AKTİF UNUTMA

Çocukluk çağındaki deneyimlerimiz ileri yaşlarımızdakine nazaran benliğimizde daha büyük bir etkiye sahiptir. Çocukluk dönemindeki deneyimler, her zaman bir anı olarak tüm görselliği ya da yarattığı duyusal etkilerle hatırlanamasa bile karakterimiz, dünya görüşümüz ve ilişkilerimiz üzerinde etkilidir. Çocukluk çağında olumlu pek çok deneyim gibi olumsuz deneyimler de yaşanabilmektedir. 18 yaşından önce deneyimlenen olumsuz bazı durumlar çocukluk çağı travmaları olarak adlandırılmaktadır.Çocukluk travması, çocukken maruz kalmış olabileceğiniz üzücü deneyimlerin tamamıdır. Bu üzücü olaylar fiziksel, cinsel veya duygusal istismarlar veya fiziksel ya da duygusal ihmal olabilir. Sevilen bir kişinin kaybı, terk edilme, dehşete düşmenize sebep olabilecek herhangi bir yaşam olayı (kazalar, afetler, tartışmalar vb.), fiziksel şiddet gibi travmatik olaylar gelişim çağında yaşandığında yetişkinlik döneminde de hayatın neredeyse her alanında etkilerini yaşamak mümkündür.Çocukluk döneminde çocuk, bakım vereni tarafından yeterince ilgi, şefkat, sevgi, destek görürse; fiziksel ihtiyaçları iyi bir şekilde karşılanırsa yetişkinlik döneminde travmayla ilgili belirtiler yaşama ihtimali de azalıyor. Öte yandan; olumsuz yaşam olayları, bakım veren kişinin ilgisiz olması, gelişme döneminde çocuğa yeterli desteğin verilmemesi, ihtiyaçlarının karşılanmaması çocuğun travma yaşamasına sebep olabiliyor.Travmatik olaya birden çok defa maruz kalan çocuklar yetişkinlikte psikiyatrik rahatsızlıklara yakalanmak konusunda, bir defa maruz kalanlara göre daha yüksek bir orana sahip oluyorlar. Ayrıca araştırmalara göre bazı travma türleri ile ruhsal sorunlar arasında bağlantılar bulunuyor. Örneğin, cinsel ve fiziksel istismara maruz kalma ile borderline kişilik bozukluğu arasında güçlü bir ilişki bulunuyor. Diğer yandan travma sonrasında yaşanan benlik saygısında düşüş ve umutsuzluğun depresyona sebep olduğu düşünülüyor. Çocukluk çağı travmalarının yetişkinlikte ilişkili bulunduğu diğer sorunlar ise travma sonrası stres bozukluğu, kaygı bozuklukları, yeme bozuklukları, somatizasyon bozukluğu, psikotik bozukluklar olarak sıralanabilir.-Duygusal bağları, insanlarla ilişkiler kurmayı hayatlarımızın erken dönemlerinde öğrenmeye başlarız. Yaşamımızın ilk yıllarında, hayatta kalabilmek için ihtiyaç duyduğumuz, güvendiğimiz ve bağlandığımız kişiler bize zarar verdiğinde ya da bu kişilerin eksikliğini duyduğumuzda ilişki kurmak konusunda yanlış bir öğrenme sürecine maruz kalmış oluruz. Bu yüzden çocukluk çağında yaşadığımız travmalar, yetişkinlik döneminde ilişkilerimizi olumsuz yönde etkileyebiliyor.BAĞLANMA STİLLERİBağlanma Teorisi (Bowlby, 1969), çocukluk ve yetişkinlikteki yakın ilişkilerimizi anlamlandırmak amacıyla geliştirilen teoriler arasında belki de psikoloji biliminde en çok etki bırakan ve bilimsel kanıtlar açısından en zengin teori olarak görülüyor.