Panik Atak Süreci ve Tedavisi

PANİK ATAK NEDİR,TANIYIN!


Temel özelliği, aniden ortaya çıkan ve zaman zaman tekrarlayan, insanı dehşet içinde bırakan yoğun sıkıntı ya da korku nöbetleridir. Panik atak kontrol edilemeyen kaygı duygusundan kaynaklı meydana gelir. Aslında kişinin kontrol edemediği şey; atak değil, kaygı duygusudur. Kaygı duygusu kişinin daha erken yaşantılarında edindiği ve kontrol etmekte güçlük çektiği bir duygu haline gelmektedir. İleriki yaşlarda ise panik ataklara sebep olabilmektedir.Panik ataklar genellikle birden ortaya çıkar ve 10 dakika gibi bir süre içerisinde zirveye ulaşarak sonlanır. Bazen panik ataklar art arda yaşanabilir.


Panik atak; ani kayıplar, kazalar, boşanmalar gibi stresli dönemler ile terfi alma, evlenme, bebek sahibi olma gibi yaşamı olumlu yönde etkileyen hayat değişikliklerinden sonra da tetiklenebilir. Eğer tekrarlayan panik atak yaşanıyor ve tekrarlanacağı endişesiyle yoğun bir beklenti kaygısı içine giriliyorsa, hayatın işleyişi bozulmaya başlamışsa ve yaşanılanlar bedensel değişiklikler ile açıklanamıyorsa, bir uzmana başvurulmalıdır.  


En az 4 belirti varsa panik atak hastası olabilirsiniz

Göğüs ağrısı, göğüste sıkışma, çarpıntı, kalbin kuvvetli ya da hızlı vurması,

Terleme, uyuşma ya da karıncalanma,

Nefes darlığı ya da boğulur gibi olma, soluğun kesilmesi,

Baş dönmesi, sersemlik, bayılacak gibi olma,

Üşüme, ürperme ya da ateş basması, çıldırma korkusu,

Bulantı, karın ağrısı, titreme ya da sarsılma, ölüm korkusu ve

Kendini, çevresindekileri değişmiş, tuhaf ve farklı hissetme.


Panik Atağa Yatkınlık Durumları:

  • Birinci derece akrabalarında panik ya da başka anksiyete bozukluğu olması
  • Sıkıntılı, telaşlı, aceleci, mükemmeliyetçi olma
  • Düşünce ve duyguların yeterince dışarıya yansıtamama
  • Geçmişinde panik atak, diğer anksiyete bozukluklarından bir rahatsızlık ya da depresyon geçirmiş olma
  • Sürekli baskı altında olma, engellenmek ya da kendi kendini baskılama
  • Sosyal fobik, kaçıngan kişilik yapıları
  • Sürekli “verici” davranma “hayır” diyememe
  • Öfkesini, kızgınlığı dışarıya yansıtamama
  • Dürtülerini sürekli bastırma
  • Aşırı hırslı, sürekli başarı ile beslenen, başarısızlıklarda kendisini suçlayan yapı
  • Alkol ya da başka bağımlılık yapabilen maddelere yatkınlık ve bağımlılık


PANİK BOZUKLUĞU NASIL OLUŞUR?


Hiçbir neden yokken birdenbire başlayan göğüs ağrısı, göğüste sıkışma, çarpıntı, nefes alamama, terleme, titreme, üşüme ya da ürperme, bazen de bulantı ya da karın ağrısı, baş dönmesi, dengesizlik; düşecek ya da bayılacakmış gibi olma, uyuşma ya da karıncalanma gibi belirtiler, kişiyi dehşet içinde bırakır. 

O an “kalp krizi” geçirdiğini ya da felç geçirmekte olduğunu zannederek yoğun bir “ölüm korkusu” ya da “felç olma korkusu” yaşar.

Bazen de başında bir tuhaflık, sersemlik, kendisini ya da çevresini bir garip ya da değişik hissetme gibi duyguların ortaya çıkmasıyla, “kontrolünü kaybetmeye” ya da “çıldırmaya başladığını” düşünerek kendisine ya da çevresindekilere bir zarar vermekten korkmaya başlar.

Hasta büyük bir korku ve endişe ile yakınları tarafından en yakın doktor ya da acil servise götürülür. Orada yapılan bir çok muayene, çekilen film, EKG, BT ve diğer incelemelerde hiçbir şey bulunmaz, oksijen verilerek ya da “sakinleştirici” bir iğne yapılarak evine gönderilir.


