Travma ve Travmaya Verilen Yaygın Tepkiler
Travma Nedir?
Travma, kişinin üzücü bir deneyime karşı verdiği duygusal tepkidir. Çok az insan bir tür travmayla karşılaşmadan hayatını sürdürebilir. Sıradan zorlukların aksine, travmatik olaylar ani ve öngörülemez olma eğilimindedir, bedensel yaralanma veya ölüm gibi ciddi bir yaşam tehdidi içerir ve kişinin kontrolü dışında hissedilir. En önemlisi, olaylar kişinin dünyadaki güvenlik duygusunu zedeleyecek ve her an bir felaketin yaşanabileceği hissini yaratacak kadar travmatiktir. Çocuklukta ebeveyn kaybı , araba kazaları, fiziksel şiddet, cinsel saldırı , askeri muharebe deneyimleri, sevilen birinin beklenmedik kaybı genellikle travmatik olaylardır.
Travma Türleri
Akut travma, tek seferlik bir olayın hemen ardından yaşanan yoğun sıkıntıyı yansıtır ve tepki kısa sürelidir. Yaygın örnekler arasında araba kazası, fiziksel veya cinsel saldırı veya sevilen birinin ani ölümü yer alır.
Kronik travma, tekrarlanan veya uzun süren zararlı olaylardan kaynaklanabilir. Sürekli zorbalığa , ihmale, istismara (duygusal, fiziksel veya cinsel ) ve aile içi şiddete yanıt olarak gelişebilir .
Karmaşık travma, kaçış olanağı olmayan, tekrarlanan veya birden fazla travmatik olayın yaşanmasından kaynaklanabilir. Kapana kısılmışlık hissi deneyimin bir özelliğidir. Diğer travma türleri gibi, dünyadaki güvenlik hissini zayıflatabilir ve aşırı tetikteliğe, tehdit olasılığına karşı çevrenin sürekli (ve yorucu!) izlenmesine yol açabilir.
İkincil veya dolaylı travma, diğer insanların acılarına maruz kalmaktan kaynaklanır ve başta doktorlar, ilk müdahale ekipleri ve kolluk kuvvetleri olmak üzere, yaralanma ve kargaşaya müdahale etmekle görevli meslek mensuplarını vurabilir. Zamanla, bu tür bireyler merhamet yorgunluğu riskiyle karşı karşıya kalırlar ve bu nedenle kendilerini sıkıntı yaşamaktan korumak amacıyla diğer insanlara duygusal olarak yatırım yapmaktan kaçınırlar.
Olumsuz Çocukluk Deneyimleri, çocukların etkili başa çıkma becerilerini geliştirmeden önce, büyürken doğrudan karşılaştıkları veya tanık oldukları çok çeşitli zor durumları kapsar. ACE’ler normal gelişim sürecini bozabilir ve duygusal yaralanma yetişkinliğe kadar uzun sürebilir. Ebeveyn kaybı; ihmal etmek; duygusal, fiziksel veya cinsel istismar; ve boşanma Olumsuz Çocukluk Deneyimlerinin en yaygın türleri arasındadır.
Travmanın Etkileri
Rahatsız edici olaylar, beyindeki tehditleri tespit etmekten sorumlu bir yapı olan amigdalayı harekete geçirir. Savunmaya hazırlanmak için birden fazla vücut sistemine alarm göndererek yanıt verir. Sempatik sinir sistemi harekete geçerek vücudu savaş-kaç ya da donma tepkisine hazırlayan adrenalin, noradrenalin ve stres hormonlarının salınımını uyarır . Kısa süreli korku , kaygı , şok ve öfke/ saldırganlık travmaya verilen normal tepkilerdir. Kriz hafifledikçe ve deneyim hafızadan silindikçe bu tür olumsuz duygular dağılır , ancak bazı insanlar için üzücü duygular devam edebilir ve günlük yaşamı etkileyebilir.
