Histrionik Kişilik Bozukluğu Nedir? Nedenleri Nelerdir?

Öncelikle hastalığı oluşturan ismin kökenini bilmek, histrionik kişilik bozukluğu hakkında fikir edinebilmek için önemlidir. Histrio kelimesi Latincede tiyatrocu ya da aktör anlamına gelmektedir. Toplumun ortalama yüzde 1 ya da 2 gibi bir kısmında gözlemlenen histerik kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin en büyük nitelikleri, sürekli bir biçimde dikkat çekmeye ya da ilgi odağı olmaya çalışmalarıdır. Yaşanan olayları olduğundan daha da dramatize hale getirirler ve dikkat çekmek adına yalan söylemeye başvurabilirler. Neşe, mutluluk ya da hüzün duygularını abartılı bir biçimde yaşarlar. Jest ve mimikleri ile beden dilleri abartıya kaçmaktadır. Histrionik kişilik bozukluğuna sahip bireyler çevrelerindeki insanlardan çok çabuk bir biçimde etkilenmektedirler. Dış görünümlerine büyük bir ilgi gösterirler. Sürekli olarak çekici bir görünüme sahip olmak için uğraşırlar. Tüm dünyanın kendi çevrelerinde döndüğünü sanarlar. Bulundukları ortam ve durumlarda tüm ilginin kendilerinin üstünde olmasını isterler. Bunu başaramadıkları zamanlarda ise kışkırtan, tahrik eden, şaşırtan ya da teşhir eden davranışlarda bulunabilir ve bu yönde sözler sarf edebilmektedirler. Sevgi ve şefkate ihtiyaçları varmış gibi gözükür ancak olağan ilişkilerden de bir o kadar çabuk biçimde kaçarlar. Sağlam temelleri olan ilişkiler kurmayı becermezler. Etrafına karşı doğru insanı bulamamış bir kişi imajını çizebilirler. Ancak bunun aksine kısa süreli ve yüzeysel ilerleyen ilişkileri olur. Teşhirci yapıları dolayısıyla dışarıdan bakıldığı zaman aktif bir cinsel hayata sahipmiş gibi gözükürler. Pek çok zamanda bu durum tam tersi yöndedir. 

Erkeklerde histrionik kişilik bozukluğu, kadınlara kıyasla iki türde olabilmektedir. Birincisi aşırı maskülen davranışlar, ikincisi ise aşırı feminen davranışlardır. Erkekler bebeklik dönemlerinde annelerinin kendilerinden uzaklaşması durumunda başka bir erkeğin tercih edildiği algısına kapılırlar. Bu da onu annesinin elinden tutabilmek için, diğer erkeklere karşı baskın olmaya itmektedir. Bu durum bireyin kendi kendine fark edebileceği bir durum değildir. Diğer yandan, erkek hastalarda kadınsı davranışlara da rastlanılmaktadır. Bu durum, annenin daha fazla baskın olduğu aile yapılarında meydana gelebilmektedir. Anne üzerinde baskınlık kuramayan babanın, çocuklarına karşı gösterdiği aşırı dominant tutum, erkek çocuklarının zaman içerisinde kadınsı davranışlar sergilemesine sebebiyet verebilmektedir. 

Histrionik kişilik bozukluğunun sebepleri henüz tam olarak saptanamamıştır. Bununla birlikte, pek çok ruh sağlığı uzmanı, bu rahatsızlığın hem çevresel etkenlere bağlı biçimde hem de aileden gelen genetik yapıya bağlı biçimde gelişmekte olduğunu söylemektedir. 

