İçe Bakış, Kendine Varış

Psikolojik Sağlığı Koruma YollarıSoralım: Zorunda Mıyım?Yaşamlarımız seçimlerimizden oluşur. Bazen seçerken oldukça fazla düşünürüz, bazen de nasıl ve ne zaman seçtiğimizin farkında bile olmayız. Oysa ne hissediyorsak, ne düşünüyorsak ve nasıl davranmayı seçiyorsak hep bir nedene dayanır. Bir gün iş yerinde mutsuz olduğumuz için yolda karşılaştığımız bir kişiye selam vermemeyi seçebilir, bir başka gün sevindirici bir haber aldığımızda çocuğumuzun normalde izin vermeyeceğimiz şekilde çok sayıda çikolata tüketmesine izin verebiliriz. Bir davranışımız ya da duygumuz; bugünümüze, dünümüze ve hatta çocukluğumuza kök salmış olabilir. Bu kök salış, olumsuz deneyimlerimizi kimi zaman hiç hak etmeyen ve ilişkisi olmayan öznelere aktarmamıza neden olabilir; ki bu bir savunma stratejisidir. Ya da bu kök salış, geçmiş öğretilerimizin bugünkü yeni ve olası deneyimlerimize ket vurmasına sebebiyet verebilir. Böylece, harikalar diyarına ancak poposu ağacın kovuğuna sıkışmış bir tavşan olarak giriş yapabiliriz ve yakınlarda bize bir yardım eli uzatacak kimse yoksa, sonsuza kadar orada sıkışıp kalırız ya da belki geri dönebiliriz. Günlük yaşantılarımızda harikalar diyarı gibi bir ödül beklentimiz olmasa bile, kimi zaman bulunduğumuz bağlama ya da konuma bağlı olarak huzursuz ve memnuniyetsiz olduğumuzu fark edebiliriz. Yakın zamanda kayıp, travma, olumsuz aile yaşantıları gibi olumsuz kişisel yaşantılarımız olmadıysa, memnuniyetsizliğimiz uzun bir süredir ve farklı kombinasyonlarla da sürüyorsa; bulunduğumuz bağlama ilişkin bir gözden geçirme yapma vaktimiz gelmiş demektir.Hayatınıza beyaz bir pencere açabilmek için size bir yöntem önerisi yapmak istiyorum. Sizi rahatsız eden durumlar olduğunda kendinize "Zorunda mıyım?" sorusunu sorun ve cevaplandırın. Yani, bunu yaşamaya devam etmek, katlanmak zorunda mısınız? Yoksa hayatınızda sizi rahatsız eden bu duruma artık yer vermemeyi seçtiğinizde, seçebileceğiniz başka yollar var mı?Cevabınız "Evet, zorundayım." ise; yaşadığınız rahatsız edici durumun hayatınızda kalmasına izin vermek zorunda olduğunuz anlamına gelir. Bu durumda, var olan rahatsız edici duruma bir şekilde adapte olmak üzere adeta sımsıkı sarılmalısınız.Yani bu durumda; duygu düzenleme yollarını deneyerek, yaşadığınız bilişsel tutarsızlık durumuna ikna olabileceğiniz açıklamalar bularak ya da bakış açınızı değiştirerek kabul etme yolunu seçmiş olacaksınız. Bilişsel tutarsızlık kuramına göre, bilişimiz ve davranışımız çeliştiğinde davranışlarımızı değiştirmemiz, bilişimizi değiştirmemizi sağlar. Yani bilişimize uygun olmayan şekilde davrandığımızda bilişimiz değişecektir. Bir örnekle; "Sigara içilen ortamlara asla girmem." şeklinde bir bilişiniz varsa; ve buna rağmen bir kere için yakın arkadaşınızın kırılmaması için yanınızda sigara içmesine müsaade ederseniz; bilişiniz "Sigara içilen ortamlarda bulunmayı tercih etmem, fakat yakın arkadaşlarım söz konusu olursa tolerans gösterebilirim." şeklinde