İlk zamanlarda çocuk-ebeveyn ilişkisini daha iyi anlayabilmek amacıyla ortaya atılmış olsa da artık yetişkinlerin ilişkilerini incelemekte de sıklıkla kullanılıyor. Bu teorinin temelinde insanlarıngüven, huzur, sevgi gibi ihtiyaçlarını bir başkasından sağlama ihtiyacı yatıyor. Bağlanma teorisine göre, bu ihtiyaç çocuklukta ebeveynlere karşı hissedilirken ileri yaşlarda bu figürün yerini genellikle romantik partnerler alıyor.-Teoriye göre, erken çocukluk döneminde ebeveynlerimizle yaşadığımız deneyimler, ileride yakın olduğumuz insanlara karşı beklentilerimizi de şekillendiriyor.• Güvenli BağlanmaBu bağlanma stiline sahip kişiler, diğer insanlarla güvene dayalı ve yakın ilişkiler kurmaya yatkındırlar. Sevmekten ve sevilmekten çekinmezler. Yakınlıktan kaçınmazlar ve sevdiği kişilere bağlı olma eğilimindedirler.• Kaygılı-Kaçıngan BağlanmaKaygılı-kaçıngan bağlanan kişiler bir yandan yakınlık kurmak isterken diğer yandan başkasına güvenmekten korktukları için samimi ilişkiler kurmakta güçlük çekiyorlar. Sevdiklerinin onları önemsemediğini ve umursamadığını hissedebilirler.• Kaçıngan BağlanmaKaçıngan bağlanan kişiler, çevresindekilerle yakınlık kurmaktan korkarlar. Birileriyle yakın ilişkiler kurduklarında özgürlükleri elinden alınmış gibi hissedebilirler. İlişki kurduğu kişilere güvenmeyebilirler, onlarla derin duygularını paylaşmazlar. Duygusal olarak ulaşılamaz gibi görünürler. Sevdiklerinin de duygusal ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanabilirler. Önemli gördükleri kişilerden ilgi ve sevgi beklerler ancak aynı düzeyde sevgi ve ilgiyi karşı tarafa vermekten kaçınırlar. Sevgi ve ilgi ihtiyaçları olsa da özellikle romantik ilişkilerden uzak dururlar.• Kaygılı BağlanmaKaygılı bağlanma eğiliminde olan kişiler sürekli terk edilme korkusu yaşarlar. Sevdiklerinin onları terk edip gideceklerini düşünürler. Romantik ilişkilerde partneriyle uzak kaldığında aldatılmaktan endişe duyarlar. İlişkilerini hayatlarının merkezine alırlar ve ilişkileri hakkında çok fazla düşünürler.BAĞLANMA DÜZLEMİ-Bilişsel düzeyde, güvenli bağlanma türüne sahip kişiler diğer insanlara güvenme konusunda daha olumlu oluyorlar ve diğer insanların yakınlık beklentilerini karşılayabileceklerine inanıyorlar. Diğer bağlanma türlerinin bu konuda genel olarak olumsuz olduğu görülüyor. Kaygılı veya kaçıngan bağlanan kişiler, diğer insanlara güvenemeyeceklerini düşünüyorlar.-Duygusal düzeyde, güvenli bağlanan kişiler her zaman arkalarını kollayacak ve ihtiyaç duyduklarında danışabilecek birileri olduğunun farkında oluyor ve sosyal ilişkilerinde kendilerini daha güvenli ve rahat hissediyor. Bu nedenle de hayatı normal temposunda yaşamak ve sosyalleşmek bu kişiler için daha kolay oluyor. Öte yandan, bağlanma kaygısı yüksek olan kişiler ilişkilerine dair daimi bir korku ve kaygı hissi taşıyor; diğer insanların onlara ihtiyaç anında destek vermeyeceği konusunda endişeleniyorlar. Bağlanma kaçınması yüksek olan insanlar ise kaçınma ve öfke gibi negatif duygular taşıyor. Bu kişiler diğer insanlarla olan ilişkilerini sınırlama ve diğer insanların yanındayken kendilerini rahatsız hissetme eğilimi gösteriyorlar.