Histerik insanlara uygulanan terapilerde çoğunlukla, çocukluk dönemlerinde istismara uğrama gözlemlenmektedir. Yapılan araştırmalarda ise, aile üyeleri ve özellikle anne baba ile olan iletişim sorunlarının de bu rahatsızlığa neden olabildiği ortaya çıkarılmıştır. Özellikle çocuğuna karşı ihmalkâr ve ilgisiz olan annelerin çocuklarında bu rahatsızlığa rastlandığı belirtilmiştir. Histrionik bir birey, bebeklik çağında ihtiyaçlarını annesine göstermek amacıyla abartılı hareketler sergilemeyi öğrenmektedir. İlgi göremeyen bebek, duygularını dile getiremediğinden dolayı, aşırı ve abartı hareketler sergilemektedir. Böylece bebek büyüdüğü zaman, kendisini ifade edebilmek için abartılı hareket ve davranışlar sergilemeye devam etmektedir. Kimi durumlarda ilgisiz anne yalnız bebeğine karşı değil, eşine karşı da ilgisiz olmaktadır. Bu durum da baba ile kızını birbirine daha sıkıca bağlamaktadır. Bu süreçte kız çocuğu, babasının ilgisini şirinlik ve sevimlilik yaparak çekebildiğini fark eder. Bu durum, kız çocuğunun ergenlik dönemine gireceği zamana kadar devam eder. Ergenlik ile beraber kız çocuğu, ilgi görebilmek için dış görünümünü ve abartılı davranışlarını başka erkeklere karşı kullanmaya başlamaktadır. 

Histrionik kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin sosyalleşme becerileri bir hayli güçlüdür. Ancak bu gücü çoğunlukla insanları manipüle etmek için kullanırlar. Böylece tüm ilginin hep üzerilerinde olacağını düşünmektedirler. 

Genel semptomlar ise şu şekildedir: 

●   Histrionik kişiler benmerkezcidirler. 

●   Empati kurmakta zorlanırlar. 

●   Bulundukları ortamlarda ilgi odağının kendileri olmasını isterler. 

●   İnsanlardan onay alma çabası içindedirler. 

●   Rahatsız edecek düzeyde kışkırtıcı ve baştan çıkarıcı görünüm ile davranışlarda bulunabilirler. 

●   Duyguları çok çabuk farklılık gösterir. 

●   Dış görünüşlerine aşırı önem verirler. 

●   Aşk ve arkadaşlık ilişkilerini sürdürmekte problemler yaşarlar. 

●   İnsanların dikkatini çekmek adına intihara bile girişebilirler. 

●   Duyguları aşırı dramatize ederler (Örnek olarak yeni tanıştığı biriyle kucaklaşmak ya da acıklı bir filmde kontrolsüzce ağlamak). 

●   Eleştiri ya da onaylanmama durumlarına karşı aşırı duyarlılık. 

●   Somatik semptomları kullanarak ilgiyi üzerine çekmeye çalışmak. 

●   Hayal kırıklıklarına karşı düşük tahammül düzeyi. 

●   Ani kararlar almak. 

●   İnsan ilişkilerinin normalde olduğundan daha içten olması gerektiğini savunmak. 

Histrionik kişilik bozukluğuna sahip kişiler, detaylı ya da mantıklı düşünmeksizin duygularıyla hareket ederler. Bu da onlar için çevrelerinde gerçekleşen olayların ya siyah ya da beyaz olmasına sebebiyet vermektedir. Olaylara asla gri olarak yaklaşamazlar. Bu durum dikotomik düşünce olarak adlandırılmaktadır. Diğer taraftan, hayatlarında en az bir kere bile reddedilmeleri durumunda, sürekli olarak reddedileceklerine dair bir düşünce edinirler. Bu da aşırı genelleme olarak adlandırılan bilişsel bir çarpıtma oluştuğu manasına gelmektedir. 

Rahatsızlığa sahip kişilerde, diğer kişilik bozuklukları da gözlemlenebilmektedir. Kadınlarda daha sık olarak “borderline kişilik bozukluğu”, erkeklerde ise “narsisistik kişilik bozukluğu” görülme oranı daha fazladır. 

Histrionik kişilik bozukluğuna sahip hastalarda; 

●   Depresyon,

●   Dissosiyatif bozukluklar, 

●   Anksiyete, 

●   Madde ve alkol kullanımı, 

●   Cinsel problemler, 

●   Evliliğe dair problemler, 

●   Bipolar bozukluk görülebilmektedir. 

