2. Uzman
  3. Beliz UNUTMAZLAR
  4. Blog Yazıları
  5. Zihin Kuramı ve Empati: İnsanı İnsana Bağlayan Görünmez Ağ

Zihin Kuramı ve Empati: İnsanı İnsana Bağlayan Görünmez Ağ

“O Benden Farklı Düşünebilir” Farkındalığı

Bir çocuğun, arkadaşının oyuncağı yanlış bir yerde aradığını fark edip “O yanılıyor ama ben gerçeği biliyorum” diye düşünmesi basit bir gözlem gibi görünse de, aslında büyük bir zihinsel gelişimin habercisidir. Bu beceriye zihin kuramı denir. Zihin kuramı, başkalarının kendimizden farklı düşüncelere, niyetlere ve bilgi düzeylerine sahip olabileceğini anlayabilme yetisidir.

Bu farkındalık sadece bir bilişsel başarı değildir; aynı zamanda sosyal hayatın temelini oluşturan ilk büyük adımlardan biridir. Çünkü başkalarının zihinsel durumlarını anlamak, onlarla sağlıklı ve uyumlu ilişkiler kurmanın anahtarıdır. Bir çocuğun bu farkındalığı kazanması, dünyayı artık sadece kendi gözlerinden değil, başkalarının gözlerinden de görebildiğini gösterir. Bu da empatiye giden yolun kapısını aralar.

Empati: Bebek Ağlamasından Arkadaşını Teselliye Giden Yol

Empati, yaşamın çok erken dönemlerinde filizlenir. Yeni doğmuş bir bebeğin başka bir bebeğin ağlamasına kendi ağlamasıyla tepki vermesi, duygusal bulaşma denilen ilkel bir empati biçimidir. Bu, bilerek yapılan bir davranış değildir; fakat insanın sosyal bir varlık olduğunun ilk göstergelerinden biridir.

Yaş ilerledikçe empati daha bilinçli ve karmaşık bir hale gelir. İki yaşındaki bir çocuğun üzgün bir arkadaşını fark ederek onun yanına oturması, ona oyuncak uzatması ya da sessizce yanında durması sadece duyguyu hissettiğini değil, o duyguya anlam yüklediğini de gösterir. Yani çocuk artık sadece hissetmiyor, aynı zamanda ne hissettiğini anlıyor ve buna karşılık veriyor. Bu aşama, empatiyi pasif bir hissetme halinden çıkarıp aktif bir anlayış ve destek davranışına dönüştürür.

Aynı Yolda Yan Yana İlerleyen İki Becerı

Zihin kuramı ve empati, genellikle ayrı ayrı öğretilen kavramlar olsa da aslında birbirinden beslenen ve birlikte gelişen iki güçlü alandır. Bir çocuk başkasının kendisinden farklı düşündüğünü kavradıkça, o kişinin duygularını da daha doğru yorumlamaya başlar.

Bulgarelli’nin (2023) yaptığı derleme çalışması da bu ilişkiyi doğrular niteliktedir: Bilişsel empati geliştikçe zihin kuramı becerileri ilerliyor, zihin kuramı geliştikçe de empati daha derin bir boyut kazanıyor. 2025 yılında yürütülen uzunlamasına bir çalışma da bu iki becerinin adeta aynı ırmakta ilerleyen iki kol gibi birbirini desteklediğini gösteriyor.

Çocuğun sosyal dünyayı anlama kapasitesi, hem karşısındakinin ne düşündüğünü hem de ne hissettiğini anlayabilmesiyle bütünleşir. Bu nedenle zihin kuramı empatiyi, empati ise zihin kuramını tamamlayan iki yapı taşını oluşturur.

Türkiye’de Çocukların Hikâyesi: Kültürün İzleri

Türkiye’de yapılan çalışmalar, zihin kuramı ve empati gelişimindeki kültürel etkileri anlamamız açısından önemli ipuçları sunuyor.

Ekerim-Akbulut ve ekibinin (2019) araştırması, üzüntü duygusunu doğru tanımlayabilen ve başkalarının mutsuzluğunu fark edebilen çocukların daha empatik davrandığını ve daha az yıkıcı davranış sergilediğini ortaya koyuyor. Bu bulgu, empatiyi yalnızca bir duygu olarak değil, davranışları düzenleyen bir süreç olarak da değerlendirmemizi sağlıyor.