-Davranışsal düzeye bakıldığında, güvenli bağlanan kişiler bir sorunları olduğunda genellikle yakınlarıylasağlıklı iletişimkuruyor ve onlardan destek alıyorlar. Bağlanma kaygısı yüksek olanlar isestressinyalleri yayıyor ve bunların başkaları tarafından anlaşılmasını bekliyorlar. Ek olarak, sıklıkla ilgi talep etme veöfkegösterme gibi davranışlar sergiliyorlar. Bağlanma kaçınması yüksek olan kişiler ise genellikle diğer kişilerden bir beklentiye girip talepte bulunmak yerine kendilerini geri çekiyorlar.Yukarıda detaylarından bahsettiğimiz bağlanma stillerinden güvenli bağlanma dışındaki tüm bağlanma stilleri sağlıksızdır. Çocukluk travmalarının sebep olabileceği bu sağlıksız bağlanma stillerinin, yetişkinlik döneminde yaşadığımız tüm ilişkileri şekillendirebilecek kadar kuvvetli etkileri vardır. Bağlanma stillerinize göre ilişkiler kuruyor fakat bunu her gün bilinçli bir şekilde karar vererek yapmıyor olabilirsiniz. Kontrolünüz dışında gerçekleşiyor ve çocukluk travmalarınızdan kaynaklanıyor olabilir. Fakat bu, size çaresiz hissettirmemeli. Çünkü böyle devam etmek zorunda değil. Sizler de bu bağlanma stillerinden herhangi birine kendinizi yakın hissediyorsanız, iyileşmek için zamana ve sabırlı olmaya ihtiyacınızın olduğunu unutmamalısınız. Bir uzman yardımıyla üzerinde çalışabilir ve üstesinden gelebilirsiniz.Sevgilerimle… Yazıyı Oku

Yayınlanma: 17.04.2022

TRAVMA VE TÜM BELİRTİLERİTravma Nedir?Kişinin başa çıkmakta zorlandığı, Bütünlüğünü tehdit edici olarak hissettiği, Ölüm düşüncesinin zihninde dolaştığı,Normal yaşam deneyimlerinin dışındaki olaylara travma denir.*Freud “travma”yı normal zamanlarda egoyu içsel ve dışsal uyaranların akınından koruyan, koruyucu kalkanında bir yırtılma, delinme olarak ifade etmektedir.Ruhsal Travma;Kişi, gerçek bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ağır bir yaralanma ya da kendisinin veya başkalarının fiziksel bütünlüğüne bir tehdit olayını yaşamış, böyle bir olaya tanık olmuş ya da böyle bir olayla karşı karşıya gelmiştir. (DSM IV) ØKişinin tepkileri arasında aşırı korku, çaresizlik ya da dehşete düşme görülür.(Not: Çocuklar bunların yerine dağınık (dezorganize) ya da ajite davranışlarla tepkilerini dışa vurabilirler.) Travmatik OlayDoğrudan yaşanılan ya da doğrudan tanıklık edilen ya da aile bireyi ya da yakın arkadaşın başına gelen ya da mesleki olarak deneyimlenen gerçek göz korkutucu bir biçimde ölümle ya da ağır yaralanmayla karşı karşıya gelmiş ya da cinsel saldırıya uğramış olma (DSM-5)ØTravma göreceli bir şeydir; bir durumun özellikleri (tehdit edicilik) ile kişinin özellikleri (kişisel başa çıkma mekanizmaları) arasındaki bir ilişkidir. Tehlikenin doğası, bireyin başa çıkma yeteneğinden daha ağır basarsa “tutarsızlık deneyimi” ortaya çıkar ve bu yüzden de çok çarpıcı bir duruma dönüşür. Bu nedenle herhangi bir kişi bir durum yalnızca stresli ve zor olarak yaşarken bir başkası için aynı durumun travmatize edici olması anlaşılır bir şeydir (Ruppert, 2011). Bir başka deyişle travmayı oluşturan şey yaşanan olaydan öte o olayı yorumlama biçimimizle ilgilidir.Yaş, deneyim, cinsiyet, farkındalık veya önceden travma deneyimine sahip olma durumlarının herhangi