Hisrionik kişilik bozukluğuna sahip olan bireylerin özgüveni, çevrelerinden gelecek olan onaylama ya da eleştirilere göre şekil değiştirmektedir. Sürekli olarak beğenilmeyi isterler. Bu da onların sürekli olarak etkileyici olma çabalarına açıklık getirmektedir. 

İnsanlarla olan ilişkileri fazlasıyla yapaydır. Sosyal hayatta ve özellikle iş hayatında fazlasıyla başarılı olurlar. Sürekli güler yüz göstermeleri ve diğer bireylere fazlasıyla ilgili olmaları, onları iş hayatında sevilen bir birey haline getirebilir. Ancak bu durumun tam tersi etki oluşturduğu durumlar da yaşanabilmektedir. Bazı iş sahipleri çalışanlarının bu tip davranışlarından rahatsız olabilmektedir. Bu da histrionik kişilik bozukluğuna sahip bireylerin tüm planlarını altüst eder. 

Histerik bireyler, aşk hayatlarında biten ilişkilerden sonra psikolojik tedavi görmek isteyebilirler. İlişkilerinde ve iş hayatlarında “başarısız ya da beceriksiz kişi” olarak görülmemek için sorumluluklardan olabildiğince kaçarlar. Diğer bireyleri suçlamayı daha kolay bir yol olarak görür ve bunu uygularlar. Sürekli olarak bir değişim arayışındadırlar. Bu da histerik kişilerin başını normal insanlara göre daha sık belaya sokabilir. 

Histrionik kişilik bozukluğu, “narsistik” ve “sınırda kişilik bozukluğu” ile sık olarak karıştırılmaktadır. Histerik kişilik bozukluğuna sahip bireyler dikkatleri üzerine çekebilmek ve onaylanmak için zayıflaşabilir hatta bağımlılık sahibi olabilmektedirler. Ancak narsisistik kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler her durumda, her zaman kendilerini üstün olarak görürler. 

Histrionik Kişilik Bozukluğu sürekli olarak aynı biçimde görülmemektedir. Bu rahatsızlığın çeşitleri vardır ve hepsinde çeşitli farklılıklar söz konusudur. Bu alt tipler ise şu şekilde sıralanabilmektedir; 

Teatral Histrionik 

İçinde bulundukları çevrenin norm ve beklentilerine göre hareket etmekte ve dış görünüşlerine aşırı dikkat etmektedir. Kadınlarda giysi ve aksesuar düşkünlüğü erkeklerde ise fiziksel gücün ön plana çıkması bakımından vücut geliştirmeye karşı düşkünlük olarak tanımlanabilir. 

Çocuksu Histrionik 

Ses tonu ve bakışları tıpkı bir çocuğu andırmaktadır. Başka bireylere yoğun bir bağlılık duygusu hissetmekte ve bu sebeple çevresindeki insanların uzaklaşmasını engellemek için cinselliği kullanmaktadır. Sürekli sevilmediğinden ve kendisine eşit davranılmadığından şikâyet eder. 

Canlı-Neşeli Histrionik 

Yüksek enerjilidir ve çevresine neşe saçmaktadır. Fikirleri oldukça yüzeysel, hareketleri ise dürtüseldir. Eylemlerinin ileride ne gibi olaylar doğuracağını hiç düşünmeden hareket etmektedir. Canlı ve neşeli olan yapıları satış elemanlığı ve benzeri mesleklerde avantaj sağlayabilse de dürtüsellikleri başladıkları bir iş ya da eylemi bitirebilme hususunda büyük bir ikileme sebep olmaktadır. 

Yatıştırıcı Histrionik 

Sürekli olarak uzlaşmacı eylemler sergileme ve iyi niyet karakteristik niteliklerine sahiptir. Diğer insanlarla iyi geçinebilmek için kendi istek ve düşüncelerinden kolayca feragat edebilmektedirler. Uyumlu davranışlar sergilemeleri sebebiyle başkalarından takdir kazanıp sevilmeme ve yetersizlik duygusunun önüne geçmeye çalışırlar. 