Beklenti Anksiyetesi gelişiyor:

Ataklar tekrarlamaya devam ettikçe, hasta, ataklar arasındaki dönemde; gergin, huzursuz ve endişeli bir şekilde her an yeni bir Panik atağının geleceğini beklemeye başlar. Bu endişeli bekleyişe “beklenti anksiyetesi” adı verilir. Atakların çoğu zaman belirsiz zaman ve yerlerde gelmesi bu kaygıyı daha çok artırır.

Ataklar sıklaştıkça, kalp krizi geçirip ölme, felç olma ya da kontrolünü kaybedip çıldırma korkuları pekişir.


Davranışlar Değişiyor:

Bir süre sonra ataklara ve ataklar sırasında geçekleşeceğine inandıkları “felaketler”e karşı bazı önlemler almaya ve kimi davranışlarını değiştirmeye başlarlar.

Ataklara neden olabileceğini düşündükleri etkinliklerden, yiyecek ve içeceklerden vazgeçerler. Ataklara karşı evden çıkarken alkol/madde/ilaç kullanırlar. Ataklar sırasında olabileceklere karşı önlem alırlar.


AGORAFOBİ NEDİR?

Hastaların % 60 ‘ından fazlası, atakların geleceği yer ve durumlardan kaçınmaya başlarlar.

Yalnız başına evde kalamaz, sokağa yalnız çıkamaz, taşıt araçlarına, asansöre binemez, dar sokak ya da köprülerden geçemez, pazar yeri, büyük mağazalar gibi kalabalık yerlere ya hiç giremez olurlar ya da ancak yanlarında birisi ile yoğun bir endişe ve rahatsızlık duyarak bu tür yerlere gidebilirler.

Panik Atak Anında Yapılması Gerekenler Nelerdir?

Panik atak hastası iseniz ya da bir yakınız bu hastalıktan mustarip ise aşırı bir kaygıya kapılmamalı ve yaşadığı korku ya da endişeyi rahat bırakmalı. Çünkü panik atak korkuyu besler ve şiddetini arttırır. Yoğun endişenin kendisine zarar veremeyeceğini mutlaka kişi bilmeli ve bir süre sonra geçeceğine gerçekten emin olmalı. 

Panik atak esnasında karıncalanma ve kalp atışında hızlanma hemen bedende etkisini gösterir ve hastayı endişeye sürükler. Kalp krizi ile karıştırılan bu belirtiler panik atağın şiddetlenmesinde doğrudan etkilidir. Atağın geldiği andan itibaren kişinin düşüncelerini kontrol etmeyi öğrenmesi çok önemlidir. Bilişsel- davranışsal terapi esnasında bu düşüncelerin nasıl kontrol edileceği öğretilir ve hastanın yaşadığı bu olumsuz kaygılar minimum seviyeye indirilebilir.


PANİK BOZUKLUĞUNUN TEDAVİSİ MÜMKÜN MÜDÜR?

Panik Bozukluğu, tedavisi mümkün bir hastalıktır. Bugün için etkinliği bilimsel araştırmalarla kanıtlanmış iki türlü tedavisi vardır.

Bunlar: 1.İlaç tedavisi, 2.Bilişsel-davranışçı tedavi.

Bilişsel-davranışçı tedavi:

Bu tedavi yönteminde iki amaç vardır:

1. Hastanın, aslında tamamen “zararsız” olan Panik Atağı belirtileri hakkındaki yanlış bilgi ve inanışlarının düzeltilmesi ve hastanın bu belirtiler ile korkmadan baş edebilmesinin öğretilmesi amaçlanır.

2. Panik Atağı geleceğinden korktuğu için tek başına bulunmaktan kaçındığı yer ve durumlarla aşamalı bir şekilde tekrar tekrar karşılaştırılması, böylece  korkularının“üstüne gitme”si sağlanarak korkularını yenmesi amaçlanır.

Bu tedavide psikolog danışanına dışarıya çıkma, pazara gitme, taşıt araçlarına binme gibi hastanın, korku ve panikleri nedeniyle yapamadığı etkinlikleri bir plan dahilinde en basitlerinden başlayarak “alıştırma ödevleri” olarak verir. Hasta basitleri yapabilir hale geldikçe zorlarına geçerek bütün korkulan durumlar bitinceye dek alıştırmalar sürdürülür.