biri yaşanan olayın travmatize edici olup olmamasını belirleyebilir.Travma temel olarak duygularımız düzeyinde etkin olur. Travmatik durum duyguları karmakarışık yapar ve zarar verebilecek olağanüstü bir duyarlılık oluşturur. Travmatik Olay SınıflamasıDoğal olaylar ( deprem, sel, yangın )İnsan elinden kasıtlı olarak çıkan olaylar ( savaş, şiddet, taciz )Kazalar (iş ve trafik vb.)Travma Yaşantılarının Ortak Özellikleri Kontrolün devre dışı kalmasıİnsan kavrayışının dışında olmasıAni ve beklenmedik olaylar olmasıO anda yaşanan olaydan kaçısın olmamasıKişiyi kendi yaralanabilirliğiyle yüzleştiriyor olmasıKişiyi yoğun korku, dehşet, çaresizlik içinde bırakmasıKendimize / yakınlarımıza / sevdiklerimize karşı gerçek tehdit algısıTravma Sonrasında Görülen Duygusal BelirtilerŞokKorku ve kaygıÜzüntüKendini SuçlamaÖfke ve HuzursuzlukÇaresizlikDisosiyasyonSaldırganlıkDonuklukÜmitsizlikTravma Sonrasında Görülen Bilişsel BelirtilerKarar almada güçlük çekmeZaman kavramını algılamada değişiklikTravmatik durumlara karşı aşırı bir duyarlılık haliGerçek dışı imgelenmelerKarşılaştığı travmaya inanamamaDikkat dağınıklığıHafıza bozukluğuİntihar DüşünceleriFlashbeckler yaşama (Olayla ilgili görüntüler ve olayı tekrar tekrar yaşama )Beden algısındaki değişikliklerTravma Sonrasında Görülen Fiziksel BelirtilerYorgunlukBitkinlikUykusuzluk ve uyku sorunlarıBedensel yakınmalarAşırı uyarılmaİştah Bozuklukları (artma ve azalma)Baş ağrısıGürültüye karşı hassasiyetKalp sıkışmasıNefes darlığıMide yanması mide bulanmasıTravma Sonrasında Görülen Sosyal ve Davranışsal BelirtilerSürekli aynı şeyle uğraşmaÜrkeklikAlkol ve madde kullanımıKendiyle ilgilenmeme, içe kapanmaYeme ve uyku bozukluğuOlayı hatırlayabilecek yerlerden durumlardan kaçınmaKonuşmamaHiçbir şey olmamış gibi davranma*Travmatik yaşantı sonucunda temel inançlarımızda (güven, değer, sevgi, önem) bazı sarsılmalar meydana gelir:Güvende değilim ve bir daha asla güvende olmayacağım.Kendi evim ve başka hiçbir yer benim için güvenli bir yer değil.Benim dünyamda da hiçbir şeyi önceden kestirmek mümkün değil.Tehlikelerden korunabilmem mümkün değil.Terk edileceğim.Yalnız kalamam. Önemsizim.Benim yüzümden oldu. Bu bir yıkım ve o da bana verilmiş bir ceza.Tekrardan aynı şeyi yaşayacağım ve elimden hiçbir şey gelmeyecek.Temel inançlarımızdaki bu ve benzeri sarsılmaları onarmazsak yerini psikopatolojik bir rahatsızlığa bırakabilir.(Travmalardan sonra en çok görülen iki hastalık depresyon ve travma sonrası stres bozukluğudur. İlerleyen süreçte bu iki hastalığı da ele alacağız.)Travmanın Israrcı YapısıTravmayı anlamaktan “zaman her şeyin ilacıdır” sözünün geçerli olmadığını bilmek çok önemlidir. Genelde endişe ve stres yaratan durumlarda huzur ve sessizlik zamanları büyük yarar sağlar, vücudun, ruhun ve maneviyatın sağlığını yeniden kazanmasını beraberinde getirir. Ama travma için genelde tersi geçerlidir. Ruhsal dengeyi sürdürme mücadelesi süregider. Travmayı bilinçli farkındalığın uzağına itebilmek için yapılan bölüme ve bölüp ayırma (splitting and splitting-off) süreci ruhsal güç ve