Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) Nedir? Nasıl Uygulanır?

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), 1960’lı yılların başlarında Aaron T. Beck tarafından bulunan bir terapi yöntemidir. Bu terapi yöntemi problem odaklı ve de kısa süren bir yöntemdir. Günümüzde birçok farklı psikolojik bozukluğun ya da fobinin tedavisinde bilişsel davranışçı terapi kullanılmaktadır.

Tedavi yöntemi olarak bilişsel davranışçı terapinin kullanıldığı bazı rahatsızlıkları şu şekilde sıralayabiliriz: 

●     İnsomnia (Uyku bozukluğu) 

●     Şizofreni 

●     Travma sonrası stres bozukluğu 

●     Bipolar bozukluk 

●     Anoreksiya ve bulimia gibi yeme bozuklukları 

●     Depresyon 

●     Anksiyete 

●     Uyuşturucu madde, alkol, sigara ve benzeri bağımlılıklar 

●     OKB (Obsesif Kompulsif Bozukluk) 

●     Cinsel bozukluklar 

●     Fobiler 

Yukarıda verilen psikolojik hastalıklara ek olarak, bilişsel davranışçı terapiye başvurmak için kişinin özel bir psikolojik rahatsızlığa sahip olması gerekmez. BDT insanların günlük hayatlarında ortaya çıkabilecek sorunları ve stresli dönemleri de daha iyi idare etmek için de kullanılabilir. 

Bilişsel davranışçı terapide iki temel ilke vardır. Yaptığınız davranışlar ve sahip olduğunuz düşünce kalıpları gün içerisindeki düşünce tarzınızı ve duygularınızı etkilemektedir. Bilişlerinizin ise bu davranışlarınız ve duygularınız üzerinde etkisi vardır. Bu nedenle bilişsel davranışçı terapi, bireyin olan biteni algılaması, değerlendirmesi ve onlara anlam çıkarma biçimleriyle ilgilenir ve bu hatalı algılamaları ve yorumlamaları, fonksiyonu olmayan var olan düşüncelerini ortadan kaldırıp değiştirmeyi ister. Kişi zihninin içinde var olan düşüncelerin bir kısmını fark etmese bile terapi sayesinde bu düşüncelerin farkına varıp ortaya çıkarabilir. Aşağıda bilişsel davranışçı terapinin uygulanmasını gerektirecek düşünce kalıpları açıklanmıştır: 

 Kişinin Kendiliğinden Var Olan, Fark Edemediği Düşünceler: İnsanın aklına bir anda gelen, fark edilmeyip pasif bir şekilde orada duran ve sadece duygularının fark edildiği düşünce tipidir. En sık duygu hissettiğimiz vakitlerde ortaya çıkar. 

Örnek olarak “mülakatta her şeyi cevaplamalıyım” cümlesini çok hızlı bir şekilde düşünürsünüz ama bunun size getirdiği gerginliği ve korku hissini ağır bir şekilde hissedersiniz. Ortaya çıkan bu olumsuz düşüncelerin herhangi bir fonksiyonu ve realitesi yoktur. Kişiye sadece gerginlik ve acı vermektedir. Kişinin Kendi Kuralları ve Oluşturduğu Ara İnançları: Kişi hayatı boyunca yaşadığı, gözlemlediği ve tecrübe ettiği durumlardan ötürü kendince bir inanç ve kural sistemi oluşturur. İnsanlara karşı duygularını açmanın ya da onlardan yardım almanın güçsüzlük emaresi olduğuna inanan, kendine bu denli katı kurallar koyan bir kişi yardıma ihtiyaç duyup zorlandığı durumlarda kendisini büyük bir psikolojik yüke sokmak pahasına her işi kendi başına halletmeye çalışabilir. Çünkü kişi kendi kendine koyduğu kuralı aşmak istemez. Bu duruma başka bir örnek ise kişinin daha önceki tecrübelerine dayanarak kendi kendine “bunu batırırsam, bazı insanlar benden nefret eder” şeklinde bir inanç geliştirmesidir. İki düşünce tipinde de kişi ciddi bir psikolojik yük altında kalır. Başarılı olduğu durumlarda dahi başarmış olmanın sevincini tam olarak yaşayamaz. Bunun aksine başarısız olunan durumlarda ise başarısızlığın getirdiği üzüntü normalin çok daha üstünde olur. 