Yayınlanma: 22.05.2021 16:00

Son Güncelleme: 22.05.2021 17:35

Psikolog

Gülçe Cansu

ŞİRVANCI

Psikolog

( )( )( )( )( )

Uzmanlıklar:

Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları, İlişki / Evlilik Problemleri, Ruhsal-Toplumsal, Kişisel ve Çevresel Diğer Koşullarla İlişkili Sorunlar
Online TerapiOnline Ter...
süre 50 dk
ücret 900
Yüz Yüze TerapiY. Yüze Ter..
Hizmet vermiyor
Yapay zeka ile, kişiselleştirilmiş destek:
Menta AI
Yapay zeka ile,
kişiselleştirilmiş destek: Menta AI

Şimdi indir, konuşmaya başla

App Store'dan İndirGoogle Play'den İndir
Bunları da sevebilirsiniz...

Kıyaslama Zehri: Sosyal Medya Neden Gerçeklik Algımızı Çalıyor?

Merhabalar, bugün her birimizin gündemini, hayatını sıkça meşgul eden bir konuya değinelim... Kıyaslama Zehri: Sosyal Medya Neden Gerçeklik Algımızı Çalıyor?Sosyal medya, modern yaşamın vazgeçilmez parçası olsa da, kişilerin kendilerini başkalarıyla kıyaslamasına ve yetersizlik duygusuna kapılmasına yol açabilir (Vogel, Rose, Roberts & Eckles, 2014). Vogel ve arkadaşlarının (2014) araştırmasına göre, sosyal medyada sürekli başkalarıyla kıyaslama yapmak, benlik saygımızı düşürüyor ve yetersizlik duygularını artırıyor. Modern yaşamın vazgeçilmezi olan bu platformlar, faydalarının yanı sıra psikolojimiz için görünmez bir tehdit oluşturuyor: Kıyaslama Zehri. Peki, neden Instagram kaydırmalarımız bir süre sonra bizi mutsuz ediyor ve bu zehirden nasıl korunabiliriz?1. Mükemmeliyetçilik Tuzağı: Yukarı Yönlü Kıyaslamanın PsikolojisiSürekli “başkalarının hayatını izlemek”, kişinin gerçekçi olmayan standartlar belirlemesine, özgüvenin düşmesine neden olur. Bu durum, depresyon ve anksiyete riskini artırabilir. İnsan doğası gereği kendini değerlendirme ihtiyacı duyar. Psikolog Leon Festinger'in 1954 yılında geliştirdiği Sosyal Kıyaslama Teorisi tam da bunu açıklar. Kendimizi daha başarılı ya da mutlu gördüğümüz kişilerle kıyaslamaya "Yukarı Yönlü Kıyaslama" denir. Geleneksel yaşamda bu kıyaslamalar sınırlıydı; komşunuzun yeni arabası ya da iş arkadaşınızın terfisi gibi. Ancak sosyal medya, bize günde yüzlerce "ideal hayat" fragmanı sunuyor. Sonsuz tatiller, kusursuz evler, daima mutlu yüzler... Unutmayın: Vogel ve ekibinin (2014) bulguları, bu sürekli yukarı yönlü kıyaslamanın doğrudan düşük benlik saygısıyla ilişkilendiğini ortaya koyuyor. Başkalarının filtresini, kendi gerçeğimizle karşılaştırıyoruz.Bu konuda ilgili diğer çalışmalar da benzer sonuçlardan söz ediyor;Zhao, Grasmuck ve Martin (2008): Bu çalışma, sosyal medyanın insanların kendilerini "idealize edilmiş benlik" olarak sunma çabalarını nasıl kolaylaştırdığını inceler. Kullanıcılar, sosyal medyada sürekli olarak olduklarından daha iyi, daha mutlu ve daha başarılı görünmeye çalışırlar. Bu durum, zamanla gerçek benlikleri ile sundukları ideal benlik arasındaki tutarsızlığı artırır. Bu tutarsızlık ne kadar büyükse, kişinin içsel baskısı ve kimlik kaygısı o kadar yükselir.Verduyn, Lee, Park ve ark. (2015): Bu önemli çalışma, pasif sosyal medya kullanımının (yani sadece başkalarının paylaşımlarını tüketmek, "stalklamak" ve kaydırmak) depresif belirtileri ve kıyaslama eğilimini önemli ölçüde artırdığını bulmuştur. Buna karşın, aktif kullanım (mesaj göndermek, yorum yapmak, içerik oluşturmak) bazen olumlu sosyal sermaye sağladığı için olumsuz etkiyi azaltabilir veya nötrleyebilir.2. Sosyal Medya Bir Ayna Değil, Bir Sahnedir Sosyal medyanın en büyük tehlikesi, sunduğu içeriğin seçilmiş ve düzenlenmiş olmasıdır. Hiç kimse sosyal medyada başarısızlıklarını, kavgalarını, yorgun günlerini ya da dağınık evini paylaşmaz. Paylaşılanlar, genellikle "pozitiflik önyargısı" taşıyan, hayatın en