Selçuk’un (2018) çalışması ise çocukların zihin kuramı kazanım sırasının kültürden bağımsız bir düzen izlediğini, ancak gelişim hızının sosyal ve ekonomik koşullara göre değişebildiğini gösteriyor. Yani her çocuk benzer basamaklardan geçiyor, fakat bu yolculuğun hızı içinde bulunduğu aile yapısına, çevresel uyaranlara ve kültürel değerlere bağlı olarak farklılaşabiliyor.

Bu durum Türkiye’nin topluluk temelli yapısının etkilerini de gözler önüne seriyor. Sosyal ilişkilerin güçlü olduğu, aile bağlarının ön planda bulunduğu kültürlerde empati ve zihin kuramı daha çok etkileşim yoluyla gelişiyor.

Görünmeyen Zorluklar: Her Çocuğun Yolculuğu Aynı Değil

Her çocuğun zihin kuramı ve empati gelişimi aynı doğrultuda ilerlemez. Otizm spektrum bozukluğu (OSB) veya dil gelişiminde gecikme yaşayan çocuklar, bu alanlarda doğal olarak daha fazla zorluk yaşarlar. Kılıç-Tülü ve arkadaşlarının (2023) çalışması, OSB ve dil gecikmesi yaşayan çocukların hem zihin kuramı hem empati becerilerinde belirgin güçlükler yaşadığını göstermektedir.

Bu sadece akademik bir tespit değildir; günlük yaşamda sosyal iletişimi, arkadaşlık kurmayı, grupla oyun oynamayı ve sosyal sinyalleri okumayı etkileyen önemli bir faktördür. Peterson’un (2014) bulguları, bu becerilerdeki yetersizliklerin sosyal izolasyon, yanlış anlaşılma ve dışlanma gibi sonuçlara yol açtığını açık bir şekilde ortaya koyuyor.

Bu nedenle hem ailelerin hem eğitimcilerin çocuklardaki farklılıkları erken dönemde fark etmesi ve uygun destek mekanizmalarını devreye sokması oldukça önemlidir.

Erken Destekle Açılan Kapılar

Araştırmalar, zihin kuramı ve empatinin gelişime açık ve desteklenebilir beceriler olduğunu göstermektedir. Çocuklarla yapılan rol oyunları, duyguları tanıma etkinlikleri, hikâye okuma ve karakterlerin hislerini tartışma gibi basit görünen aktiviteler bile bu becerileri güçlendirebilmektedir.

Yagmurlu’nun (2005) çalışması, okul öncesi dönemde bu tür uygulamaların çocukların sosyal uyumunu belirgin biçimde artırdığını ortaya koyuyor. Çocuk duyguların dilini ne kadar iyi öğrenirse, hem kendini ifade etme hem de başkalarını anlama kapasitesi o kadar gelişiyor.

Bu bulgular bize önemli bir mesaj veriyor: Zihin kuramı ve empati, yalnızca doğuştan gelen özellikler değil; doğru ortam sağlandığında geliştirilebilen sosyal ve duygusal yeteneklerdir.

Sosyal Yaşamın İnce Dokusu

Sonuç olarak, zihin kuramı ve empati, insan ilişkilerinin görünmeyen ama en güçlü bağlarını oluşturur. Bir çocuk başkasının ne düşündüğünü anlamaya başladığında, onun ne hissettiğini de daha doğru bir şekilde yorumlar. Empati ise bu bilişsel anlayışı duygusal bir bağla birleştirerek sosyal uyumu güçlendirir.

Bu iki beceri bir araya geldiğinde yalnızca bireysel ilişkiler derinleşmez; toplumdaki anlayış ve dayanışma seviyesi de artar. İnsanları birbirine bağlayan görünmez ağ tam da bu noktada örülür.

Kaynakça

• Beaudoin, C., et al. (2020). Systematic review and inventory of Theory of Mind measures for age 0–5. Frontiers in Psychology.

• Bulgarelli, C. (2023). The typical and atypical development of empathy. Frontiers in Psychology.

• Decety, J. (2021). The emergence of empathy: A developmental neuroscience perspective. Developmental Review.

• Ekerim-Akbulut, M., et al. (2019). The Role of Theory of Mind, Emotion Knowledge and Empathy in Disruptive Behaviors in Turkish Preschoolers. Journal of Child and Family Studies.