enerjiyi sürekli tüketerek kaynakları bitirir. İçsel ruhsal yapı ve onun uyumu ve esnekliği zaman geçtikçe ciddi bir biçimde kaybedilebilir.Travma yaşamış kişi için dışarıdan bakıldığında durum zamanla normale dönmüş gibi görünse de içsel olarak travmanın üstesinden gelme süreci sanıldığı kadar kolay gerçekleşmeyebilir. Hatta zamanla iyileşmek yerine kötüleştiği bile söylenebilir. Kişinin kendi incinebilirliği ile yüzleşmesi ve bunu kabul etmesi zor bir süreçtir. Hasar görmüş kişiliği kontrol altında tutmak ve tüm ruhsal sistemi yeterince sabit halde tutabilmek için gitgide artan miktarda enerjiye ihtiyaç duyulur. Bu ise zamanla kişiye büyük bir yorgunluk bırakır.İnsan doğası travmadan kurtulmak için acil durum stratejileri sağlasa da travmanın ilişkisel ruhsal düzeyde tamamen alt edilebilmesi doğal yolla kendi kendine iyileşme kapsamında gerçekleşmez. Travmayı yenmek çok katmanlı bir süreçtir.Kötü yaşantıların üstesinden gelmek için tek başınıza savaşmak zorunda değilsiniz. Profesyonel destek almak işleri çok kolaylaştıracaktır.Kendinizde veya yakınlarınızda travmatik yaşantılar sonucunda ruhsal sorunlar gözlüyor iseniz, psikoterapi hizmetine başvurmaktan çekinmeyin.Sevgilerimle… Yazıyı Oku

Yayınlanma: 27.03.2022

Hakkında yüzlerce konuşma dinlediğimiz, onlarca kitap, makale okuduğumuz bir konu; dilimize pelesenk olmuş bir kelime “stres”. Hepimizin fikri ve kuracak en az on cümlesi vardır bu konu hakkında. Çeşit çeşit tarif edebiliriz stresimizi çünkü yaşıyoruz onu ve beraberinde getirdiği duygusal ya da fiziksel harabiyeti. Stres anında vücudumuzun her noktasıalarm verir, ter bezi etkinliği artar, tükrük azalır, mide asidi artar, kan basıncı yükselir, sindirim yavaşlar, kalp atışı hızlanır vs. Stres ve kaygı insanın doğasında vardır ve belirli bir oranda yaşanması da gereklidir ancak kişi sürekli stresli bir hal içindeyse yani stresi kronik hale gelmişse işte o zaman bir saatli bomba harekete geçer. Psikolojik olarak başlayan sıkıntılar zaman içinde fizyolojik birer hastalığa dönüşür. Bu şekilde gelişen hastalıklara “psikosomatik hastalıklar” denir. Kalp rahatsızlıkları, sindirim bozuklukları (mide ülseri, onikiparmak bağırsağı ülseri, kolit), yüksek tansiyon, astım, uykusuzluk, migren, amfizem vs. gibi birçok işlevsel bozukluğun kökeninde kronik stres vardır.Stresin yönettiği bu psikosomatik hastalıkların ortak özelliği kişiyi lanetli bir kısır döngünün içine sokması. Mesela, stresli bir kişi mide rahatsızlığı için doktora gider, sıkıntı verici bir dizi tıbbi tahlil yapılır, ki bu gergin bir süreçtir stresi besler, ilaçlar kullanır ve hastalığın belirtileri hafifler. Ta ki kişi stres yaratıcı bir başka olayla karşılaşana dek. Yaşanılan herhangi bir kötü olay, işlerin yoğunluğu, üzüntü, ayrılık, yas vb. durumlarda mide sancıları geri gelir ya da bu sefer vücut yeni bir psikosomatik rahatsızlık icat ederve bu kısır döngü böyle sürer gider.Bu stresli insanları psikosomatik hastalıkların lanetli çemberinden dışarıya nasıl çıkarabilirz?Psikanaliz, psikoterapi, davranışçı teknikler, yatıştırıcılar, antidepresanlar, rahatlama