iyi anlarından oluşan bir kolajdır.Sonuç: Sizin hayatınızın tamamı (zorluklar, sıkıcılık ve hepsi), başkalarının sadece en iyi anları ile kıyaslanır. Bu çarpık denklem, kaçınılmaz olarak gerçek dışı bir standart oluşturur ve şu duyguları tetikler:Yetersizlik: "Ben neden onlar kadar başarılı değilim?"Anksiyete: "Bir şeyleri kaçırıyor muyum? (FOMO)"Utanç: "Benim hayatım neden bu kadar sıradan?"3. Kıyaslama Zehrinin Karanlık Yüzü: Psikolojik SonuçlarSürekli "yetersiz" hissetmek, psikolojik iyi oluşumuzu derinden sarsar:A. FOMO (Fear of Missing Out - Bir Şeyleri Kaçırma Korkusu)Başka insanların sürekli eğleniyor, geziyor ve deneyim biriktiriyor gibi görünmesi, sizde huzursuzluk ve kaygıyaratır. Przybylski ve arkadaşları (2013) tarafından incelenen FOMO, telefonunuzu sürekli kontrol etme ihtiyacına yol açar ve mevcut anın tadını çıkarmanızı engeller.B. Depresyon ve Düşük Öz DeğerVogel ve ark. (2014) gibi birçok çalışma, sosyal medyadaki yoğun yukarı yönlü kıyaslama ile depresif belirtiler arasında bir bağ olduğunu gösteriyor. Öz değerinizi dışsal beğenilere ve başkalarının görünen başarısına bağladığınızda, kendi içsel yetkinlik duygunuz zayıflar. Yalnızca iyi anları görmekten kaynaklanan sosyal izolasyon hissi de bu durumu derinleştirir.4. Korunma Yolları: Gerçekliğinize Geri DönüşSosyal medyayı tamamen bırakmak bir çözüm olsa da, gerçekçi değildir. Sosyal medyanın farkında olarak kullanılması, gerçekçi beklentiler oluşturmak ve kendi başarılarını takdir etmek, bu “kıyaslama zehrinden” korunmanın yollarıdır.A. Bilişsel Kalkanınızı Güçlendirin (Farkındalık)Eleştirel Okuryazarlık: Gördüğünüz her kareyi sorgulayın. "Bu fotoğraf ne kadar zaman ve çabayla çekildi? Arka planda ne yaşanıyor?" diye sorun. Unutmayın, bu bir hikaye anlatımıdır, tam bir rapor değil.Odak Noktasını Değiştirin: Kendinizi başkalarıyla kıyaslamak yerine, dünkü halinizle kıyaslayın. Bugün neleri başardınız? Hangi küçük adımı attınız? Bu, benlik saygısını dışsal değil, içsel ilerlemeye bağlar.B. Davranışsal Sınırlar Koyun (Eylem)Dijital Detoks: Günün belirli saatlerini, özellikle yatmadan önceki saati, telefonsuz ilan edin. Bildirimleri kapatın. Sınır koymak, kontrolü geri almanızı sağlar.İçerik Kürasyonu: Size kendinizi kötü hissettiren, kıyaslama hissi uyandıran veya anksiyete yaratan hesapları takipten çıkarın (unfollow/mute). Sosyal medya akışınızı size ilham veren, eğiten veya neşe getiren içeriklerle doldurun.Gerçek Hayat Öncülüğü: Sanal bağlantılar yerine, yüz yüze, derin ve anlamlı ilişkilere zaman ayırın. Gerçek kahkaha, sarılma ve sohbetin dopamin etkisi, ekrandaki beğeni ikonundan çok daha kalıcıdır.Sonuç olarak, sosyal medya bir araçtır, kimlik kartınız değil. O bir sergi alanı, gerçek hayatın karmaşık tiyatro sahnesi değil. Kendinizi, filtrelenmiş bir ideal ile kıyaslamaktan vazgeçtiğiniz an, kendi gerçek, değerli ve kusurlu hayatınızın tadını çıkarmaya başlayabilirsiniz.Sizce sosyal medya kullanımı konusunda en zorlandığınız ve kendinizi kıyaslama zehrine en çok kaptırdığınız anlar hangileri? Üzerine düşünelim...Kaynak Verduyn, P., Lee, D. S., Park, J., Shablack, H., Orvell, A., Bayer, J., ... & Kross, E. (2015). Passive Facebook usage undermines affective well-being: Experimental and longitudinal evidence. Journal of Experimental Psychology: General, 144(2), 480–488. Vogel, E. A., Rose, J. P., Roberts, L. R., & Eckles, K. (2014). Social comparison, social media, and self-esteem. Psychology of Popular Media Culture, 3(4), 206-222.1. Zhao, S., Grasmuck, S., & Martin, J. (2008). Identity construction on Facebook: Digital empowerment in anchored relationships. Computers in Human Behavior, 24(5), 1816-1836.