Uzun süreli travma mağdurları aşırı kaygı, öfke, üzüntü, hayatta kalanların suçluluk duygusu , kopukluk, zevk alamama ( anhedonia ) veya TSSB (travma sonrası stres bozukluğu) gibi duygusal rahatsızlıklar geliştirebilirler . Amigdala hiperaktif hale gelir ve küçük rahatsızlıklara aşırı tepki vermesi stres hormonlarının salgılanmasına yol açar. Savunma modunda yaşayan ve tehdit olasılığına karşı her zaman tetikte olan insanlar, uyku veya fiziksel acıyla ilgili sürekli sorunlar yaşayabilir, kişisel ve profesyonel ilişkilerinde çalkantılar yaşayabilir ve öz değer duygusunun azaldığını hissedebilirler .
Travma sonrası olumlu psikolojik değişiklikler, insanların zorluklarını kabul etmeleri ve kendilerini talihsiz deneyimlerin kurbanları yerine hayatta kalanlar olarak görmeleri durumunda da mümkündür. Bunlar, dayanıklılık oluşturmayı , etkili başa çıkma becerilerinin geliştirilmesini ve öz-yeterlik duygusunun geliştirilmesini içerebilir . Bazı insanlar travma sonrası gelişim gösterebilir , daha güçlü ilişkiler kurabilir, ilişkilerini yeni bir anlam ve/veya manevi amaç doğrultusunda yeniden tanımlayabilir ve hayata karşı daha derin bir takdir kazanabilirler. Kulağa çelişkili gelebilir ama travma sonrası gelişim , TSSB’nin yanı sıra mevcut olabilir.
Travma Tedavisi
Sorunun ele alınmaması veya tedavi edilmemesi, travmanın ilişkilere zarar verebileceğini ve kişisel ve mesleki yaşamda hasara yol açabileceğini gösteriyor. Kısa veya uzun süreli travma semptomları yaşayan kişiler için çok sayıda tedavi yöntemi mevcuttur.
Yaşam tarzı değişiklikleri dikkate alınması gereken erken bir tedavi seçeneğidir. Sağlıklı beslenmek, egzersiz yapmak, alkol ve uyuşturucudan kaçınmak, yeterince uyumak, sevdiklerinizle düzenli olarak görüşmek ve kişisel bakımı vurgulamak travma semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Psikoterapi , kişinin dayanıklılık kazanmasına, baş etme becerilerini geliştirmesine ve kendisini sıkışıp bırakan çözülmemiş duyguları ele almasına yardımcı olabilir. Maruz bırakma terapisi ve bilişsel yeniden değerlendirme terapisi, travma ve TSSB için daha güvenilir tedavilerden ikisidir.
Travma konusunda bilgilendirilmiş bakım, kişiyi bir bütün olarak tedavi eder, geçmiş travmayı ve bireyin bu üzücü deneyimden kurtulmak için benimsemiş olabileceği uyumsuz başa çıkma mekanizmalarını tanır. Travma odaklı bilişsel davranışçı terapi, erken travmanın yıkıcı etkilerini ele almak için sıklıkla kullanılır ve bunun özellikle kanıtlandığı kanıtlanmıştır. İstismar, şiddet veya çözülmemiş kederden kaynaklanan travma sonrası stres bozukluğu ve duygudurum bozuklukları olan gençlere faydalıdır .
Travma Hakkında Tartışmalar
Travmayla ilgili anlayış ve ilgiyi engelleyen pek çok mit vardır. Örneğin, tüm çocuklukların travmatik olduğuna dair popüler bir varsayım vardır ve bu da insanların sıradan zorlukları veya sıkıntıları gerçek travma ile karıştırmasına neden olur. Travmaya ilişkin bu bakış açısı, başlangıçta zor bir deneyimi doğruluyor gibi görünse de, bireylerin büyürken kendi deneyimlerini ve bakıcılarının yeterliliğini hızla sorgulamasına yol açabilir.