• Kılıç-Tülü, B., et al. (2023). Theory of Mind Performances of Turkish Children with ASD and DLD. PubMed.

• Peterson, C. (2014). Theory of mind understanding and empathic behavior in children with ASD. Journal of Autism and Developmental Disorders.

• Premack, D., & Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences.

• Selçuk, B. (2018). Sequence of theory-of-mind acquisition in Turkish children. University of Michigan Dissertation.

• Yagmurlu, B. (2005). The role of institution and home contexts in theory of mind development. Early Childhood Research Quarterly.

• Tandfonline (2025). Theoretical and Affective Empathy in Preschool Age: Longitudinal study. European Journal of Developmental Psychology.

Yayınlanma: 26.11.2025 10:40

Son Güncelleme: 26.11.2025 10:40

#empati#çocuk#çocuk ergen terapisi#empatik yaklaşım#empati nasıl öğretilir
Psikolog

Beliz

UNUTMAZLAR

Uzman Klinik Psikolog

Uzmanlıklar:

Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları, Yeme Bozuklukları, Güven Kaybı / Aldatma / Aldatılma
Online TerapiOnline Ter...
süre 45 dk
ücret 1500 ₺
Yüz Yüze TerapiY. Yüze Ter..
Hizmet vermiyor
Yapay zeka ile, kişiselleştirilmiş destek:
Menta AI
Yapay zeka ile,
kişiselleştirilmiş destek: Menta AI
Hemen Keşfet

Şimdi indir, konuşmaya başla

App Store'dan İndirGoogle Play'den İndir
Bunları da sevebilirsiniz...