Kaygı mı, Yoksa Kontrol İhtiyacı mı?

Zihnimiz çoğu zaman sessiz değildir. Gün içinde belki farkında bile olmadan, “Ya böyle olursa?”, “Ya işler ters giderse?”, “Ya kontrolü kaybedersem?” gibi düşünceler zihnimizin içinde dönüp durur. Bu düşünceler genellikle kaygı olarak adlandırılır. Ancak çoğu zaman kaygının kalbinde bambaşka bir duygu yatar: kontrol etme isteği.Psikoloji literatürüne göre kaygı, insanın olası tehditlere karşı uyarı sistemidir (Beck, 2011). Yani yaşamın doğal bir parçasıdır; bir tehlike anında bizi harekete geçirir. Ancak bazen bu sistem, gerçek bir tehlike yokken de devreye girer. Zihin, olasılıklar üzerinden çalışmaya başlar: “Ya hata yaparsam?” veya “Ya beklenmedik bir şey olursa?” gibi düşünceler, kaygının yakıtıdır.Bu noktada kaygı, işlevsel olmaktan çıkar ve kontrol etme ihtiyacını tetikler. Çünkü insan zihni belirsizliği sevmez. Bilinmeyen karşısında kendini güvende hissetmekte zorlanır. Bu yüzden kontrol etmek, zihnin güvenlik stratejilerinden biridir (APA, 2023). “Hazırlıklı olmalıyım, her şeyi önceden bilmeliyim” diye düşünürüz. Ancak bu çaba, hayatın doğal akışına direnç gösterdiğimiz anlamına gelir.Zihin, bir yandan huzur bulmak isterken diğer yandan tetikte kalır. “Ya yanlış karar verirsem?”, “Ya kötü bir şey olursa?” gibi düşünceler, kişiyi geleceğe hapseder. Bu durum kontrol kaybı korkusu dediğimiz içsel bir sıkışmaya yol açar. Aslında kişi kontrolü kaybetmez; ama kaybetme ihtimali bile kaygıyı artırır.Zamanla bu döngü, bedende de kendini göstermeye başlar. Kalp çarpıntısı, mide ağrısı, kas gerginliği ya da nefes darlığı gibi belirtiler ortaya çıkabilir. Çünkü kaygı sadece zihinde yaşanmaz; beden de bu duygusal yükü taşır. Kontrol etmeye çalıştıkça, bedensel sıkışma hissi artar.Burada fark etmemiz gereken temel şey şudur:Kaygı çoğu zaman “tehlike” ile değil, “belirsizlik” ile ilgilidir.Gerçek bir tehdit olmasa bile, belirsizlikte güvende hissedememek zihni yorar.Kontrol ihtiyacı, çoğu zaman geçmiş deneyimlerden beslenir. Belki çocuklukta güvende hissetmediğimiz bir ortamda büyümüşüzdür. Belki de her şeyi kontrol etmek zorunda kaldığımız dönemlerde “kontrol bende olursa huzurlu olurum” diye öğrenmişizdir. Bu düşünce bir dönem işe yaramış olabilir. Ancak yetişkinlikte aynı strateji, kaygının kaynağı haline gelir.Bu noktada yapılabilecek en önemli şey, kendine anlayışla yaklaşmaktır. Zihnin seni kontrol etmeye itmesinin altında kötü bir niyet yoktur; aslında seni korumaya çalışan bir parça vardır. Ancak bu parça zamanla aşırı koruyucu hale gelmiştir.Zihninin seni yönlendirdiği anlarda ona savaş açmak yerine gözlemci olmayı dene.“Şu anda gerçekten tehlikede miyim, yoksa sadece kontrol edemediğim için huzursuz mu hissediyorum?” diye sormak bile döngüyü kırar.Bir başka adım ise belirsizliği kabul etmeyi öğrenmektir.Bu, insan doğasına zıt gibi görünse de aslında özgürlüğün anahtarıdır. Küçük şeyleri akışına bırakmak, büyük değişimlerin başlangıcı olabilir. “Bakalım ne olacak?” diyebilmek, zihnin üzerindeki baskıyı hafifletir.Zihni tamamen susturmak ya da kontrol ihtiyacını kökten yok etmek gerekmez. Ama onunla sağlıklı bir ilişki kurmak mümkündür.Kendine şu cümleyi hatırlatabilirsin: “Kontrolü kaybetmek, her şeyi kaybetmek değildir. Bazen akışa güvenmek de