Travmayla ilgili bir diğer yaygın yanılgı da, bunun hayatınızı sonsuza kadar mahvedeceğidir. Travma yaşayan bazı kişiler, mağdur kimliğine bürünerek dünyanın kendilerine zarar vermesini bekleyerek, var olmayan kusurları görerek; bu eğilim, insanların zorluklarla büyüme kapasitelerini göz ardı ederek yarardan çok zarar getiren bir mağduriyet kültürünün yaratılmasına yardımcı oldu. Kurban etiketini bırakmak, insanların kendilerini hayatta kalanlar olarak görmelerine, büyümelerine ve geleceğe dair iyimser hissetmelerine olanak tanıyabilir .
Genellikle olumsuz duygular ve deneyimler hakkında konuşmanın iyileşmeye yol açtığı varsayılır. Bununla birlikte, binlerce insanı etkileyen travmatik olaylar, özellikle de büyük ölçekli felaketler veya savaşlar söz konusu olduğunda veriler, acı veren anıları yeniden canlandırmanın tehlikeli olabileceğini gösteriyor . Sonuç olarak, psikolojik bilgilendirme gibi tedavilerin dikkatli bir şekilde ve vaka bazında uygulanması en iyisidir. Herkesin travma yolculuğu farklı olacaktır.
Peki travmatik bir olaya verilen yaygın tepkilerden bazıları nelerdir?
Travmayı Yeniden Yaşamak
1. Belleğin Tekrar Oynatılması . Pek çok kişi zihninin sanki bir döngü içindeymiş gibi tekrar tekrar üzücü anılara döndüğünü fark eder. Beynin bu deneyimi anlamlandırmaya çalıştığı veya farklı tepki vermemiz gerekip gerekmediğini anlamaya çalıştığı hissedilebilir. Sebep ne olursa olsun, anıyı kafamızdan atmak için elimizden gelenin en iyisini yapmaya çalışsak da, kabus gibi bir deneyimi tekrar tekrar yaşamak son derece üzücü olabilir.
2. Kabuslar. Gerçek deneyim muhtemelen bir kabus gibi gelse de, bir travmanın ardından gerçek kabusların rüyalarımıza dadanması yaygındır . Sinir sistemi büyük bir şok almıştır ve uyku saatlerimizde bile beynimiz olayı işlemeye devam etmektedir. Çoğu zaman kabuslar tam olarak travma deneyimiyle ilgili değildir ancak ortak temalara sahiptir; örneğin tehlike, korku veya kovalanma. Bu kabusların travma sonrasında yaygın olarak görülen kötü uykuya katkıda bulunması şaşırtıcı değildir.
3. Geçmişe dönüşler. Travma anısı işaretlendiğinde bir geri dönüş meydana gelir ve sanki travma yeniden yaşanıyormuş gibi hissettirir. İlk travmamdan (şiddetli bir soygun) aylar sonra, bir arkadaşım beni sokakta yürürken görüp bana yaklaşmak için yön değiştirdiğinde bir geri dönüş yaşadım. Arkadaşımın hareketinde ya da hareketinde tehdit edici hiçbir şey yoktu ama alarmı tetikledi çünkü beynim bunu saldırganın hareketiyle eşleşiyor olarak yorumladı. Geçmişe dönüşler üzücüdür çünkü güçlü bir duygu seli ve travmanın canlı anılarını geri getirirler.
Duygusal Tepkiler
4. Korku ve Kaygı . Belki de bir travmaya karşı en yaygın duygusal tepki korku ve kaygı duymaktır. Korkunç bir şey olduktan sonra korkmamız çok mantıklı. Aslında bu reaksiyonların çoğu gibi bu da sinir sistemimizin olması gerektiği gibi çalıştığının bir işaretidir. Bununla birlikte, bir travmanın ardından gelen korku, travma anında hissettiğimiz duygular kadar kötü olabilir ve daha uzun sürdüğü neredeyse kesindir. Bir şey travmayı hatırlattığında korkunun azaldığını ve yoğun korkunun geri geldiğini hissedebilirsiniz. Neyse ki bu reaksiyonların geri kalanı gibi, çoğu insan bunların zamanla azaldığını fark ediyor.