BOŞANMA KARARI VE ÇOCUK PSİKOLOJİSİ

Boşanmaya karar veren çiftlerin çoğu bu durumu çocuklarına nasıl anlatmaları gerektiklerini ve çocuğunun bu durumdan nasıl etkileneceğini düşünmeden hareket ediyor. Boşanmaya karar veren çift "o nasılsa küçük, aklı ermez" gibi düşünceler içerisine girerek kendi problemlerine yoğunlaşıyorlar ve bu durumu çocuğa anlatma ihtiyacına girilmiyor. Fakat bu boşanma sürecinde en çok yükü aslında ebeveyn değil, çocuklar yaşıyor.Hiç bir çocuk anne ya da babasından ayrı kalmak istemez. Ebeveyn boşanmayı ne kadar istese de çocuk kendi dünyasında bu durumun olmasını istemez ve bu olaya katlanmak zorunda kalır. Biz yetişkinlerin bazı olaylar karşısında kimi zaman zorlandığımız oluyorken çocukların bu tür olaylara direnç göstermesi daha zayıf olur. Böyle bir durumda çocuk acısını biz yetişkinlerden daha büyük ve derinden yaşar. Çocuğun kendi iç dünyasından düşünecek olursak çocuk ebeveynin boşanma eyleminden ötürü kendisini suçlayabilir. Anne ve babanın anlaşamama durumunun kendisi yüzünden olduğunu zannedebilir. Anne ve baba ayrı yaşamaya başladığı durumda ise çocuk herhangi bir ebeveyn ile yaşayacağından dolayı diğer ebeveynin onu sevmediğini düşünebilir ya da evden ayrılan ebeveyne karşı bir takım öfke besleyebilir.Anne ve baba böyle bir durumda yaşadıkları gerginlik, sıkıntı ya da sorunlarını çocuğa yansıtmamalıdır. Bu evre içine giren çift; çocuğun yanında başkasına ya da direk çocuğa anne ya da babayı kötüleyici sözler söylememelidir. Boşanma kararı alan bir çift bu durumu çocuklarına birlikte anlatmalıdır. Çocuğa boşanma kararı söylenirken ayrıntılara girmeden durum anlatılmalıdır. İçinde bulunulan durum ve sonrasında oluşacak yaşam biçimi çocuğun yaşına göre açıklayıcı cümlelerle anlatılmalıdır.Boşanma evresi çocuğa anlatılırken ebeveyn onu bir çocuk olarak değil, bir birey olarak ele almalı ve “yaşı küçük nasılsa anlayamaz” denmemelidir. Bu durum anlatılırken çocuğun biz yetişkinler gibi olumlu tepkiler veremeyeceği de göz önünde bulundurmalıdır.Boşanma kararı çocuğa şu şekilde anlatılabilir; “ Biz birbirimizi çok seviyorduk, aynı evde birlikte yaşamaktan çok mutluyduk.Ama artık annen ve ben / baban ve ben aynı evin içinde birlikteyken mutlu olamıyoruz, bu yüzden ayrı evlerde yaşamaya karar verdik.Ayrı evlerde yaşama kararımızda biz anne ve baba olarak senden ayrılmıyoruz, birbirimizden ayrılıyoruz. Seni çok seviyoruz ve sevmeye devam edeceğiz. Senin üzüleceğini, bu durumdan mutsuz olacağını biliyoruz ama bu tamamen annen ve baban olarak ikimizden kaynaklanan bir sorun.Senin bu durumla ilgili hiçbir suçun ve sorumluluğun yok “Boşanma kararı esnasında çocuğa kesinlikle yalan söylenmemelidir. Söylenecek ufak bir yalan bile çocuğun size olan güvenini sarsabilir. Bu konuda dürüst olmak gerekmektedir.Çocuklar boşanma sonrasında hangi ebeveynde kalacağı, nerede ve nasıl bir ortamda yaşayacağı konusunda bilgilendirilmelidir. Görüşme düzeninizin nasıl olacağına hep birlikte karar vermeniz gerekir. Çocukların bu süreçteki taleplerini hassasiyetle karşılamalı ve çiftlerin aynı evde yaşamaması durumunda çocuğun hala annesi ve babası olduğunuzu, onu her zaman sevip ve koruyacağınızı belirtmeniz gerekmektedir. Yaşanan bu sıkıntılı sürecinde en kısa sürede biteceğini ve bu duruma katlanması gerektiğini söylemelisiniz.Boşanma sonrası çocuk evden ayrılan ebeveyne karşı kaygı ya da öfke duyabilir ya da evden ayrılan ebeveyni özleyebilir. Bu gibi durumlarda