Çalkantılı Histrionik 

Duyguları çok hızlıca değişir, depresiftir, eleştiriye karşı toleransı düşüktür ve kolayca öfkelenir. İlgisiz kalmaya asla tahammül edememektedirler. İlgi odağı olabilmek ya da sadece az da olsa ilgi görebilmek için sağlıkla ilgili şikayetleri olabilmektedir. 

Samimi Olmayan Histrionik 

İnsanlarla kolayca yakınlık kurarlar. Kurdukları ilişkilerle görev ve sorumluluklardan kaçmayı hedeflerler. Psikopati seviyesi yüksek olan hastalar ise yakınlık kurdukları bireylerin zayıf noktalarını bulmaya çalışmaktadır. İyimser ve yardımsever gibi gözükseler de davranışları yapmacıktır. 

Rahatsızlığın tanısının konulabilmesi için herhangi bir histrionik kişilik bozukluğu testi mevcut değildir. Hasta bireyler semptomlar üzerinden kendilerinden şüphe edebilirler. Kendisinden şüphe eden hasta bir doktora görünebilir ve hastalığın tanısı böylece koyulabilir. 

Her ne kadar bazı hasta bireyler öz eleştiri yapıp durumu fark ederek bir uzmana görünseler de hastaların çok büyük bir kısmı, kendilerinde bir sorun görmezler. Tedavi ve yardıma ihtiyacı olduklarını anlayamazlar. Kötü biten sorunlu bir ilişki ya da çeşitli tartışmalardan yola çıkarak doktora başvururlar. 

Histrionik kişilik tanı kriterleri ise şu şekilde sıralanabilir: 

●   Histrionik kişi, ortamdaki ilgi kendi üstünde olmadığı zaman, bundan aşırı rahatsızlık duyar. 

●   İnsanlarla olan ilişkileri cinsel bakımdan kışkırtan, ayartan, baştan çıkaran ve rahatsız edici olabilir. 

●   Duyguları anlık biçimde değişim gösterir. 

●   Dış görünümünü kullanarak ilgi çekmeye çalışırlar. 

●   Sadece insanları etkilemek için konuşurlar. Konuştuklarının doğruluğu ya da detayları önemli değildir. 

●   Yapmacık davranışlar sergilerler. Gösteriş ve abartıdan hoşlanırlar. 

●   İnsanlar tarafından çok kolay bir biçimde etkilenirler. 

●   İnsan ilişkilerinin çok daha samimi ve sıcak olması gerektiğini düşünürler. 

Histerik kişilik bozukluğu hastalığının tedavi aşamasında en önemli yöntem hiç kuşkusuz psikoterapidir. Hasta bireylerde terapi süreci çoğunlukla zorlayıcı olmaktadır. Bunun sebebi hastanın kendi durumunu doktora anlatmakta tam anlamıyla dürüst olmamasıdır. Terapi sürecinde uzmanın hasta birey ile sağlıklı bir ilişki kurması, karşılıklı güvenin kurulması açısından çok önemlidir. Histerik birey, yalnızca sağlıklı bir güvenin kurulabildiği ortamda tam manasıyla dürüst olarak kendi düşüncelerini ifade etmektedir. Psikoterapi sürecinde histerik bireye onu cesaretlendiren, ona güven veren ve tehdit içermediği gösterilen bir tedavi uygulanmalıdır. Uygulanacak olan destekleyici psikoterapi ile duygusal açıdan deneyimlenen rahatsızlıklar azalabilir, histerik bireyin özgüveni artabilir. Hastanın belirtilerini azaltmak amacıyla psikoloji uzmanının mümkün olduğunca özenli ve sempatik dinleme tekniği kullanması çok önemlidir. Psikoterapide kullanılan psikanalitik – psikodinamik yöntemler ve bilişsel terapiler çok büyük fayda sağlamaktadır. Diğer yandan ülkemizde sıkça tercih edilmese de grup terapileri de fazlasıyla yarar sağlamaktadır. Hastalıkla birlikte görülebilecek ek psikiyatrik rahatsızlıklarda ilaç tedavisi yöntemine başvurulabilmektedir.