bu his genellikle uzun sürmez ve kişi sonradan çıkan ilk fırsatta yine dürtüsel bir şekilde hareket eder. Sayılan durumlara ek olarak, dürtüsel kişiler genellikle dışadönük bir karakter yapısına sahiptirler. Zira sahip oldukları dürtü bozukluğu onların sürekli kendilerini öne atmalarına sebep olur. Bu durum ise hem kişi için hem de yakın çevresinde bulunan insanlar için çeşitli sıkıntılar doğurur. Kişi kendi içinde oluşan ya da dışarıdaki etkenler tarafından tetiklenen durumlara karşı dürtüsel tepkiler verir ve bunları kontrol etmekte büyük güçlük çeker. Bunun sonucunda kişide yukarıda da bahsedildiği gibi "düşünmeden harekete geçme" durumu ortaya çıkar. 

Prefrontal korteks olarak adlandırılan beynin ön bölgesinde ortaya çıkan çeşitli fonksiyon ya da gelişim bozuklukları dürtü bozukluklarının en önemli sebeplerinden birisi olarak göze çarpar. Aynı zamanda beynin salgıladığı çeşitli kimyasal maddelerin eksikliği ya da fazlalığı durumunda da çeşitli psikolojik rahatsızlıklar ortaya çıkabilmektedir. Örneğin beyinde salgılanan kimyasallardan birisi olan dopamin az salgılandığı durumlarda prefrontal korteks bölümünü olumsuz şekilde etkilerken, fazla salgılandığı durumlarda ise limbik bölgeyi olumsuz şekilde etkiler. Bununla birlikte, dopamin ödül mekanizmasını ve motivasyon güdüsünü düzenler. Dolayısıyla dopamin seviyesinde dengesizlik olan kişilerde dürtüselliğin ortaya çıkma ihtimali artmaktadır. Noradrenalin ise kişinin sahip olduğu tekrarlayıcı davranışlarda önemli bir etkiye sahiptir. Bu nörokimyasal maddenin dengesiz bir şekilde salgılanması sonucunda kişide ödül bağımlılığı, aynı davranışı sürdürme ve genel olarak davranışsal dürtüsellik durumları tetiklenebilir. Beyindeki kimyasalların eksikliğine ek olarak, çeşitli çevresel ya da ailevi faktörler sebebiyle de dürtüsellik ortaya çıkabilmektedir. Buna ek olarak, çocukluk döneminde kişiye hiç limit konulmaması ve çocuğun da buna göre çeşitli davranışları keyfi şekilde yapmaya alışması da dürtüselliği tetikleyebilir. Zira bu durumun sonucu olarak çocuk davranışlarını ve duygularını kontrol almaya gereksinim duymayabilir ve sürekli içinden geldiği gibi davranma alışkanlığını geliştirebilir. Bu durum çeşitli çevresel faktörlerle, genetik mirasla ya da beyindeki nörokimyasalların eksik olması gibi durumlarla birleştiğinde dürtüselliğe yol açabilmektedir. 

Dürtüsellik belirtileri şu şekilde sıralanabilir: 

●   Kişi yapacağı eylemlerin sonuçlarını düşünmeden ve herhangi bir plan yapmadan içinden geldiği gibi hareket eder. 

●   Dış uyaranlara karşı son derece hassas olunduğu için dışarıdan gelen eleştirilere, kışkırtmalara ya da tahriklere karşı çok fazla tepki verebilirler ve bununla birlikte agresif davranışlar görülebilir. 

●   Kişi yaptığı ya da yapmak istediği eylemin mantıklı olup olmadığını düşünmez. Sadece tüm bedenine nüfuz eden dürtüsünü bastırmak amacıyla o işi yapmak ister. 

●   Kişi sergileyeceği fevri davranışlar sonucunda diğer insanların bundan rahatsız olabileceklerini ya da zarar görebileceklerini düşünmez. Bu da kişinin sosyal ilişkilerinde bozulmaya yol açar. 

●   Kişi okul hayatında, iş hayatında ya da sosyal yaşamda çeşitli davranışları sebebiyle zorluk yaşar. Örneğin okulda sürekli kendisine söz verilmeden konuşabilir, derste sırf içinden geldiği için çeşitli durumlarda bağırabilir ya da iş ortamında karar alınırken normalde mantıklı olmayan son derece riskli kararlar alabilir. 