mutsuzluk, içe kapanma gibi duygular yaşayabilir. Bu gibi durumda çocuğun okul, sağlık gibi problemlerinde her iki ebeveyn çocuğun yanında ve destek olmalıdır. Sevgi hiçbir şekilde esirgenmemelidir. Ev içinde yaşanılan düzen eskisi gibi devam etmelidir. (yatma, kalkma, ders çalışma, televizyon izleme saatleri, yemek yeme saatleri vb.)Boşanan eşler, aralarında yaşanan kötü olaylara rağmen arkadaş olmaya gayret göstermeliler çünkü ne kadar boşanmış olsalar da çocukları için ister istemez görüşmek zorundadırlar. Boşandıktan sonra ebeveyn olma sorumluluğu unutulmamalı. Anne ve babanın boşanma sonrası görüşmelerinde birbirlerine olan kızgınlıkları çocuğa yansıtılmamalıdır. Ebeveyn kimi zaman çocukta oluşan problemlerde birbirlerine danışmalıdır. Çocuk için ortak çözüm bulup, ortak kararlar almaları gerekmektedir.Boşanma sonrası ebeveyn çocuğuna daha fazla zaman ayırmalıdır. Anne ve baba çocukla ilgilenirken yaşadıkları ekonomik, psikolojik, sosyal problemleri bir kenara bırakmalıdır. Çocuğa olumsuz hiç bir problem yansıtılmamalıdır. Çocuk anne ya da babadan ayrı yaşasa dahi kendisine önem verildiğini sevildiğini hissetmelidir. Düşüncelerine, fikirlerine önem verilmelidir. Problemi olduğunda dinlemelidir. Fakat bu çocuğun her istediğini yapmak anlamına gelmemektedir. Boşanmanın ardından anne babalar çocuğu kendi taraflarına çekmek için onun istediği her şeyi yapma yanılgısına düşmemelidir. Çocuk taraf tutmak için zorlanmamalıdır. Çocuk her iki ebeveyniyle serbest ve kaliteli zaman geçirmelidir. Bu durumu daha kolay atlatabilmesi için keyifli aktivitelerde bulunabilir. Örneğin; Hafta içi annede kalan bir çocuk ödevlerini yaparken akşam annesiyle sinemaya gidebilir, aynı şekilde hafta sonu babayla ödevlerini yapan çocuk yine akşam babasıyla sinemaya gidebilir. Yapılan aktivite ya da sorumluluk planları hafta içi ya da hafta sonu diye sınırlandırılmamalıdır. Çocuk her iki ebeveynle sorumluluk ve aktivite paylaşımında bulunmalıdır.Evden ayrılan ebeveyn çocukla kararlaştırdıkları saatte ve günde görüşmeye özen göstermelidir. Unutmayın çocuk sadece evde yaşadığı bir bireyden değil, almış olduğu modelden de ayrılmış olur. Kendisini değersiz ve sevilmeyen birisi hissetmemesi için verilen sözler ve alınan kararlar yerine getirilmelidir. Eğer ebeveyn görüşme gününde bir mazeret gösteriyorsa bunu açık, dürüst ve anlaşılır bir dille çocukla paylaşmalıdır. Çocuğa kesinlikle yalan söylememelidir. Yalan söylendiği takdirde çocuk ebeveynin onunla görüşmek istemediğini düşünerek öfke ya da kaygı duyguları yaşayabilir.Boşanma sonrası çocukta derslerinde başarısızlık, uyku ve yeme bozuklukları, öfke problemleri, kendine ya da başkasına zarar verme, içe kapanma, arkadaşlarıyla iletişim kuramama gibi problemler oluşabilir.Bu gibi durumda ebeveyn çocuğa kızmamalıdır. Aile bu süreçte hata yapmamalıdır. Bu süreçte çocuğa karşı gösterilecek en ufak hata daha büyük sorunlar doğurabilir. Eğer mücadele edemeyecek gibi hissediyorsanız boşanma öncesi ya da sonrasında mutlaka bir psikoloğa danışıp yardım almalısınız.Evliliklerinde sorun yaşayan eşler, ilk çare olarak boşanmayı düşünmektense, profesyonel yardım almayı denemeli. Boşanmaya kesin karar verildiğinde, çocukların bundan nasıl etkileneceği düşünülerek planlı hareket edilmelidir. Çünkü bu süreçte neler olup bittiği, bundan sonraki yaşam düzeninin ne olacağı son derece önemlidir.Uzm.Klinik Psikolog Gökçe Kayalargokcekayalar5@gmail.com
Gökçe KAYALAR 21.12.2020