bir güç göstergesidir.”Kaygının tamamen ortadan kalkması gerekmez. Çünkü kaygı, doğru yönetildiğinde yol göstericidir. Bizi hazırlıklı kılar, bazen sınırlarımızı fark etmemizi sağlar. Ancak kaygının direksiyona geçmesine izin vermek, yaşam kalitemizi düşürür.Bu yüzden kontrol ihtiyacını bastırmak yerine onunla iletişim kurmak önemlidir.Zihninin “her şeyi ben halletmeliyim” diyen kısmına şefkatle yaklaş: “Evet, beni korumaya çalışıyorsun, farkındayım. Ama artık her şeyi ben çözmek zorunda değilim.”Bu içsel diyalog, hem kaygıyı yumuşatır hem de güven hissini güçlendirir.Çünkü kontrolün altında her zaman bir güven ihtiyacı yatar. Kendine ve yaşama duyulan güven arttıkça, kontrol etme isteği azalır.Unutma; hayatın tümünü kontrol etmek mümkün değildir. Ama kendi içsel tutumunu şekillendirmek senin elindedir.Ve bazen en büyük kontrol, kontrol etmeyi bırakabilme cesaretinde gizlidir.Zihnimiz bazen bizi korumak isterken farkında olmadan sınırlar. “Kontrol etmezsem bir şeyler kötü gider” düşüncesi, bir süre sonra içsel baskıya dönüşür. Oysa kontrolü gevşetmek, her şeyi boş vermek değil; yaşamın kendi ritmine güvenmeyi öğrenmektir.Her insanın kontrol ihtiyacı farklı bir hikâyeden gelir. Kimi geçmişte belirsizlik yaşadığı için, kimi güvensizlikle baş etmek için kontrolü elinde tutmak ister. Bu yüzden kaygıyla baş etmek, aslında geçmişte öğrendiğimiz bir korkuyla şimdi barışmaktır.Ve belki de en güzel farkındalık şudur:Kaygıyı yönetmek, onu susturmak değil onunla yaşamayı öğrenmektir. Çünkü zihin sakinleştiğinde, içimizde hep var olan o güven hissi kendiliğinden ortaya çıkar. Zihinsel süreçler üzerine yapılan araştırmalar, kontrol ihtiyacının yalnızca kişisel bir özellik değil, aynı zamanda öğrenilmiş bir baş etme biçimi olduğunu gösteriyor (APA, 2023). Yani kişi aslında kendini korumak için kontrol etmeye çalışıyor. Ancak bu strateji uzun vadede işe yaramıyor; çünkü sürekli tetikte kalmak sinir sistemini yoran bir döngüye dönüşüyor.Özellikle mükemmeliyetçi eğilimleri olan bireylerde bu durum daha belirgin olur. “Her şeyi doğru yapmalıyım.” düşüncesi, bir süre sonra içsel bir zorunluluğa dönüşür. Bu noktada kişi, hata yapma ihtimaline değil, hata yapma düşüncesine bile tahammül edemez hale gelir. Oysa hata, öğrenmenin doğal bir parçasıdır. Hataları tolere etmeyi öğrenmek, kaygının azalmasında güçlü bir adımdır.Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) yaklaşımlarına göre (Beck, 2011), kaygıyı azaltmanın yolu düşünceleri bastırmak değil, onları yeniden değerlendirmektir. “Ya kontrolü kaybedersem?” düşüncesini fark ettiğinde, onun yerine “Kontrolü tamamen elimde tutmasam da birçok şey yolunda gidebilir.” düşüncesini koymak bile zihinde yeni bir denge yaratır.Bu farkındalıkla hareket etmek, kişinin kendi yaşamına daha esnek bir bakışla yaklaşmasını sağlar. Çünkü esneklik, psikolojik dayanıklılığın en güçlü göstergelerinden biridir. Hayatın akışına güvenmeyi öğrenmek, yalnızca kaygıyı değil, aynı zamanda ilişkilerdeki gerginliği de azaltır.KaynakçaAmerican Psychological Association (APA). (2023). Understanding Anxiety and Control.Beck, A. T. (2011). Cognitive Therapy of Anxiety Disorders.Türk Psikologlar Derneği (2022). Ruh Sağlığı ve Psikolojik Destek İlkeleri.
Beyza TOSUN 06.11.2025