●   Kişinin empati kurması zordur. Zira diğer insanların düşüncelerini anlayabilseler bile asıl olarak kendi içlerinden geldiği gibi davranırlar. 

●   Dürtüsel kişiler kurallara riayet etmekte zorlanırlar. Bu hem kişinin hukuki olarak çeşitli sorunlar yaşamasına sebep olabilirken hem de hayatını tehlikeye atabilir. 

Dürtüsellik genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar ve zamanla daha da şiddetlenerek ergenlik çağında zirve noktasına ulaşır. Çocuklarda başlayan bu tür dürtü kontrol bozuklukları tek başına ortaya çıkabilecekleri gibi aynı zamanda DEHB yani Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile birlikte de ortaya çıkabilirler. Dürtüsellik, çocuklarda kendisini birçok farklı şekilde gösterebilir. Dürtüsellik sonucunda çocukların sergileyebileceği en yaygın davranışlar aşağıda sıralanmıştır: 

●   Dürtüselliğe sahip olan çocuklar refleks olarak sık sık arkadaşlarının, öğretmenlerinin ya da ebeveynlerinin sözlerini kesme eğilimine sahiptirler. Buna ek olarak çocuk sürekli diğer sanki sürekli diğer insanlarla aynı anda konuşmaya çalışıyormuş gibi görünür. Bu durumun temel sebebi ise çocuğun dürtülerini kontrol edememesi ve bu sebeple aklına söyleyecek bir şey geldiği an beklemek yerine direkt olarak dürtüsel bir şekilde davranmasıdır. 

●   Dürtüsel bozukluğu olan çocuklarda görülen bir diğer belirti ise sabırsızlıktır. Çocuk sürekli aklına gelen ilk dürtüyü takip etme eğilimine sahiptir ve önüne engel çıkınca kendisini huzursuz hisseder. Dolayısıyla kantin sırası beklerken, derste söz alırken ya da arkadaşlarıyla birlikte paylaşım yapacakları aktiviteleri gerçekleştirirken zorluk yaşarlar. Bu durumun sonucu olarak çocuk sık sık sırası gelmemesine rağmen en öne atılarak diğer arkadaşlarıyla sorun yaşayabilir, sınıfta söz verilmediği halde sürekli konuşabilir ya da arkadaşlarıyla oyunlar oynarken hep ön planda olmak istediği için dışlanabilir. 

●   Çocuklar dürtüsellikten daha ciddi bir şekilde etkilenebilirler. Zira hayata geçirecekleri eylemlerin sonuçları hakkında daha az fikir sahibidirler. Bu duruma bağlı olarak; dürtüsellik problemi yaşayan çocukların sonuçlarını düşünmeden kendilerini tehlikeye atacak zararlı davranışlarda bulunma ihtimalleri yüksektir. Çocuk aklına gelen herhangi bir aktiviteyi olası sonuçlarını düşünmeden gerçekleştirmek isteyebilir ve bunun sonucunda son derece olumsuz durumlarla karşılaşılabilir. Örneğin dürtüsel özelliğe sahip olan bir çocuk sırf anlık dürtüleri sebebiyle oldukça yüksek bir yerden atlayıp kendisini yaralayabilir ya da tam tersi sevmedikleri bir kişiye dürtüsel olarak ciddi hakaretler edebilirler. 

●   Uygunsuz iletişim kurmak, dürtüsel çocuklarda oldukça sık rastlanan bir durumdur. Çocuk sürekli dürtülerine göre davranma eğilimine sahip olduğu için karşıdaki kişiyi düzgün şekilde dinlemekte zorlanır ve sürekli araya kendi sözlerini sıkıştırır. Aynı zamanda karşıdaki kişinin sinirli, üzgün, mutlu ya da gergin olup olmadığını anlamakta da zorluk yaşarlar. Dolayısıyla bu durum karşıdaki kişiyi irrite edebilir. Ek olarak çocuğun sahip olabileceği aniden bağırma, söz kesme, gülme, sinirlenme ya da çığlık atma gibi çeşitli dürtüsel davranışlar diğer insanları rahatsız edebilir. Bu da kişinin yalnızlaşmasına ve diğer insanlarla düzgün sosyal bağlar kuramamasına yol açabilir. 

