Kleptomani (Çalma Hastalığı) Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Kleptomani hastalığı, bir diğer adıyla para çalma hastalığı, hem hasta hem de hastanın yakın çevresi için son derece olumsuz sonuçlar yaratma potansiyeline sahip olan ciddi bir psikolojik rahatsızlıktır. Hastalık sınıflandırma olarak "dürtü kontrol bozuklukları" grubuna dahildir. Kleptomani kelimesinin kökeni Yunancada "hırsız" anlamına gelmektedir. Ek olarak, kleptomani hastalığı bulunan kişiler kleptoman olarak adlandırılırlar. 

Kleptomani, kişinin değerli olmasa bile eşyaları çalma konusunda karşı konulamaz bir dürtü hissettiği, dürtü kontrol bozukluğu olarak bilinen bir psikolojik rahatsızlıktır. Bu durum, basit bir hırsızlık değil, dürtünün kontrol edilememesinden kaynaklanan bir hastalıktır.

Kleptomani hastaları genellikle çaldıkları eşyaya ihtiyaç duymaz ve çalma eyleminden sonra pişmanlık, suçluluk ve utanç hissederler. Bu rahatsızlık, tedavi edilmediği takdirde yasal sorunlara, sosyal ilişki bozukluklarına ve psikolojik problemlere yol açabilir.

Kleptomani, sadece hırsızlık olarak düşünülmemeli, çünkü belirtileri normal bir hırsızlık davranışından farklıdır. Kleptomaninin temel belirtileri şunlardır:

• Karşı Konulamaz Dürtü: Kişinin ihtiyacı olmayan veya maddi değeri düşük olan eşyaları çalmak için güçlü ve karşı konulamaz bir dürtü hissetmesi.
• Gerginlik ve Rahatlama Döngüsü: Çalma eyleminden önce yoğun bir gerginlik, endişe veya uyarılma hissi yaşanır. Çalma eylemi sırasında ise bu gerginlik yerini rahatlama, haz ve tatmin duygusuna bırakır.
• Sonrası Pişmanlık: Çalma eyleminden sonra kişi genellikle derin bir suçluluk, utanç, pişmanlık ve kendine karşı öfke duyar.
• Plansız ve Tek Başına Eylem: Hırsızlığın aksine, kleptomani atakları aniden ve plansız bir şekilde gerçekleşir. Bu eylemler genellikle tek başına yapılır.
• Çalınan Eşyaların Durumu: Çalınan eşyalar genellikle kullanılmaz. Bazen saklanır, bazen atılır, bazen de gizlice yerine konulmaya çalışılır. Hatta bazı durumlarda başkalarına hediye edilir.

Kleptomani, bu belirtilerin sürekli olarak tekrar ettiği bir döngü şeklinde yaşanır. Eğer bu belirtilerden herhangi birini kendinizde ya da yakınlarınızda gözlemliyorsanız, bir ruh sağlığı uzmanından destek almanız önemlidir.

Kleptomani, her yaştan, cinsiyetten ve sosyal statüden insanda görülebilse de bazı faktörler bu durumun ortaya çıkma riskini artırır.

Cinsiyet ve Yaş

Kadınlar: Kleptomani, erkeklere oranla kadınlarda daha sık görülür. Tanı konulan vakaların yaklaşık üçte ikisi kadındır.

Ergenlik: Hastalık genellikle ergenlik veya genç yetişkinlik döneminde başlar, ancak daha erken veya daha ileri yaşlarda da ortaya çıkabilir.

Diğer Ruhsal Hastalıklar ve Aile Geçmişi

Ruh sağlığı sorunları: Kleptomani genellikle depresyon, anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları (özellikle bulimia nervoza) ve madde bağımlılığı gibi başka ruhsal hastalıklarla birlikte görülür.

Ailesel yatkınlık: Ailesinde kleptomani, dürtü kontrol bozuklukları veya bağımlılık sorunları olan kişilerde kleptomani görülme olasılığı daha yüksektir.