Asıl (Temel) İnanışlar: Pozitif ve negatif olmak üzere iki farklı temel inanış şekli vardır. Genel olarak kişinin tecrübelerine dayanan bu temel inanışlar sevilmeme, çaresizlik ve kendini değersiz hissetme gibi temel başlıklara ayrılır. Örneğin “Bu mülakatta başarılı olamayacağım” düşüncesi aslında kendi kendine var olan ve net bir rasyonel sebebi olmayan “otomatik” bir düşüncedir. Bu düşünceyi geliştiren kişi, devamında “Bu mülakatta başarılı olamazsam yeteneksiz birisiyim“ gibi bir ara inanca sahip olur ve bu da “ Öyleyse ben çok başarısız ve yeteneksizim.” temel inanışına varır. Örneğin kişi bir iş görüşmesinden önce kendini hata yapmamaya, hata yaparsa her şeyin çok kötü olacağına inandırırsa kendini büyük bir stresin içine sokarak üzüntü, korku ve endişe hissetmeye başlar. Kişinin kafası bu şekilde olumsuz duygularla dolduğu için kişi iş görüşmesi esnasında kendisine yöneltilen soruları da düzgün algılayamaz ve mülakat esnasında kendisini istediği gibi ifade edemez. Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) ise bireyin kafasında var olan bu düşüncelerin ve yerleşmiş inanç kalıplarının üstüne giderek kişiyi bilişsel olarak yeniden yapılandırır ve kişiyi sağlıklı, normal bir düşünce yapısına yönlendirmeye çalışır.

Bilişsel Davranışçı Terapi seansları 40-45 dakika civarında sürmektedir, etkililik sağlayabilmesi açısından on veya daha fazla seans gerçekleştirilmelidir. Terapiye başvuran kişinin şu anki sorunlarına odaklanır ama bunu ele alırken kişinin geçmişi ve ilişkileri de ele alınabilir, bundan dolayı da danışana göre farklılık gösterebilir. 

Bilişsel Davranışçı Terapi sayesinde kişinin içerisinde bulunduğu psikolojik durumu saptamak, psikiyatrik hastalıkların sebeplerini ortaya çıkarmak, tedavi sürecine katkıda bulunmak ve bu hastalıkların tekrardan ortaya çıkmalarını önlemek çok daha kolay hale gelmiştir. BDT, herhangi bir ilaç kullanımı olmadan psikolojik rahatsızlıkları tedavi etmek için en yaygın kullanılan metot olarak göze çarpar. 

Öncelikle bilişsel davranışçı terapi ile hemen sonuca varabileceğinizi düşünmek çok doğru olmayabilir. Zira bu sorunlarla yüzleşmek her zaman kolay değildir ve de bir süreç gerektirir. Hatta sorunlarınızla yüzleşmeye başladığınız için ilk seanslarda kendinizi daha üzgün hissetmeniz de mümkündür, bu yüzden gelişme katetmek birkaç seansı bulabilir. Bilişsel Davranışçı Terapinin herkes için etkili olamayabileceğini akılda tutmakta fayda vardır. Bulunduğunuz durumu iyileştirmeyebilir, kötü durumu tamamen kaldırmayabilir ama sizin bu durumlarla başa çıkmaya çalışmanızı ve de tüm bunlara rağmen daha iyi hissetmenizi sağlayabilir. Terapistinize güvenmeniz, rahat hissetmeniz bu noktada önemlidir. Çünkü terapistinizle konuşurken durum sizin için utanç verse de veya bu durumdan dolayı üzüntü içinde bulunup acı çekseniz de dürüst ve doğrudan doğruya açık olmanız gerekmektedir. Terapinizde başarılı olunması için yaşadığınız problemleri ve hissettiklerinizi tüm açıklığıyla terapistinizle paylaşmanız gerekir. Eğer bazı konuları konuşmakta rahat hissetmiyorsanız bunu terapistinize belirtmelisiniz. Terapistiniz sizin daha rahat olmanız ve ona güvenmeniz konusunda gerekli telkinleri yapacaktır.Tüm bu durumları anlatmak size zor gelebilir, bundan dolayı da tedavi konusundaki motivasyonunuz azalabilir ve de kendinizi kötü hissedebilirsiniz. Bundan dolayı da seanslara katılmamak isteyebilirsiniz. Ancak bunu yaparsanız tedaviniz ilerlemez ve başa dönebilirsiniz. Bu sebeple kişinin seanslarına düzenli bir şekilde devam etmesi oldukça büyük önem taşır. Terapi sürecinde terapistiniz size çeşitli görevler verecektir. Sorununuz neyse onunla alakalı duygularınızı yazmanızı veya çeşitli aktivitelerde bulunmanızı isteyebilir. Bunlar terapinin etkili olması için çok önemlidir. Zira verilen bu görevler kişinin terapi esnasında öğrendiklerini pratiğe dökmesini sağlar ve tedavi sürecine büyük katkı yaparlar. 