Toplumsal Travmanın Kökleri: Şiddet Döngüsünün Sistemik Yansımaları ve İyileşme Yolları

Bireylerin yaşadığı travmaları toplumsal yapılar, kültürel normlar ve kolektif geçmişle ilişkilendirerek inceleyecek olursak; kadın cinayetleri, tecavüz, çocuk cinayetleri gibi korkunç olayların arkasında, sadece bireysel şiddet eylemleri değil, daha derin bir toplumsal travma ve sistemik ihmal olduğuna inanıyorum. Türkiye’de son dönemde yaşanan bu tür olaylar, sadece bireysel faillere değil, daha büyük bir toplumsal hastalığın dışavurumlarına işaret ediyor.Travmanın Kökleri ve YansımasıŞiddet eylemlerinin temelinde genellikle çok derinlerde yatan travmalar ve patolojiler vardır. Bir insanın bir başkasına zarar vermesi, onun kendi yaralı benliğinden ve yetersizlik hissinden kaynaklanır. Bu tür eylemler genellikle bireyin geçmişte yaşadığı duygusal ya da fiziksel istismarın, ihmalin veya reddedilmenin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Örneğin, birçok failin kendi geçmişlerinde ağır travmatik deneyimler yaşamış olduklarını görürüz. Bu travmalar, bireylerin kendi acılarını işlemekte başarısız olmalarına ve bunu başkalarına yöneltmelerine yol açar. Ancak bu, elbette ki suçu meşru kılmaz, yalnızca onun altında yatan karmaşık dinamikleri anlamamıza yardımcı olur.Toplumun Travma Birikimi ve Yargı Mekanizmalarının YetersizliğiToplumun bir bütün olarak bu tür şiddet olaylarına nasıl tepki verdiği, toplumun travmalarının derinliğini ve iyileşme kapasitesini gösterir. Türkiye'deki kadın cinayetleri ve tecavüz vakalarına yönelik yargılamaların eksikliği, yalnızca adalet sisteminin değil, daha geniş bir toplumsal dokunun yaralandığını gösterir. Hukukun adaleti sağlayamaması, insanların çaresizlik hissini besler ve bu hissiyat toplumu felç eder.Yargı mekanizmaları, faillerin cezalandırılması kadar koruyucu önlemlerin alınmasında da yetersiz kaldığında, toplumda yaygın bir güvensizlik ve çaresizlik hissi ortaya çıkar. İnsanlar kendilerini savunmasız hisseder, devletin ya da toplumun onların yanında olmadığı duygusuna kapılır. Bu da daha fazla öfkeye, daha fazla kopuşa ve toplumun kendisine yabancılaşmasına yol açar.Koruyucu Önlemler ve Toplumsal İyileşmeKoruyucu önlemler, toplumun kolektif iyileşme sürecinde kritik bir rol oynar. Bir toplum, şiddet ve istismarı önlemek için önce bu eylemlerin kök nedenlerini ele almalıdır. Yani, sadece failleri cezalandırmak yeterli değildir; aynı zamanda bu tür şiddet olaylarını ortaya çıkaran sosyal ve psikolojik koşulları da ele almak gerekir. Eğitim sisteminde, aile yapılarında, cinsiyet rollerinde ve toplumsal normlarda radikal değişiklikler yapılmadığı sürece, bu şiddet sarmalının sonu gelmeyecektir.Çaresizlik Hissinin Altındaki Kolektif TravmaToplumun bu tür şiddet olaylarına verdiği tepkide çaresizlik hissi, insanların travmalarının derinliğini yansıtır. Çaresizlik, kontrol edilemeyen bir olaylar zincirine verilen bir tepkidir. Birçok insan, bireysel çabalarının toplumsal düzlemde anlam ifade etmediğini düşündüğünde, kendini pasifize olmuş ve yenilmiş hisseder. Bu durum, toplumsal bir travmanın belirtisidir. İnsanlar, bir yandan kişisel olarak bu tür olaylara karşı çıkmak istese de, toplumsal yapılar onları güçsüz bırakır.Bu güçsüzlük hissi, toplumdaki kutuplaşmayı ve ayrışmayı artırır. Bireyler, kendilerini yalnız ve güvensiz hissettiklerinde, topluma olan bağlılıkları zayıflar. Toplumsal düzeyde bu, bir tür kopukluğa yol açar; insanlar, birbirine güvenmedikçe daha fazla içe çekilirler ve bu da daha fazla şiddet üretir.Toplumun İyileşmesi İçin Duygusal Bağ KurmakToplumun iyileşebilmesi için, bireylerin kendi travmalarıyla yüzleşmeleri ve onları işleyebilmeleri gerekir. Bu yalnızca bireysel bir süreç değildir; toplumsal olarak travmaların kabul edilmesi ve üzerine konuşulması da iyileşme sürecinin bir parçasıdır. Kadın cinayetleri, tecavüz ve çocuk cinayetlerine karşı verilen toplumsal tepki, bir anlamda toplumun kendi travmasıyla yüzleşmesidir. Ancak bu yüzleşmenin tam olarak gerçekleşebilmesi için, koruyucu ve onarıcı adımların atılması, bireylerin bu sürece dahil edilmesi gerekir.Sonuç olarak, travmanın toplumsal yansımaları, bireysel düzeyde başlayan ama toplumsal düzeyde çözülmesi gereken meselelerdir. Şiddet olaylarına karşı yetersiz kalınan adalet sistemi, toplumun iyileşme sürecini engeller. Çaresizlik hissi, bu sürecin bir yan ürünüdür. Ancak toplum, travmaları kabul edip, onları sağlıklı yollarla işleyebilirse, bu kısır döngüden çıkabilir ve kolektif olarak iyileşebilir.Bu süreç, bireylerin duygusal olarak daha bağlantılı hale gelmesi ve sistemik adaletin yeniden tesis edilmesi ile mümkün olabilir.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zeynep DİKDÜŞ 08.10.2024