bir değişime uğrayacaktır. Bu anlamda, cesur olmak, denemek ve bir şans tanımak önemli olabilir. Ayrıca her yaşantı, olumlu ve olumsuz birçok özelliği barındırabilir. Bu nedenle; sizi rahatsız eden yaşantıyı tekrar gözden geçirmek, varsa olumlu yanlarına odaklanmayı seçmek sizin için sağlıklı bir yol olacaktır. Son olarak, duygu düzenleme yollarını denemek, kendinizi öyle düşünmeye ikna ettiğiniz ve duygulanımınızı da bu yönde şekillendirdiğiniz derinden rol yapma söz konusu olduğunda kurtarıcı olacaktır.Cevabınız " Zorunda değilim." ise; yaşadığınız sıkıntı verici durumdan bir kurtuluş yolu olduğu; yani dilerseniz sizin için huzursuzluk veren bu durumu yaşamaya devam etmeyebileceğiniz seçeneğinin var olduğu anlamına gelir. Bu cevabı verdiğinizde, muhtemelen en başta değişim için direniyor olabilirsiniz. Çünkü, “Madem önümde bu seçenekler var, uzun süredir neden aynı yolu yürümekte diretiyor ve bu huzursuzluğu yaşıyorum?” şeklinde bilişsel bir çelişki yaşayacaksınız. Muhtemelen geçmişe baktığınızda seçtiğiniz yolla ilgili mantıklı sebepleriniz de olacaktır; çünkü hiçbir seçim nedensizliğe dayanmaz. Fakat bu sebeplere rağmen, yeni ufuklarla yeni nedenlere yelken açabileceğiniz fikri de tam göğsünüze yerleşir. Vazgeçebilir, terk edebilir, bırakabilir, hayatınızdan yolcu edebilirsiniz ya da en azından sizi rahatsız eden unsurun hayatınızdaki anlamı, değeri ve işlevi bağlamında bir değişiklik yapabilirsiniz. Elbette ki bunca teşvike rağmen; kolay olmayacaktır da. Yüzleşmek ve yüzleştiklerinizi bir kenara koymak zorlayıcı olabilir. Ancak “Hayır” cevabını verebiliyorsanız; olasılıkların farkındasınız demektir. Ayrıca bu cevabın seçiminde, doğru bir karar verme süreci oldukça önemlidir. Sıkıntı yaşadığınız şeyi/kişiyi hayatınızdan çıkardığınızda hangi seçeneklerin sizi bekliyor olacağını, bu seçenekleri seçmeniz sonucunda yaşantınızda nasıl değişiklikler olabileceğini, bu değişikliklerin uzun vadede sizi pişman edip etmeyeceğini ve yaşamınıza ne gibi katkılar sunabileceğini doğru şekilde analiz edebilmelisiniz. Çünkü bir yolu seçmek, çoğu zaman başka bir yoldan vazgeçmeyi gerektirmektedir ve bazı seçimlerin geri dönüşü olmayacaktır.Bu soruyu ve cevapları zihninizden geçirirken sürekli hatırlamanız gereken en önemli şey: Kalsanız da, gitseniz de, bazen hiç gitmeksizin kalsanız da ve bazen durmaksızın gitseniz de; her seçenek size değer katmalı, daha mutlu olmanızı sağlamasa bile uzun vadeli mutsuz olmanıza izin vermemeli. Ayrıca “zorunda mıyım?” sorusu ve cevabını, gelecekteki mutluluğunuzu inşa etmek için bugün huzursuz ve mutsuz olmaya razı geldiğiniz durumların haricinde tutuyor olmanız da oldukça önemli. Bunun için bu soruyu farklı zaman dilimlerinde, farklı duygulanımlara sahip olduğunuz zamanlarda ve farklı bağlamlarda defalarca bıkmaksızın ve kendinize zaman tanıyarak cevaplandırıyor olmanız oldukça önemli.Öyleyse ilk soru benden gelsin: Son zamanlarda bilişsel dünyanı olumsuz şekilde meşgul eden bir olayı, kişiyi ya da durumu düşün, zorunda mısın?Uzm. Psk. Özge ENGİNOkuyucuya Notum: Önemli ve geri dönülmez kararlar alacağınız süreçlerde, destek almak önemlidir. Bu gibi durumlarda, size yalnızca bir terapi randevusu kadar uzağım. Site üzerinden ya da profilimde yer alan kişisel iletişim bilgilerim yoluyla bana ulaşabilir, mesaj atabilirsiniz. Yazıyı Oku