Kleptomani, kişinin suçluluk ve utanç duyguları nedeniyle gizlemeye çalıştığı bir rahatsızlıktır. Bu nedenle, gerçek yaygınlık oranları tam olarak bilinememektedir.

Kleptomani tedavisi, genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisinin birlikte kullanılmasıyla en etkili sonuçları verir. Tedavinin amacı, kişinin çalma dürtüsünü kontrol altına almayı öğrenmesini ve altta yatan psikolojik sorunlarla başa çıkmasını sağlamaktır.

Psikoterapi Yöntemleri

• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Kleptomani tedavisinde en sık kullanılan yöntemdir. BDT, kişinin çalma dürtüsüne yol açan düşünce ve davranış kalıplarını belirlemesine ve değiştirmesine yardımcı olur. Terapist, dürtü ortaya çıktığında bu dürtüyü yönetmek için alternatif başa çıkma stratejileri geliştirmesini sağlar.
• Aversiyon Terapisi: Bu terapi türü, çalma eylemini olumsuz bir deneyimle ilişkilendirerek dürtüyü azaltmayı hedefler. Örneğin, bir elektrik şoku veya rahatsız edici bir koku gibi bir uyaranın, çalma dürtüsüyle ilişkilendirilmesi amaçlanır.
• Sistematik Duyarsızlaştırma: BDT'nin bir alt dalı olan bu yöntem, kişinin çalma dürtüsünü tetikleyen durumlarla yüzleşmesini ve bu durumlara karşı duyarsızlaşmasını sağlar.

İlaç Tedavisi

• Antidepresanlar: Sıklıkla, özellikle SSRI (seçici serotonin geri alım inhibitörleri) sınıfı antidepresanlar kullanılır. Bu ilaçlar, beyindeki serotonin seviyelerini düzenleyerek dürtü kontrolünü sağlamaya yardımcı olabilir. Kleptomani hastalarında sıklıkla görülen depresyon ve anksiyete gibi ek durumları da tedavi etmede etkilidirler.
• Bağımlılık İlaçları: Naltrekson gibi bazı ilaçlar, dürtüyle ilişkili haz ve rahatlama duygusunu azaltarak çalma dürtüsünün önüne geçmeye yardımcı olabilir.

Kleptomani, kişinin suçluluk ve utanç duyguları nedeniyle yardım istemekte zorlandığı bir hastalıktır. Ancak tedaviyle başarılı sonuçlar elde etmek mümkündür.

Kleptomani hastalığına sahip olan kişiler sürekli hırsızlık yapmazlar. Hastalık genelde ataklar halinde kendisini gösterir. Bu kişiler içlerinden gelen ani bir dürtünün sonucu olarak çalma eylemini gerçekleştirirler. Kişinin amacı heyecan yaşamak, maddi bir kazanç elde etmek, öç almak, dikkat çekmek ya da birilerini sinir etmek değildir. Kişi sadece içinde bulunan yoğun çalma isteğini bastırmak için bir şeyleri çalmak ister. Çaldığı nesnenin ne olduğu bu durumda pek önem arz etmez. Kişinin yaşadığı çalma atakları genellikle aniden olur ve önceden planlanmış şekilde ortaya çıkmaz. Hırsızlık yapılan mekanlar ise genellikle marketler, alışveriş merkezleri ya da büyük mağazalar gibi halka açık ve yakalanmanın nispeten daha zor olduğu mekanlardır. Ancak kişi kimi durumlarda ailesinden, yakın arkadaşlarından, aynı sınıfta ya da iş ortamında bulunduğu insanlardan da çalabilir. Kleptomaniyi tetikleyen bir diğer faktör ise yüksek strestir. Yoğun baskı altında kalan kleptomani hastası kişiler kendilerini rahatlatmak amacıyla hırsızlık yapmaya yönelebilirler. 