5. Öfke . Korku ve kaygının yanı sıra öfke de travmaya karşı çok yaygın bir tepkidir. Travmamızın sorumlusu olan kişiye veya duruma öfke duyabiliriz. Olanlardan dolayı kendimizi suçlarsak kendimize kızabiliriz. Her zamankinden daha sinirli olabiliriz ve partnerlerimize neden sert davrandığımızı veya çocuklarımıza karşı neden daha az sabırlı olduğumuzu anlamakta zorluk çekebiliriz. Tüm bu tepkiler gibi, bir travma sonrasında öfke duymak da son derece normaldir.
6. Üzüntü. Oldukça travmatik bir olaydan sonra sıklıkla üzülür ve ağlarız. Ağlamak, sinir sisteminin savaş ya da kaç tepkisinden kurtulmasının bir yolu olabilir çünkü ağlama, zihni ve bedeni sakinleştiren parasempatik sinir sistemiyle ilişkilidir. Üzüntü aynı zamanda son derece tehditkar bir dünyadan bunalmış hissetmekten de kaynaklanabilir. Ve tabii ki travma bize yakın birinin kaybıyla ilgili olduğunda üzüntü ve keder yaygındır. Bu üzüntü duygularının artıp azalması normaldir.
7. Suçluluk . Eğer travma bir yakınımızın yaralanmasını veya öldürülmesini içeriyorsa, bunu bir şekilde önleyemediğimiz için kendimizi suçlayabilir ve suçluluk duyabiliriz. Savaş gazileri, görevleri sırasında düşman savaşçılarının ölümüyle sonuçlanan eylemlerden dolayı kendilerini suçlu hissedebilirler. Veya saldırıya uğramaktan veya incinmekten, sanki buna bir şekilde biz sebep olmuşuz gibi kendimizi sorumlu hissedebiliriz.
8. Uyuşmuş Hissetmek. Bazen güçlü duygular hissetmek yerine sanki tahtadan yapılmışız gibi duygusal olarak kapanmış hissederiz. Hayatımızda güzel şeyler olduğunda “olması gerektiğini” bildiğimiz olumlu duygulara sahip olmayabiliriz. Uyuşma tepkisinin bir kısmı, bunaltıcı duygular karşısında bedenin ve zihnin kendini koruma çabalarından gelebilir.
Travmayla İlgili Şeylerden Kaçınmak
9. Olayı Düşünmemeye Çalışmak. Tanımı gereği travmatik bir olay hoş bir anı değildir, dolayısıyla onu düşünmekten kaçınmak istememiz mantıklıdır. Yukarıda belirtildiği gibi zihin, travmatik anıyı yeniden canlandırma eğilimindedir, bu nedenle onu uzun süre aklımızdan uzak tutmak zor olabilir. Zamanla çoğu insan travmayı hatırlamanın daha az acı verici hale geldiğini fark eder.
10. Olayla İlgili Şeylerden Kaçınmak. Bazen travmamızla ilgili insanlardan, yerlerden veya şeylerden kaçınırız çünkü bunlar acı veren anıyı tetikler. Örneğin bize olayı hatırlatan televizyon programlarından kaçınabiliriz. Bazen de şehrin saldırıya uğradığımız bir kısmı gibi tehlikeli hissettirdiği için bazı şeylerden kaçınabiliriz. Travmatik olay doğrudan başka bir kişiden kaynaklanmasa bile (deprem gibi) bir travma sonrasında kalabalıkta bulunmaktan kaçınmak yaygın bir durumdur.
Dünyayı ve Kendinizi Nasıl Gördüğünüzdeki Değişiklikler
11. İnsanlara Güvenmekte Zorluk. Başka bir kişi tarafından saldırıya uğradığımızda kime güvenebileceğimizi bilmek zor olabilir; özellikle de hazırlıksız yakalandıysak. Herkesten şüphelenmeye başlayabiliriz ve “Eğer o kişi bana zarar verebilecekse bu kişi neden olmasın?” diye hissedebiliriz. Kendimizi korumak için kendimizi başkalarından uzaklaştırmamız nadir olmayan bir durum değildir.