Bilişsel davranışçı terapi, diğer terapi yöntemlerinden farklı olarak pragmatist (faydacı) bir yaklaşım izler. Hali hazırda yaşanan sorunlara ve de birlikte çalışmaya dayalı olduğu için diğerlerinden ayrılır. Bilişsel davranışçı terapide danışan kişilerin mustarip olduğu problemler önemlidir. Sorunların ne olduğunu tespit etmede ve bunları çözmeye odaklandığından dolayı faydacı bir psikoterapi yöntemidir. Bilişsel davranışçı terapi kişinin tüm hayatını ön plana almaz. Kişinin mevcut olarak yaşadığı duruma odaklanır. Psikolojik sıkıntı yaşamakta olan bireyler gelecekteki veya geçmişteki tehditleri, sorunları düşünmekte çok fazla vakit geçirdiklerinden dolayı ana odaklanamazlar. Bilişsel davranışçı terapi bu özelliği sayesinde bireyin o anda çevresinde gerçekleşen şeyleri tam anlamıyla görmesini sağlayabilir. Bu yüzden bilişsel davranışçı terapi yaşanılan geçmiş olaylara bir çözüm aramamaktadır ama bu geçmişte yaşananların günümüze olan etkilerini ve de bu etkilerle nasıl başa çıkılacağını bulmayı hedefler.Bu sebeple bilişsel davranışçı terapi “içerisinde bulunulan zamana” odaklanan bir terapi yöntemidir. Bilişsel davranışçı terapinin ana ilkelerinden bir diğeri ise terapi sürecinin tamamen psikoterapistle danışanın iş birliği ile devam etmesidir. Dolayısıyla hastanın kendisi de tedavi sürecinin içine bizzat dahil olup aktif bir katılım sağlar. Bilişsel davranışçı terapide diğer psikoterapi yöntemlerinden farklı olarak kullanılan bir diğer teknik ise danışana verilen ev ödevleridir. Kişinin hem terapide öğrendiği alışkanlıklarını değiştirmeye yönelik faaliyetler hem de yaptıklarının kaydını tutup üzerinde çalıştığı bir ödev sistemi vardır. Danışan bir sonraki seansa kadar kendisine verilen ev ödevlerini yapıp bunu seansta terapistine aktarır. Aktarılan veriler ise terapist tarafından değerlendirilir. 

Burada iki teknik öne çıkmaktadır. Bilişsel tekniklerde danışanda problemlere sebep olan çevresinin yanlış ve abartılı yorumlanması gibi düşünceleri ortaya çıkarılır ve terapistle birlikte bu düşünceleri ortadan kaldırmaya çalışırlar. Terapist, danışanın önceki düşünceleri ile yeni öğreneceklerinin yer değiştirmesi için danışana birkaç soru sorar. Bu soruları sorarken amaç ortadaki problemi tanımlamak, hasta için olayların anlamını incelemek ve danışanın olumsuz düşüncelerin sonuçlarına göz atmaktır. Depresyonu problemi olan kişilerde, terapinin ilk seanslarında davranışsal tekniklerin kullanılmasına oldukça sık rastlanır. Kişinin yaptığı aktivitelerdeki azalma, hayata küsmesi, cesaretsizlikleri, kendilerine saygılarının azalması ve tatmin duygusunun azalması gibi durumları ortadan kaldırmak için kişiye çeşitli aktiviteler yaptırılır. Yaptırılan bu aktiviteler tek başına sorunu kökten çözmeseler de bilişsel farklılaşmayı etkilerler. Bu teknik sayesinde kişinin kötü beklentilerinin ve negatif perspektifinin, hayatına devam edememesini büyük şekilde etkilediğini fark edebilmesi sağlanır.