🧠 Düşünce Hataları: Zihnimizin Bize Oynadığı Küçük Oyunlar

Bazen bir olay yaşarız, ardından zihnimiz hızla yorum yapmaya başlar:“Beceremedim.”“Kesin bana kızdı.”“Zaten her şey hep benim yüzümden oluyor.”Bu cümleler o kadar tanıdık gelir ki, sanki bir gerçekmiş gibi kabul ederiz. Oysa çoğu zaman bu düşünceler, zihnimizin çarpıttığı hikâyelerdir. İşte bu çarpıtmalar, psikolojide “bilişsel çarpıtmalar” ya da “düşünce hataları” olarak adlandırılır. Gerçeği tam olarak yansıtmazlar, duygularımızı yoğunlaştırır, davranışlarımızı da etkilerler. Bu yazıda en yaygın düşünce hatalarına örneklerle değinip, her biri için nasıl farkındalık geliştirebileceğinizi birlikte inceleyeceğiz.1. FelaketleştirmeKüçük bir olayı en kötü senaryoya dönüştürmek. Bir sınavda beklediğin notu alamadığında “Kesin başarısızım, bir daha toparlayamam” demek,patronun mailine cevap vermediğinde “Beni beğenmedi, yakında işten çıkaracak” diye düşünmek… Felaketleştirme, zihnin “en kötü ihtimale” odaklanmasıdır.Nasıl Ele Alabilirsin:Dur ve kendine sor: “Gerçekten en kötü ihtimal bu mu, yoksa bir varsayım mı?”En kötü senaryoyu düşün, sonra “Bu olursa ne yapabilirim?” diye ekle. Bu, kontrol hissini geri kazandırır.“Şu anda elimde ne var, ne biliyorum?” diyerek mevcut veriye dön.Felaketleştirme, geleceği tahmin etmeye çalışmanın bir yoludur ama çoğu zaman gerçeklerle ilgisi yoktur.Zihin seni korumak ister, ama bunu abartılı senaryolarla yapar.2. Zihin OkumaKarşımızdakinin ne düşündüğünü bilmeden varsaymak. Arkadaşın sana kısa mesaj attı diye “Kesin bana kırıldı.” Toplantıda biri sessiz kaldı diye “Yetersiz buldu herhalde.” Zihin okuma, karşıdaki kişinin niyetini ya da düşüncesini kendi korkularımızla doldurmaktır. Bu düşünce biçimi, ilişkilerde yanlış anlamaları ve mesafeyi artırır.Nasıl Ele Alabilirsin:“Gerçekten bunu biliyor muyum, yoksa tahmin mi ediyorum?” diye sor.Eğer emin değilsen, açık iletişim kur: “Biraz sessizsin, bir şey mi var?”Hatırla: Sessizlik her zaman olumsuzluk anlamına gelmez.Zihin okumayı bırakmak, hem ilişkilerde hem içsel huzurda fark edilir bir rahatlama sağlar.3. Ya Hep Ya Hiç (Siyah-Beyaz) DüşünmeHer şeyi uçlarda görmek: “Ya mükemmelim, ya başarısız.”Bu düşünce biçimi özellikle mükemmeliyetçi kişilerde sık görülür.Bir proje yüzde 95 iyi gittiğinde bile o eksik yüzde 5’e takılmak, bir hata yaptı diye kendini tamamen yetersiz hissetmek…Nasıl Ele Alabilirsin:Hayatı “gri alanlar” üzerinden düşünmeyi dene: her şey mükemmel olmak zorunda değil.“Tam olarak doğru olmasa da, yine de iyi bir iş çıkardım.” gibi dengeli cümleler kur.Mükemmel yerine “yeterince iyi” olmayı hedefle.Zihin ya 0 ya 100 görmek ister ama yaşam 50 ton griden oluşur.4. Aşırı GenellemeBir olumsuz deneyimi tüm geleceğe yaymak. “Bir ilişkide incindim, bir daha kimseye güvenmem.” “Bu sınavdan kaldım, demek ki hiçbir şeyi başaramam.” Bir olaydan genelleme yapmak, zihnin “geçmiş = gelecek” varsayımına inanmasıdır. Oysa her yeni durum, yeni bir ihtimaldir.Nasıl Ele Alabilirsin:“Bu hep böyle mi oldu, yoksa sadece bu sefer mi?” diye sor.Geçmişte benzer durumları nasıl farklı yaşadığını hatırla.Her deneyimin seni biraz