Kleptomani nedenleri, henüz kesin bir şekilde ortaya belirlenememiştir. Ancak hastalığın çeşitli psikolojik ya da fiziksel faktörlere ve altta yatan diğer hastalıklara bağlı olarak gelişebileceğine dair çeşitli çalışmalar mevcuttur. Kleptomani hastalığına sebep olan genel faktörler aşağıda sıralanmıştır: 

●   Kleptomani ve benzeri hastalıkların beyin kimyasında bulunan olağandışı dengesizlikler sebebiyle ortaya çıkabileceği yaygın bir düşüncedir. Bunlar arasında en çok göze çarpan ise nörotransmitter olarak bilinen ve beyinde bulunan sinir hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan kimyasal maddelerdir. Nörotransmitterlerin yapısında çıkabilecek bozulmalar ya da bu maddenin miktarının eksik olması kişide kleptomaninin tetiklenmesine sebep olabilir. 

●   Beyinde salgılanan bir diğer kimyasal ise serotonindir. Kleptomani, depresyon, dürtü bozuklukları ve benzeri psikolojik temelli rahatsızlıklar yaşayan kişilerin önemli bir kısmında serotonin eksikliği olduğu tespit edilmiştir. 

●   Yakın akrabalarında kleptomani bulunan kişiler yaşamlarının ileri dönemlerinde kendilerinde de aynı hastalığı geliştirebilirler. Hastalığın direkt genetik olarak aktarılıp aktarılmadığına dair kesin bir sonuç elde edilememiş olsa da; psikolojik rahatsızlıklara sahip olan ebeveynleri bulunan kişilerde benzer hastalıkların tetiklenme ihtimalinin daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. 

●   Her ne kadar göz ardı edilen bir faktör olsa da, çocukluk döneminde ailesinden ya da yakın olduğu diğer kişilerden beklediği sevgiyi ya da ilgiyi göremeyen kişilerin kleptomani benzeri hastalıklara sahip olma riskleri daha yüksektir. Bunun en önemli sebebi ise beyinden salgılanan dopamin adlı bir kimyasaldır. Dopamin, kişiye haz veren olaylar sonucunda ortaya çıkan ve kişide motivasyon uyandıran bir hormondur. Kleptomani hastalığına sahip olan kişiler de bununla bağlantılı olarak hırsızlık yaptıkları an ciddi bir rahatlama ve tatmin duygusu duyarlar. Dolayısıyla kişinin sürekli hırsızlık yapmak istemesinin sebebinin yüksek dopamin seviyelerine erişmek olduğu söylenebilir. 

●   Bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, kişilik bozuklukları ya da zararlı madde bağımlılıkları gibi durumlara sahip olan kişilerin kleptoman olma ihtimalleri daha yüksektir. 

Kleptomani hastalığının teşhisi için ne yazık ki herhangi bir laboratuvar testi mevcut değildir. Hastalığın teşhisi için kişinin sahip olduğu belirtiler değerlendirmeye alınır. Bununla birlikte kişinin altta yatan herhangi bir tetikleyici hastalığı olup olmadığını tespit etmek amacıyla fiziksel muayene de yapılmaktadır. Aynı zamanda kişiye sahip olduğu dürtüler hakkında sorular sorulur ve bunlara dair düşünceleri not edilir. Daha fazla bilgi elde etmek amacıyla kişiye çoktan seçmeli şekilde soruları cevaplayacağı bir tarama testi de yaptırılabilir. 

Kleptomaninin sebebi nedir?

Kleptomani'nin kesin nedeni bilinmemektedir, ancak beyin kimyasındaki düzensizlikler, genetik yatkınlık ve psikolojik faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir.

Kleptomani bir akıl hastalığı mıdır?

Evet, Kleptomani, dürtü kontrol bozukluğu olarak sınıflandırılan psikolojik bir rahatsızlıktır.

Kleptomani olan birine nasıl davranmalı?

Kleptomani olan birine karşı sabırlı, anlayışlı ve destekleyici olmak önemlidir. Onu yargılamak veya suçlamak yerine, tedaviye yönlendirmeye teşvik edin.

Kleptomani tedavi edilmezse ne olur?

Tedavi edilmeyen Kleptomani, yasal sorunlara (hırsızlık), aile içi ve sosyal ilişki sorunlarına, depresyona, anksiyeteye ve madde bağımlılığına yol açabilir.