Yayınlanma: 10.12.2020

Bu yazımın çıkış noktası, 2 Ocak 2017’de kaybettiğimiz ünlü sanat eleştirmeni ve yazar John BERGER’in görme biçimleri derlemesinde geçen; ‘Erkekler kadınları seyrederler, kadınlarsa seyredilişlerini seyrederler.’ Aforizmasıdır..Bu sözü elimden geldiğince nesnel değerlendirmeye çalışacağım, cinsiyetimin verdiği perspektifden bakmamaya özen göstereceğim ama bu değerlendirmeyi kültürel sınırlarımız içerisinde yapmayı uygun görüyorum. Çünkü kadın ve erkeğe toplum içerisinde yüklenilen görevler ve diğer insanların cinsiyet rollerine yaklaşımları, toplumlardan toplumlara ve kültürlerden kültürlere farklılık göstermektedir.Söze geri dönecek olursak; Erkekler kadınları seyrederler, kadınlarsa seyredilişlerini seyrederler. Bu sözün bizim toplumumuzda kadın erkek ilişkilerinin büyük bir çoğunluğunu kapsadığını düşünüyorum. Avrupa'nın bireyselleşmiş kültürel yapılanmasında kadın ve erkek rollerinin, anlamlı bir farklılık göstermediğini düşünürsek bu sözün Avrupa kültüründe çok da geçerli olmadığı kanaatindeyim.Kadın görselliği ve çekiciliği imgelemektedir zihnimizde. Her ne kadar bizim kültürel değerlerimizde bu bilişsel şemaları kabul etmeyip ötelemeye de çalışsak zihinsel örgütlenmemiz bu yöndedir. Bu zihinsel örgütlenmenin geçerliliğini test etmek adına zihninizde yer alan içlerinde kadın ve dişilik kullanılmış sizi etkisi altına alan reklam, resim, film vb görselleri aklınıza getirin. Şimdi de bu görsellerden kadın figürlerini erkek figürleriyle değiştirmeye çalışın. Çıkan sonucu kabul edemeyecek, garipseyip, öteleyeceksinizdir. Burada erkek vücudunun çekici olmaması gibi bir yargıya ulaşmak değil amacım, bu testi kadınlar da yaptıklarında onların da zihinlerinde aynı tepkileri alacaklarına eminim ki kadınlar için erkek vücudu çekici bir yargı taşımaktadır. Bu deneyimlemeden de anlaşılacağı üzere cinsiyet şemaları ve özellikle kadın vücudu kadın imgesi üzerine kalıplaşmış güçlü yargılarımız bulunmaktadır. Bu yargılar sadece erkeklerin zihinlerinde değil kadınların bilişsel şemaları arasında da bulunup onların da duygu ve düşüncelerini hatta kendilerine bakış açılarını etkilemektedir.Kadınlar seyredilirler, hele ki bizim kültürümüzde bu seyir taciz boyutuna varacak yoğunluk ve süreğenlik taşımaktadır. Kadınların her davranışı dikkat çekmekte, bu davranışların altında gizil anlamlar aranmakta ve bazen herhangi bir anlam taşımasa dahi toplum tarafından yüklenmektedir. Bunu bir örnek üzerinden açıklamaya çalışırsak; herhangi bir sosyal çevredesiniz, burada tek başına bir kadının yüksek sesle kahkaha attığını düşünün çevredeki insanların -kadın erkek farketmeksizin-(bizim kültürümüzde erkeklerin tepkisi daha yoğun olmakla beraber) kadının bu davranışının altında bir anlam arayacak hatta kadını ahlaki yönden düşüklükle yargılama boyutuna bile vardıracaklardır durumu. O anlık çevresinde bulunan bir çok insanın dikkatini de çekecektir bu davranışı. Aynı durumu zihnimizde bir erkek için kurgulayalım, tabiki bu durumda erkek olduğunda da garipseyen veya altında gizil bir anlam arayan kişiler olacaktır, çünkü insanın olduğu yerde hiçbir sav genellenemez. Ama çoğunluğun zihinsel tepkisinin, aklına komik bir şey geldi herhalde veya serserilik yapıyor gibi düşünceler yansıtacağına inanıyorum.Bir de üzerinde durduğumuz bu örneğe kadının gözlüğünden bakmaya çalışalım. Bu durumda kadın çevrenin bakışlarını izleyecek ve ona karşı olan sosyal tepkiye zihinsel bir tepki inşa etmeye çalışacaktır. Bu tepki kendi geçmiş yaşantıları deneyimleri ve sosyal beklentileri yönünde farklılık gösterecektir.Peki bu zihinsel örgütlenmeye neden olan şeyler nelerdir? Kuşkusuz bu cevabı sadece bizim kültürümüzde aramak, devenin sadece kulağına bakmak olacaktır. Bu noktada yüzümüzü insanlık tarihine dönersek sorumuza sağlıklı ve doyurucu cevaplar alabileceğimizi ve resmin bütününü görebileceğimizi düşünüyorum. Sanat tarihinde büyük öneme sahip olan ressamların nü çalışmalarına baktığımızda, estetik ve çekicilik sembolü olarak kadınlar kullanılmıştır. Kadınların çıplak resmedildiği tablolar zengin erkekler tarafından büyük ilgi görmüş ve bu arz talep ilişkisi devamlılığını sağlamıştır. Erkekler kendilerine utanç ve şehvet karışımı bir duyguyla bakan çıplak kadınların her an duvarlarında asılı olması ve o kadınlara sahip olmaları onlara kendilerini daha güçlü hissettirmişlerdir. Daha sonrasında teknolojinin gelişmesiyle fotoğraf sanatında da aynı durum statükosunu korumuştur. Filmler, reklamlar, dergiler, gazeteler vb. Sosyal tutumların gelişmesine taban oluşturan bütün kitle iletişim araçlarında kadın imgesinin kullanılış amacı aynı kalmıştır. Birkaç yıllık reklam çalışmalarının bile zihnimizde kalıcı tutumlar geliştirdiğini düşünürsek kadın imajının tarihsel gelişimine baktığımızda bu bilişsel şemanın sağlamlığını, tutum ve davranışlarımıza etkisini yadsımamak gerekir.Bizim toplumumuzda bu durumun ve kadın erkek arasındaki zihinsel şema makasının açılmasını destekleyen dini inanışlar ve kültürel öğretilerdir. Kadının bizim toplumumuzda yapabileceği yegane şey izlenişini izlemektir. Kendi içinde kendini beğenmek, değerli bulmak ama bunu yansıtamamak. Bu duygularını özgürce yaşayamamak. Çocukluğunda desteklenen beğenilme ve güzel görünme öğretisi, büyüdükçe toplumun omuzlarına yüklediği normatif ve kültürel yük ile bastırılmakta, ötelenmektedir. Konunun bundan sonrası kadın erkek rolleri ve kültürün normatif dayatmalarına doğru gideceğinden sözü çok fazla uzatmamak adına yazıyı burada bitirmek istiyorum.BERGER’in düşüncesini kültürümüz odağında değerlendirmeye ve temelinde yatan nedenlerin hepsine olmasa da önemli gördüklerime değinmeye çalıştım. Kadın ve erkeğin kendini ve karşısındakini özgürce izleyebileceği, iletişim kurabileceği ve değerlendirebileceği yarınların olması dileğiyle... Yazıyı Oku