YARATICI DRAMA VE ÇOCUK

•Yaratıcı drama; herhangi bir konuda, doğaçlama, rol oynama gibi tekniklerden yararlanarak, bir grupla ve grup üyelerinin birikimlerinden, yaşantılarından yola çıkarak canlandırmalar yapmaktır. •Bu canlandırma süreçleri deneyimli bir eğitmen eşliğinde yürütülürken kendiliğindenliğe (spontaniteye), şimdi ve burada ilkesine, -mış gibi yapmaya dayalıdır. •Herhangi bir olay, olgu, soyut-somut bir durum, bir gazete haberi, bir karikatür, yazının (edebiyatın) tüm türleri, yarım bırakılmış herhangi edebi bir metin, bir yaşantı, anı, fotoğraf, bir ders konusu, yaratıcı dramada işlenecek konuyu rahatlıkla oluşturabilir ve yaratıcı drama, oyunun genel özelliklerinden doğrudan yararlanır.•Çocuğun drama etkinliğine tam manasıyla katılım sağlamasını, oyunu gözlemleyerek, yaşayarak, gerektiğinde tartışarak içselleştirmesini sağlamaktır. •Çocuğun yeri geldiğinde özgün duygu ve düşüncelerini işin içine katarak yeri geldiğinde ise taklit ederek kendini ifade edebilmesihedeflenir.Bu şekilde etkili bir öğrenme sürecini hayata geçirmek, yaratıcı dramanın yegane arzusudur.•Tiyatroda senaryo vardır ve senaryoya bağlı olarak hareket edilir; dramada senaryo yoktur.•Tiyatro belli bir seyirci karşısında oynanır; drama da seyirci yoktur. Herkes oyuncudur. Seyirci konumunda olanlar da o anda seyirciyi oynuyordur. Her an oyuna katılabilirler.•Tiyatro sonunda değerlendirme bölümü yoktur. Dramada değerlendirme olmazsa yapılan etkinlik drama olmaz.•Drama birçok alanda kullanılabilen bir yöntemdir. Çocuğun dil gelişimi, bilişsel gelişimi, ince motor gelişimi, kaba motor gelişimi, sosyal ve duygusal gelişimi, öz bakım gelişimine katkı sağlamaktadır. •Çocuklar erken yaşta sanatsal faaliyetler ile tanışırsa, konuşma yetileri gelişir.•Hayatta birçok aşamada karşılaşılan zorlukların üstesinden gelmeyi yaratıcı drama dersleri ile öğrenmek mümkündür.•Yaratıcı drama, çocukların hareketlerini geliştirir. •Yaratıcı Drama ile uğraşan çocuklar özgüven sahibidir•Yaratıcı Drama ile uğraşan çocuklar alçak gönüllüdür.•Yaratıcı Drama eğitiminde bulunan çocuklar takım çalışmasına yatkın olan çocuklardır.•Yaratıcı drama ile uğraşan çocuklarda empati yeteneği ön plana çıkar.•Dramada uygulama aşamaları ısınma, oyun-rahatlama ve değerlendirme olmak üzere üç grupta incelenebilir. 1.Isınmaçalışmaları oyuna katılma isteğini artırmakta, grubun birbirine, oyunlara, dramaya ısınmasını ve rahatlamasını sağlamaktadır. Bedensel ve düşünsel hazırlanmaya yönelik etkinliklerden oluşan ısınma çalışmaları katılımcıları doğaçlama yapmaya hazırlamaktadır (Öztürk, 1999:77; Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar, 1999b:95; Okvuran, 2001:23).•Çeşitli yöntemlerle duyuları kullanma, gözlem yetisini geliştirme, bedensel ve dokunsal çalışmaların yapılması, tanışma, etkileşim kurma, güven kazanma ve uyum gibi özellikleri katılımcılara kazandıran, bedenini ve beynini duyumsama ile ilgili çalışmaların yapıldığı aşamadır (San, 1996:154; Üstündağ, 2000:39; San, 2001:86).•Isınma çalışmaları kendini tanıma, diğer bireyleri tanıma, iletişim kurma, ikili iletişimden daha çok kişili iletişim ve etkileşime geçme, grup dinamiğinin doğması, anıların anlatılması, öykü anlatma gibi sözellendirme ve etkileşim çalışmaları, oyun aşamasına geçme biçiminde ilerlemektedir (San, 1996:155).