Dürtüsellik belirtileri sıklıkla kompulsif eylem belirtileriyle karıştırılmaktadır. Ancak iki durum arasında çeşitli farklar bulunmaktadır. İki durum arasındaki en önemli fark; kişinin yaptığı eylemlerin sebebidir. Kompulsif yapıya sahip olan kişiler yaptıkları eylemleri sahip oldukları kaygı seviyesini azaltmak için yaparlar. Ancak dürtüsel kişilerde ise böyle bir gerekçe yoktur. Yani kişi asıl olarak zevk almak, bir ödüle ulaşmak veya bir dış ya da iç uyarıcı tarafından tetiklendiği için harekete geçer. Aradaki bir diğer fark ise kompulsif bozukluğa sahip olan kişilerde aynı zamanda obsesyon (takıntı) halinin de sıklıkla görülmesidir. Bu durum dürtüsel kişilerde de kimi zaman ortaya çıkabilse de, temelde obsesyon ile dürtüselliğin bir bağlantısı bulunmamaktadır. Son olarak, tıpkı kompulsif kişilerde olduğu gibi dürtüsel kişilerde de tekrar edici davranışlar görülür. Kişi sürekli birbirine benzeyen eylemleri gerçekleştirmekten kendini alıkoyamaz. 

Dürtüsellik tedavisinin ne kadar süreceğini tam olarak söylemek kolay değildir. Zira kimi zaman durumun sebebi altta yatan başka bir psikolojik rahatsızlık olabilir ve bu da tam bir iyileşme için iki rahatsızlığın da tedavi edilmesini gerektirebilir. Kişinin sahip olduğu ciddi semptomlar tedaviye başlandıktan sonra ciddi bir azalma gösterir. Ancak sahip olunan dürtülerin tamamen iyileşme seviyesine gelmesi uzun bir vakit alabilir. 

Dürtüsellik tedavi edilebilen bir psikolojik rahatsızlıktır. En verimli tedavi yöntemi ise psikoterapi olarak göze çarpmaktadır. Bununla birlikte psikoterapiye ek olarak medikal tedaviden de yararlanılabilir. Psikoterapi yöntemleri arasından en çok tercih edilen ise Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)'dir.İzlenen bu tedavi yöntemi sayesinde kişinin düşünce sistemi değiştirilmeye çalışılır. Problem çözme becerilerini artırmaya odaklanılır ve kişinin sahip olduğu gerçekle alakasız düşüncelerin üzerinde durulur. Bu düşüncelerin hangi açılardan mantıksız ve anlamsız olduğu her seansta farklı bakış açıları benimsenerek hastaya anlatılır. Sonuç olarak kişinin daha sağlıklı bir düşünme ve davranış biçimine sahip olması amaçlanır. Seanslara düzenli bir şekilde katılım sağlayan ve tedaviye istekli olan kişilerde BDT yöntemi oldukça başarılı sonuçlara gebe olmuştur. Tedavi sürecinin sonunda kişi toplumdaki kurallara daha iyi bir şekilde uyum sağlar, iletişim becerilerinde kayda değer bir gelişme görülür, sürekli sahip olduğu fevri ruh halinde ve dürtüsel davranış biçiminde kayda değer bir azalış görülür. Dürtüselliğin tedavisinde kullanılan bir diğer yöntem ise ilaç tedavisidir. Kişiye uygulanan ilaçlı tedavi yöntemleri oldukça yüksek bir başarı oranına sahiptir. Kişiye uygulanacak olan ilaç tedavisi, dürtüselliğin kökenine göre değişiklik gösterir. Diğer psikolojik rahatsızlıklar sonucunda (bipolar bozukluk vb.) ortaya çıkan dürtüselliğin tedavisi için öncelikle altta yatan hastalığın tedavi edilmesi gerekir. Dürtüselliğin tek başına mevcut olduğu durumda ise bu duruma yönelik özel bir ilaç tedavisi uygulanır.