Tutumumuz Nasıl Değişir ve Oluşur?

Tutum, öğrenme sonucu şekillenir. Herhangi bir kişi, nesne ya da duruma yönelik tutarlı bir şekilde olumlu ya da olumsuz bir tepkide bulunma eğilimidir. Tutum, zihinsel bir hazır oluştur. Tutum, tepki vermeye hazır olmayı içerir. Herkes çeşitli şekillerde farklı konularda tutumlar sergileyebilir. Genellikle bir değerlendirme içeren durumlar güdülenme gücüne sahiptir. Tutumların değiştirilmesi oldukça zordur ve kişilerin tutumları ancak oldukça ekstrem koşullar altında değişebilir. Bu değerlendirmeler ayrıca durağan olma özelliğine sahiptir ve kendilerini de açık şekilde belli etmeyebilir. Örneğin kişiler giyim tarzlarına yönelik çeşitli tutumlara sahip olabilir ancak bu görüşlerini açık açık ifade etmeyebilir ya da herkes ile paylaşmayabilir. Aynı zamanda bununla ilgili herhangi bir duygu ya da eylem durumu içine de girmeyebilirler. Bu, tutumların çoğunun sahip olabileceği bir özelliktir. 

Tutumun Üç Temel Boyutu 

Tutum, pek çok farklı şekilde kişilerde ortaya çıkabilir. Bu tutumların da üç temel boyutu vardır. Bunlar şu şekildedir: 

Bilişsel Boyut 

Bilişsel boyut; kişi, nesne ya da duruma yönelik düşünce ve inançları içerir. Herhangi bir eylem ya da ifade barındırmaz. Herkesin sahip olduğu çeşitli konularda düşünceleri bilişsel boyuta girer. 

Duygusal Boyut 

Duygusal boyut; kişi, nesne ya da durumlara yönelik duyguları içerir. Bu duyguların oluşması için öncelikli olarak bilişsel boyutun tamamlanması yani herhangi bir kişi, nesne ya da duruma yönelik düşünce ya da inanç oluşması gerekir. Bu şekilde duygusal boyutun oluşması için uygun zemin hazırlanır. 

Davranışsal Boyut 

Davranışsal boyut; kişi, nesne ya da duruma yönelik davranış tarzıdır. Davranışsal boyut da bilişsel boyuta bağlı olarak oluşur ve herhangi bir durum, kişi ya da nesneye bağlı şekilde davranışlar şekillenebilir.

Tutumlar pek çok farklı şekilde oluşabilir. Günlük hayattaki olaylara, öğrenme durumuna ya da pek çok farklı etkene bağlı şekilde tutumlar şekillenir ve farklı durumlar ile karşılaşıldıkça da bu tutumlar pekişebilir. Bir tutum oluştuktan ve pekiştikten sonra ne yazık ki çökertilmesi oldukça zordur. Peki, tutumlar neye bağlı olarak oluşabilir ve muhafaza edilir? 

Öğrenme 

Öğrenme modelleri 

Direkt kişisel deneyim 

Aile (anne-baba) etkisi 

Çevredeki diğer kişiler (akraba, arkadaşlar, öğretmen…) 

Bu durum, kişi ve nesnelerin tamamı tutumların oluşmasında, şekillenmesinde ve muhafaza edilmesinde oldukça önemlidir. Örneğin kişi sert davranan bir öğretmen ile ilkokulu tamamlamıştır, ortaokul ve lisede de böyle bir öğretmenle karşılaşacağını düşünerek öğretmenlerini sevmeyebilir ya da derslerini sevmeyebilir. Bu da öğretmenlerin sert davrandığı üzerine bir tutum geliştirilmesi sonucu meydana gelir. Bu tutumu çok iyi davranan kibar bir öğretmen ne yazık ki yıkamaz, kişi bunun bir istisna olduğunu düşünür. Aynı şekilde daha önce aldatılmış kişiler ilişkiler sırasında hep aldatılacağı düşüncesine sahip olurlar. Bu da karşısındaki insanların hep onu aldatacağı tutumudur ve kişi ikili romantik ilişkilerde büyük bir güven problemi yaşayabilir, duygusal anlamda da kişide ciddi sorunlar görülebilir. Ayrıca kişi bu sebeplere bağlı olarak sağlıklı ikili ilişkiler yürütme olanağına sahipken ne yazık ki tutumu dolayısıyla sağlıklı ilişkilere sahip olamayabilir. 

Tutum ve Davranış İlişkisi 

Tutum ve davranış ilişkisini pek çok farklı model ile açıklamaya uğraşan çalışmalar olmuştur. Denklik hipotezine göre ölçülen tutum ve davranış aynı seviyededir. Bu hipotezin tam anlamıyla doğru olduğunu söylemek pek doğru değildir çünkü tutumun kuvvetlilik derecesi ile kişinin tutuma ne derece bağlı olduğu, davranışın şiddetini ve davranışın ortaya çıkışını etkileyebilir. Kişinin konuya ilişkin bilgisi, kişisel ilgi, kendini tanıma olgusu, doğrudan deneyim gibi pek çok durum hem tutumu hem de davranışı etkileyebilir. Tutum bu sebeplere bağlı olarak oluşabilir ve duyguların oluşumunun da bu etkenlere bağlı olarak şekillenmesi mümkündür. Ayrıca tutumun erişilebilirliği de davranışta oldukça önemlidir. Tutumun kolay bir şekilde hatırlanması anlamına gelen erişilebilirlik, tutumun bilinç düzeyine kolay şekilde getirilmesi ile davranışa dönüşmesi durumunu birbirine bağlar ve doğrusal olarak şekillendirir. 