Yayınlanma: 18.08.2020

Toplum tarafından sürekli maruz kaldığımız işlevsiz algılar: “Her şeyin var işte, niye depresyondasın!”, “Yediğin önünde yemediğin arkanda sen de şımarıklık yapıyorsun canım!”, “Yat kalk şükret haline, bunlar hep rahat batması.” Ve daha nice yanlış mitler. Hepimiz yaşamlarımızın mutlaka bir döneminde bu tarz söylemlerle mutlaka karşılaşmışızdır ve hala karşılıyor olabiliriz. Annemiz, babamız, çocuğumuz, eşimiz, yakın arkadaşlarımız ve dahi akrabalarımız belki olayın iç yüzünü görmeden, bizi tam olarak anlayamadan aslında kendilerince bir motivasyon konuşması yapıyor olabilirler ancak durum pek de beklenildiği gibi gitmeyebiliyor ve o içine düşmekte olduğumuz ya da içinde olduğumuz çukurdan “her şeye” sahipken bile çıkamayabiliyoruz. Peki bunun sebebi nedir? Bunca şeye sahipken neden hala o çukurdayız, kimsenin bizi “anlayamadığını” zannettiğimiz çukurdan çıkamıyoruz? Şükürsüzlük mü bunun sebebi? Gerçeği duymak isterseniz; ne şükürsüzlük, ne şımarıklık ne de başka birisinin bizi anlayamaması… Elbette şükretmek insanın doğasında çok büyük değişimlere sebep olan yegane şeylerden bir tanesidir ancak sorunun kaynağı bu değildir. Sorunun kaynağına inmeden yapılan düzeltmeler hep eksik kalır ve bireyi bitmek bilmeyen rahatsızlık döngüsünün kıskacına sokar. Birey bu döngüde ne yapacağını bilemez vaziyetteyken bir de payına suçlanmak düşer: “Sen zaten hep böyle şımarıksın…” Bu suçlama bireyde daha fazla baskı oluşturur ve en sonunda tek başına o rahatsızlık veren döngüden çıkamayacak hale gelir. Bireyin yaşadığı problemin kaynağını bulmak işte bu sebeple önemli bir hassasiyet taşır. Bir ateşin kaynağını bulamıyorsak o ateşi istediğimiz kadar hafifletmeye çalışalım. Nafile! Ateşi asla söndüremeyiz. Peki bu problemin kaynağını nasıl bulacağız?Öncelikle yaşadığımız problemi görmezden gelmemeliyiz. Yaşadığımız problem her ne olursa olsun hayatımızı yürütmemizi önemli ölçüde etkiliyorsa problemi asla bastırmaya çalışmamalıyız. Problemi yok saymak demek o problem alevlerinin içinde fark etmeden yanmak demektir. Problemi gördük şimdi sırada ne var? Bir uzmana danışmak. Birey şayet yaşadığı problemi kendi imkanlarıyla yenemiyor ise mutlaka bir uzmandan destek almalıdır. Psikologlar bu noktada danışılacak en iyi seçenektir. Psikologlar birey ve toplum ruh sağlığı analizcisidirler. Bireyi işlevsiz yaşam faktörlerinden arındırıp yaşamla daha işlevsel bir bağ kurmaya teşvik eder. Bu yüzden psikologlar için problemin büyüğü ya da küçüğü diye bir şey yoktur, problem problemdir ve bireyi kıskacı altına almış olan rahatsızlık döngüsünü kırmak için bireyin yanında olurlar. İşte tam bu yüzden ruhumuza yaptığımız yatırım en iyi yatırımdır! Berin DOĞAN Yazıyı Oku

Yayınlanma: 24.01.2021