• Isınma çalışmalarında yürüme, koşma, zıplama, çekme, itme, dönme, yuvarlanma, hayvan taklitleri ve yürüyüşleri farklı zeminlerde yürüme, kukla gibi ya da robot gibi hareket etme gibi aktivitelere yer verilebilir. Yapılan ısınma çalışmalar çocukların birbirleriyle daha iyi iletişim kurmalarına, içlerinden geldiği gibi doğal davranmalarına yardımcı olmaktadır (Aral vd. 2000:46).2.Oyun / Doğaçlama / Rahatlama•Bu çalışmada belirlenmiş bazı kurallar vardır. Bu kurallar çocukların çalışmalarını sınırlandırıcı, çocukları kısıtlayıcı özellikte değildir. Belirlenen kurallar içinde çocuklar özgürce oyun kurmaktadırlar. Bu aşamada pantomim, rol oynama, doğaçlama, hikaye oluşturma, dramatizasyon gibi etkinliklerden biri ya da bir kaçına birden yer verilebilir. Çocukların yaratıcılıklarını ve hayal güçlerini ön plana çıktığı bir aşamadır. •Ömeroğlu, Turan ve Can Yaşar (1999b)’a göre pandomim, çocukların sözcükleri kullanmadan vücut ve yüz ifadeleri ile gereksinimlerini, yaşadıkları olayları ya da onların yaşantılarında olan bir çok günlük etkinlikleri canlandırmalarıdır.• Rol oynama, başka birilerinin rolüne girme ve oynama anlamına gelmektedir. Çocuklar oynadıkları karakterlerin özelliklerini ve duygularını canlandırmaktadırlar. Doğaçlamalarda anında yaratma söz konusudur. Çocuklar bu yolla belli bir konuyu irdelemekte, oynamakta, yeniden gözden geçirmekte, rolleri değiştirmekte, edinilmiş bilgileri yeniden yaşama geçirmektedirler. Doğaçlamalarda çeşitli kuklalar, resimler, maskeler kullanılabilir (Ömeroğlu Turan ve Can Yaşar 1999b:99). •Doğaçlamalar, daha az kesin olarak belirlenmiş bir süreç olup saptanan bir konuya da temadan yola çıkılmakta ya da belirlenen bir amaca doğru belli aşamalarla yol alınmaktadır. Bireysel ve grup yaratıcılığının ön plana çıktığı bir aşamadır (San, 1996:155; San, 2001:86). •Doğaçlama, herhangi bir metne bağlı olmadan, içten geldiği gibi ve aniden gelişen durum olarak ifade edilmektedir. Bireylerin kendilerini rahatça ortaya koyması, bireysel olarak keyif alması söz konusudur.• Doğaçlamalar drama çalışmalarının bel kemiğini oluşturmaktadır (Üstündağ, 1998:32). •Masal, öykü, şiir, tablo, fotoğraf, bir hayal durumundan yola çıkılarak doğaçlamalar yapılabilir.Hikaye oluşturmada, çocuklar yarım kalan bir hikayeyi tamamlayabilir ya da kendileri bir hikaye oluşturabilirler. Hikaye oluştururken fotoğraf, kukla, maske kullanılabilir. Sonra da oluşturulan hikayelerin canlandırmaları yapılabilir.•3. Rahatlama ve Değerlendirme•Rahatlama bedensel ve zihinsel olarak gerçekleşir. Rahatlamayı kolaylaştırmak için dinlendirici bir ortam, uygun bir müzik ve sakinleştirici sözel yönergeler kullanılabilir. •Aşamalardan bir ya da birkaçından sonra değerlendirmeye yer verilmelidir. Lider “neler yaşadınız?”, “neler hissettiniz?”, “nerede zorluk çektiniz?”, “daha başka neler yapılabilir?” gibi sorunlarla tartışmayı başlatabilir (San, 1996:155; Aral vd., 2000:47). Drama Etkinliklerini Planlarken ve Uygularken Dikkat Edilmesi Gereken Durumlar••Okul öncesi eğitimde çocukların gelişimlerini desteklemek üzerinde önemle durulmaktadır. •Çocukların gelişim özelliklerinin temel alınması ile psiko-motor alan, sosyal-duygusal alan, bilişsel alan ve dil alanı, özbakım becerileri olmak üzere hedefler ve kazanılması beklenen davranışlar belirlenmiştir. •· Etkinlikler planlarken çocukların ilgilerinden, gereksinimlerinden, gelişim özelliklerinden ve yaşlarından yola çıkılmalıdır.•· Öncelikle hedef ve kazanılması beklenen davranışlar belirlenmelidir. Daha sonra bu hedefler ve kazanılması beklenen davranışlara ulaşabilmek için drama planı yapılmalıdır. Hedef alanları belirlenirken hep aynı hedef alanları ve kazanılması beklenen davranışlar seçilmemelidir. Çocukların gereksinimleri doğrultusunda bütün hedef alanlarına yer verilmelidir.
Berfin Gurbet MUTLU 14.10.2021