12. Dünyanın Son Derece Tehlikeli Olduğuna İnanmak. Travmanın hemen ardından zihin muhtemelen dünyayı çok tehlikeli olarak görecektir. Travmadan önce dünyadaki tehlikeyi hafife almış olabiliriz, travma sonrasında ise tehlikeyi abartabiliriz. Sonuçta, dünyayla ilgili en son deneyimimiz çok tehditkar bir yer. Zamanla inançlarımız, dünyanın bazen oldukça tehlikeli, bazen de nispeten güvenli olabileceğinin farkına vararak orta tarafa doğru kayma eğilimi gösterir.
13. Travma için Kendinizi Suçlamak. Yukarıda bahsedildiği gibi, başınıza korkunç bir şey geldiğinde sanki bunun sorumlusu sizmişsiniz gibi suçluluk duymanız yaygındır. Zihniniz travmadan kaçınmanın yollarını arayabilir:
“Keşke işten birkaç dakika önce çıksaydım.”
“O saatte dışarıda olmamalıydım.”
“Benim için geldiğini görmeliydim.”
“Neden daha dikkatli değildim?”
Yaptığımız “hataları” görmek için geriye dönüp bakmanın avantajını kullanmak kolaydır. Gerçekte travmatik olayla ilgili sorumluluğumuzu kesinlikle abartıyoruz ve sonuç olarak gereksiz suçluluk hissediyoruz. Yine de bu, travma sonrasında yaygın olarak görülen bir tepkidir.
14. Travmayı Farklı Şekilde Ele Almanız Gerektiğini Düşünmek. Yani aslında yüksek düzeyde stres altında alınan anlık kararları ikinci kez tahmin etmek. Belki bunun üzerinde düşünecek saatlerimiz veya günlerimiz olduğunda daha iyi bir tepki düşünebiliriz ama hayat gerçek zamanlı olarak yaşanır.
15. Kendinizi Zayıf veya Yetersiz Görmek. Bir travmanın ardından kendimizi bir şekilde “daha az” olarak görmeye başlamak alışılmadık bir durum değildir. Belki de kendimize “olmasına izin verme” konusunda zayıf olduğumuzu söylüyoruz. "Soyulduktan sonra, eğer daha korkutucu bir varlık olsaydım, eşim ve ben hedef alınmazdık diye düşündüğümü hatırlıyorum"; bu da tabii ki onun silahı olduğu gerçeğini göz ardı ediyordu. Travmayla ilgili birçok inançta olduğu gibi, çoğu zaman kendimizi olması gerekenden daha fazla eleştiririz.
16. Travmaya Karşı Verdiğiniz Tepkilerden Dolayı Kendinizi Eleştirmek. Travmayı yaşadığımız için kendimizi hırpalamanın yanı sıra, üzüldüğümüz için de kendimize kızabiliriz. Bir kişinin bana söylediği gibi, “Nasıl oluyor da herkes bunu aşıyor ve ben başaramıyorum?” Kaç kişinin bu şekilde hissettiği göz önüne alındığında, bir travmadan sonra “başka hiç kimsenin benim yaşadığım türden mücadeleleri yaşamayacağına” inanmanın ne kadar yaygın olduğu konusunda bir ironi var.
Hiperaktif Sinir Sistemi
17. Sürekli Korumada Hissetmek. Sinir sistemi korkunç bir şok yaşadığında hemen sakinleşmez. Daha fazla tehlike olasılığına karşı alarma geçirilmek üzere bir süreliğine açık kalacak. Omzunuzun üzerinden bakmaya devam edebilir veya sürekli olarak çevrenizi tehditlere karşı tarıyor olabilirsiniz. Daha önce de incindin ve hazırlıksız yakalanmak istemezsin. Bu gerçekten beyninizin sizi korumak için işini yaptığı anlamına gelir, ancak bu bilgi kendinizi her zaman gergin hissetmenizi daha rahat hale getirmez.