teknikleri, yoga vs. Bu metotların hepsi değerli, yararlı ve bazen de etkilidirler ama bir yöntem daha var. Keyfe göre evde ya da toplum içinde uygulanabilen, psikolojik ve nöropsikolojik olarak dikkat çekici bir etkisi olan basit, doğal, hiçbir ön hazırlık gerektirmeyen, kolay bir yöntem: Gülmek.Gülmek sağlıktır. İnsanlık bu gerçeği tarihin en eski devirlerinden beri bilmektedir. Hatta Siyular, Apaçiler ve Komançiler gibi Kuzey Amerika yerlilerinde, hastalıkların sorumlusu olarak gördükleri kötü ruhları kovmak için kabilenin diğer üyelerini güldürmekle görevli olan “soytarı şifacılar” varmış. Gülmek, 1995 yılında da ilk defa bir terapi yöntemi olarak geliştirildi. Hindistanda bir tıp doktoru olan Madan Kataria “Gülmek en iyi ilaçtır” diyerek “Gülme Terapisi” programını hazırlamış.Bu terapi modeli nefes egzersizleriyle kişinin karın kaslarını kullanarak solumasını, diyaframın eğitilerek kahkaha atabilmesini öğretmeyi amaçlıyor ve temelde şunu söylüyor bize,Yaşamın bütün fiskeleri, strese girmek ya da gülmek için bir fırsattır. Biz gülmeyi seçelim. Mutluluğun ve zevkin hakkını verelim. Sağduyumuzu yardıma çağırıp günlük üzüntülerimizi, kaygılarımızı doğru değerlendirelim. Kendimizi yoksunluklarımızın, başarısızlıklarımızın, başımıza gelen kötü olayların komik yanlarını yakalamaya alıştıralım. Kaç yaşında olursak olalım oyun oynamayı ihmal etmeyelim. Mesela kim önce gülerse o kaybetmesin oyunlarımızda, ilk ve daha çok gülen kazansın. El kızartmaca oynayalım evdekilerle, fıkralar anlatalım olmadı gıdıklayalım kendimizi. Bu reçete çok komik gelecek size ama belki de mide sancılarınıza, kalp rahatsızlığınıza bu çok komik ve maliyetsiz reçete son verecek. Günde en az altı dakika karnımızı tuta tuta, katıla katıla, eğer becerebiliyorsak gözümüzden yaş gelene kadar gülelim. Niye mi? Çünkü iyi niyetli, içten, açık, zevkli bir gülme beynimizdeki doğal morfinimiz olan endorfinin salgılanmasını başlatır. Acının yatışmasını, yanma hissinin azalmasını sağlar. Gülmek kalp ritmimizi yavaşlatır, atar damardaki tansiyonu düşürür, hazmı düzenler; nefes almaya, beyin faaliyetine ve cinsel güce olumlu etkide bulunur. Gülmek, kaslarda ve nefes alma faaliyetinde gösterdiği etkiyle bizi boğan, saran ve sıkan stresten kurtarır. Gülmek kaslarda fırtınalar yaratır, yumuşak ve zinde kılıcı nefes alıp verme sağlar ve gerilime, öfkeye son verir. Strese karşı kesin bir silah olan sempatik ve parasempatik sistemin kaygılı kişilerde bozulmuş olan dengesini yeniden kurar. Günlerimizin içine serpiştirilmiş gülme, sağlığımızın koruyucu meleği, kalpleri yumuşatan mor milka ineğidir. :)Stresi kronikleşmiş olanlar, saatli bombası elinde patlayanlar, bu lanetli kısır döngüden çıkamayanlar size sesleniyorum : Beynimiz ne yaparsak inanıyor, mış gibi yapıyoruz gerçek oluyor. Bir İngiliz atasözü der ki “Fake it until you make it.” (Gerçeğini yapıncaya kadar taklidini yap.)Gülün yahu gülün! Patlatın kahkahayı ! Psikolog & Aile Danışmanı Ayşenur AKMAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Yazıyı Oku

Yayınlanma: 17.11.2021