Tutumların Ölçülmesi 

Tutumların ölçülmesinde çeşitli yöntemler kullanılabilir ve bu yöntemler doğrudan ya da dolaylı şekilde olabilir. Genellikle tutumların ölçülmesinde dolaylı yöntemler yerine doğrudan yöntemler tercih edilir ancak kişiler tutumlarını söylemekten çekinebilir ve doğrudan yöntemler ile tutumların anlaşılması bu sebeple de zorlaşabilir. 

Direkt Yöntemler 

Direkt yöntemler, doğrudan kişilerden bilgi alma tekniği ile tutumların anlaşılmasını içerir. Sosyometrik şekilde ya da bireyin kendisinden bu tutumlar öğrenilebilir. 

Bireyin Kendisinden Sözlü Ya da Yazılı Bilgi Alma 

Mülakat, soru, yazılı ifadelerle ya da günlük değerlendirme şeklinde bilgi alınabilir, tutumlar öğrenilebilir. Çoklu soru ve tekli sorular ile bu bilgiler edinilebilir. Açık uçlu ve kapalı uçlu sorular ile bu şekilde bireyin kendisinden doğrudan tutum ifadesi alınabilir. 

Sosyometrik Yöntem 

Ev- grup içerisindeki bireylerin değerlendirilmesi ile doğrudan kişilerin tutumuna dair bilgi alınabilir. Sosyometrik yöntem, bireylerden birbiri hakkındaki tutumlarının yazılı ya da sözlü şekilde alınması üzerine kurulu bir yöntemdir. Bu da ayrıca kişilerden hem doğrudan tutumlar hakkında bilgi almayı sağlar hem de sosyal ortamda nasıl bir tutum sergilediklerinin görülmesi sağlanır. 

Dolaylı Yöntemler 

Dolaylı yöntemler sayesinde tutumlara dair bilgi edinmek de mümkündür. Gözlem yapılarak, diğerlerine sorarak, elektronik aletler yardımıyla, rapor, arşiv, dergi ve süreli yayınlardan yararlanılarak dolaylı yöntemler uygulanabilir. Dolaylı yöntemler kullanılarak daha geniş kitlelere ulaşmak da ayrıca mümkündür. Bu sayede farklı kişilerin tutumlarının da daha geniş açıdan öğrenilmesi sağlanır.

Tutum Değişimi 

Tutum değişimi, pek çok farklı etkene bağlı olarak olabilir ancak tutumların değişmesi oldukça zordur. Örneğin verilen mesajın dikkat çekici olması, verilen mesajların anlaşılır olması, verilen mesajların hatırlanması ve kabul edilmesi tutum değişiminde önemlidir. Peki tutum değişiminde önemli unsurlar nelerdir? 

Mesajı kim verdi? (kaynak) 

Mesajı veren ne söyledi? (mesaj) 

Mesaj nasıl söylendi? (mesajın veriliş yolu) 

Mesaj kime söylendi? (hedef) 

Güvenilir, çekici, tecrübeli, profesör ve kendilerine benzer kişilerinden gelen mesajlar kişilere tutum değiştirme için daha çekici gelir. Bu kişilerin görüşleri genellikle tutum değişimlerinde etkili olabilir. İnanılırlık, tutumlardaki değişimi etkili şekilde dönüştürebilir. Kaynağın hedef kitle ile benzerliği de ayrıca tutum değişiminde oldukça önemlidir. Kaynak, hedef kitleye benzerse çok daha inandırıcı ve tutum değişiminde etkili olabilir. 

Mesajı Veren Ne Söyledi? 

Hedef kitlenin özelliklerine göre söylenecek olan mesajın içeriği farklı şekillerde yansıtılabilir. İkna etme konusunda kaç tane fikir ve delil belirtildiği de ayrıca mesajın algılanması ve inanılır hale gelmesi için önemlidir. Kişilerin tutumları da inandırıcılığa göre değişebilir. 

Mesaj Nasıl Söylendi? 

Yüz yüze iletişim ve kitle iletişim araçları sayesinde mesajın nasıl söylendiği değişiklik gösterebilir. Yüz yüze iletişim genellikle kişisel, dikkat çekici, hatırda kalıcı şekilde algılanır. Bu sebeple de daha etkili olabilir ve tutum değişimi için yüz yüze etkileşim kullanılabilir. Kitle iletişim araçlarının da kullanılması ayrıca etkili olabilmektedir ancak yüz yüze iletişim kadar kişisel ve anlaşılır olmayabilir. Bu sebeple de her kitleye hitap edemeyecek şekilde verilen tutum değişim yayınları ne yazık ki etkili olmayabilir. 

Mesaj Kime Söylendi? 

Mesajın karmaşıklığı, kişilerin özellikleri, cinsiyet gibi pek çok faktör iletilen mesajın tutumda değişime neden olmasına engel olabilir. Ayrıca mesajın söylendiği kişinin tutuma olan bağlılığı da oldukça etkilidir. Mesajın kime söylendiğine bakılarak çeşitli şekillerde mesajlar da tutum değişimi amacı ile iletilebilir.