18. Her Yerde Tehlikeyi Görmek. Sinir sisteminiz tehlikeye karşı yüksek düzeyde uyum sağladığında, olası herhangi bir tehdidi tespit edecek şekilde ayarlanacaktır, bu da muhtemelen çok sayıda yanlış alarma sahip olacağınız anlamına gelir. Saldırganınızın size doğru yürüdüğünü görebilir ve kalbiniz göğsünüzden fırlayacak gibi atarken onun aslında sadece dost canlısı komşunuz olduğunu fark edebilirsiniz. Gözünüzün ucuyla bir hareket sizi şaşırtabilir ve sonra bunun kendi yansımanız olduğunu fark edebilirsiniz. Bir gece sokak ışıklarında kendi gölgemin hareketine kelimenin tam anlamıyla sıçradığımı, arkamdan birinin geldiğini düşündüğümü hatırlıyorum.
19. Kolayca Şaşırmak. Geçici olarak “yüksek” ortamda sıkışıp kalan bir sinir sistemi, çarpılan bir kapı gibi şeylerle kolaylıkla irkilecektir. Kendinizi her zamankinden daha gergin hissedebilir veya başlangıç noktanıza dönmenizin daha uzun sürdüğünü fark edebilirsiniz. Şaşkınlığın sebebine öfke duymak yaygındır.
20. Uyumakta Zorluk. Uyku hassas bir durumdur ve beyin ve vücut canlandığında muhtemelen uyumakta zorluk çekeriz. Sanki zihin şöyle diyor: “Tehlike! Şimdi uyku zamanı değil!” Yaygın görülen kabuslar aynı zamanda uykuyu da etkileyebilir ve yatma konusunda isteksiz olmamıza neden olabilir.
21. Sekse İlgi Kaybı: Uykuda olduğu gibi , beyin bir travmanın ardından cinsel aktiviteden kaçınma eğiliminde olabilir. Travmanın cinsel saldırı olup olmadığını anlamak kolaydır , çünkü cinsel aktivite saldırının acı verici anılarını tetikleyebilir. Travma cinsel nitelikte olmasa bile, yakın zamanda yaşadığımız bir travmanın ardından iyileşirken sekse daha az ilgi duyabiliriz.
Eğer bir travma yaşadıysanız, bu deneyimlerden çoğunu veya birkaçını yaşamış olabilirsiniz ya da burada listelenmeyenleri de yaşamış olabilirsiniz. Herkesin tepkisinin farklı olduğunu akılda tutmak ve kendi tepkinizin tam olarak aynı olması için yer bırakmak önemlidir .
Bu tepkiler yaygın olsa da çoğu insan bu tepkilerin günler ya da aylar içinde yavaş yavaş azaldığını görecektir. Travmanızı atlatmakta zorlandığınızı fark ederseniz profesyonel yardım almaktan çekinmeyin. Travma sonrası mücadeleler için, TSSB ve depresyon da dahil olmak üzere , bu tedavileri alan insanların çoğuna büyük ölçüde yardımcı olan son derece etkili tedaviler vardır .
Ayrıca travma sonrası reaksiyonların hepsinin kötü olmadığını da belirtmek isterim. Aslında, bir travmanın ardından bir noktada görülen yaygın tepkilerden biri travma sonrası büyümedir ; bu konuyu daha sonraki bir yazımda ele alacağım.
Yakın zamanda korkunç bir olay yaşadıysanız, yakınınızdaki biriyle bu yaygın tepkiler de dahil olmak üzere deneyimleriniz hakkında konuşmayı düşünün. Zihnimiz ve bedenlerimiz iyileşirken, bizi önemseyen insanlara güvenmek çok değerlidir.
Uzmanlıklar:
Kaygı (Anksiyete) Bozuklukları , Depresif Bozukluklar , Güven Kaybı / Aldatma / AldatılmaŞimdi indir, konuşmaya başla
Bunları da sevebilirsiniz...
Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) ve Bilişsel Davranışçı Terapi
PSİKOTERAPİYE NEDEN İHTİYAÇ DUYULUR? TERAPİYE NE ZAMAN VE NEDEN BAŞLAMAK GEREKİR?
Depresyon ve Bilişsel Davranışçı Terapi.