daha güçlendirdiğini fark et.Bir başarısızlık tüm kimliğini tanımlamaz. Sadece bir andır, bir sonuç değil.5. KişiselleştirmeOlan her şeyin sorumluluğunu kendi üstüne almak. Arkadaşın keyifsizse “Kesin ben bir şey yaptım.” Toplantıda biri suratsızsa “Benim sunumum kötüydü.” Kişiselleştirme, başkalarının duygularını kendi davranışlarınla ilişkilendirmektir. Ancak insanların ruh hâllerini belirleyen sayısız faktör vardır — ve çoğu seninle ilgili değildir.Nasıl Ele Alabilirsin:“Bu durum gerçekten benimle mi ilgili?” diye kendine sor.Alternatif açıklamalar düşün: “Belki o da zor bir gün geçiriyordur.”Sınır koymayı öğren: Başkasının duygusu, senin sorumluluğun değildir.Empati değerli ama aşırı sorumluluk duygusu yıpratıcıdır.6. Olumluyu Görmezden Gelmeİyi olanları yok saymak, dikkati sadece olumsuza vermek. Bir projede herkes seni tebrik etti, ama bir kişi eleştirdi. O tek cümle gün boyunca zihninde dönüp durur. Olumluyu görmezden gelmek, beynin doğal “negatif önyargısı”yla ilgilidir yani beyin, tehlikeyi önceden fark etmek için olumsuza odaklanır. Ama artık hayatta kalma değil, dengeye ihtiyaç duyuyoruz.Nasıl Ele Alabilirsin:Günün sonunda kendine sor: “Bugün iyi giden üç şey neydi?”Takdir almayı küçümseme, “ama” ekini kullanmadan kabul et.Başarını gözden kaçırma, kendine hakkını ver.Olumlu olanı fark etmek, Pollyanna’lık değil; zihinsel dengeyi yeniden kurmaktır.7. EtiketlemeTek bir davranış üzerinden kendini (veya başkasını) tamamen tanımlamak. “Bir hata yaptım, demek ki beceriksizim.” “İşe geç kaldı, kesin sorumsuz biri.” Etiketleme, hem kendine hem başkalarına haksızlık eder. Davranışlar geçicidir; kimlikler değil.Nasıl Ele Alabilirsin:“Beceriksizim” yerine “O gün hata yaptım.” de.İnsanları bir özelliğe indirgeme; davranışı durumdan ayır.Herkesin güçlü ve zayıf yönleri olduğunu hatırla.Etiketler değil, deneyimler seni tanımlar.8. “Gereklilik” Cümleleri (Should Statements) “Yapmalıyım”, “Olmalıyım”, “Asla yapmamalıyım.” Bu tür cümleler, kendine karşı katı bir iç ses yaratır. “Daha başarılı olmalıyım.” “Hiç üzülmemeliyim.” “Daima güçlü durmalıyım.” Bu beklentiler karşılanmadığında suçluluk ve yetersizlik duygusu artar.Nasıl Ele Alabilirsin:“Yapmalıyım” yerine “Yapmak istiyorum çünkü…” demeyi dene.Gerçekçi beklentiler koy: İnsan olmak hata yapmayı da içerir.“Bugün elimden geleni yapıyorum.” cümlesiyle kendine şefkat göster.Kendini motive etmenin yolu, baskı kurmak değil; anlayışla yaklaşmaktır.🌱 Son Söz: Zihnini Gözlemle, Onunla SavaşmaDüşüncelerini tamamen susturmak mümkün değil. Ama onları tanımak, etiketlemek ve sorgulamak mümkün. Bir düşünce geldiğinde hemen inanmak yerine, “Bu gerçekten doğru mu, yoksa zihnimin oyunu mu?” diye sormak, düşüncelerle aranda bir mesafe oluşturur. Zihin bazen abartır, geneller, korkar. Ama sen fark ettiğinde, o düşüncenin esiri değil, gözlemcisi olursun. Eğer zihnin sık sık seni eleştiriyor, suçluyor veya kaygılandırıyorsa, bu döngüden çıkmak mümkündür. Düşünce hatalarını fark etmeyi ve duygularını daha dengeli yönetmeyi öğrenmek için profesyonel destek alabilirsin.📞 Yüz yüze veya online psikolojik destek için: 0505 011 69 59