Yeme Bozukluğu nedir? Yeme bozuklukları tedavisi nasıl olur?

Yeme bozukluğu, insan sağlığı için zararlı ve risk teşkil edecek şekilde yetersiz veya ölçüsüz yeme durumları olarak bilinir. Bu problem yalnızca beslenmeyle alakalı değildir. Beslenmeden ziyade, kişinin yiyeceklere bakış açısı ve kişinin kendi bedeniyle olan uyumun bozulmasıdır. Yeme bozukluğu olan insanlar yemek miktarlarını ya aşırı fazla olacak şekilde azaltır, kontrol eder ya da kontrolünü tamamen kaybeder. 

Yemek bozukluklarının birçok çeşidi ve şekli bulunmaktadır. Ancak hepsinin ortak noktası belli duygusal problemler yüzünden olmalarından ya da kişinin benlik saygısının düşük olmasındandır. Yeme bozukluğundan muzdarip kişi bilinçsiz bir şekilde içinde olan çatışmaları yemekle olan ilişkisiyle çözmeye çalışır. 

Kişiler yemek yeme davranışlarını gizleyebilir ya da yemeğe karşı ihmalkar davranabilir, bu da bütün yeme bozukluğu çeşitlerinin ortak bir özelliğidir. Yeme bozukluğu sonucunda kişi birçok açıdan zarar görmektedir. Bunlara örnek olarak kişinin bedeni, duygusal durumu ve sosyal hayatı verilebilir. Kişinin günlük hayatı yeme şekline göre şekillenme özelliği gösterir.

Beslenme ve yeme bozukluklarının çeşitleri ise şu şekilde sıralanabilir: 

●     Pika 

●     Geri çıkarma (geviş getirme) bozukluğu 

●     Kaçıngan/kısıtlı yiyecek alımı bozukluğu 

●     Anoreksiya nervoza 

●     Bulimia nervoza (kusturma) 

●     Tıkınırcasına yeme bozukluğu 

●     Tanımlanmış bir diğer beslenme ve yeme bozukluğu 

●     Tanımlanmamış beslenme ve yeme bozukluğu  

Tanımlanmış Diğer Beslenme ve Yeme Bozuklukları 

Gece Yemek Yeme Bozukluğu: Bu yeme bozukluğunda kişi uykusunun ortasında uyanarak yemek yer ya da akşam yemeğini yedikten sonra aşırı şekilde yemek yeme özelliği gösterir. Gece yemek yeme ataklarından oluşmaktadır. 

Tanımlanmamış Beslenme ve Yeme Bozukluğu 

Klinik açıdan bakıldığında gözle görülür bir probleme ya da işlevsellik alanlarında işlevsellikte azalmaya sebep olan fakat beslenme ve yeme bozuklukları tanı kümesinde bakıldığında herhangi birisinin tanısının konması için tanı ölçütlerini tümüyle karşılamayan bir kategoridir. 

Yeme bozukluğunun kişinin kontrollü bir biçimde yaptığı sağlıklı diyetlerle alakası yoktur. Diyette kişi, sağlıklı ve dinç bir beden elde etmek için dengeli bir düzende kendine sağlıklı bir yeme düzeni oluşturur ve bunu takip eder ancak yeme bozukluğunda kişinin hayatı hem sosyal hem de psikolojik açıdan olumsuz etkilenir ve yeme bozukluğunun temeli psikolojidir. Yeme bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Yeme bozuklukları kişinin kendi hayatını olumsuz etkilediği kadar kişinin ailesin ve yakın çevresinin de hayatını etkiler. Belirli bir sebebi olmasa da yemek bozukluklarının temelindeki sebeplerden birisi de özgüven eksikliği olarak sayılabilir. Yeme bozukluğu olan kişi ya yiyeceklerle ya da onları yemeyi reddederek hayatını ve duygularını şekillendirmeye çalışır. Bu durum içerisinde kişi genellikle çevresine ve kendisine karşı güvensiz hissetmektedir. Yeme bozukluğu daha çok kadınlarda görülmektedir ve bunda kadınlık psikolojinin etkileri vardır. 

Pika 

Bu durumda kişi en az bir ay olmak üzere, devamlı olarak herhangi bir gıda ya da besleyici olmayan maddeleri tüketmeye çalışmaktadır. Bunlara örnek olarak kağıt, saç, boya, sabun, kül ve kil gibi maddeler verilebilir. Bu tür maddeleri yeme isteğinin kişinin gelişimsel düzeyi ile uyumlu gelmez. Çocuklarda daha sık karşılaşılsa da her yaş grubunda görülebilir. 

Geri Çıkarma (Geviş Getirme) Bozukluğu 

Bu durumda ise kişi sürekli ve yine en az bir ay süre olmakla birlikte yediği yemeği geri çıkarmaktadır. Çıkarılan yiyecekleri kişi yeniden çiğneyebileceği gibi tekrardan yutabilir ya da tükürebilir. Bu yedikleri geri çıkarma durumu herhangi bir mide-bağırsak hastalığı ya da benzeri bir hastalıkla (reflü gibi) alakasızdır.

Kaçıngan / Kısıtlı Yiyecek Alımı Bozukluğu 

Gözle görülür bir kilo kaybı ve eksikliği vardır ve tüp yardımıyla beslenmeye, ağızdan besin destekçilerine bağlı olma durumudur. Bu durumda da kişide ruhsal ve toplumsal işlevsellik gözle görülür bir şekilde azalır. 

Bulimiya Nervoza  

Bu bozuklukta ise kişi tıkınırcasına yemek yemektedir. Bu tıkınırcasına yemek yediği zamanlarda ise kişi yiyebileceğinden çok daha fazla yemeği yeme dürtüsü içerisindedir ve yemek yemeyle ilgili denetimi ortadan kalkmıştır. Kişi bir nevi yemek yemeyi durduramaz haldedir. 

Kişi bu aşırı yemek yeme atağının ardından kilo alacağından korkarak kendi kendini kusturmaya çalışır ya da bağırsak çalıştıran, idrar söktüren türdeki ilaçları kullanmaya çalışır. Bazen de neredeyse hiç yemeyebilir ya da aldığını düşündüğü kiloları vermek için aşırı spor yapmak isteyebilir. Kişinin yemek yemeyi durduramadığı ataklar ya da hiç yemediği durumlar üç ay içerisinde en az iki haftada bir kez olmak üzere tekrar eder. Tanı koymada bu süreç önemlidir. 

Bulimia nervoza ya da yeme-kusma bağımlılığı olan kişiler çoğunlukla zaten ideal kilolarındadır ve görünüşlerine bakıldığında sağlıklı besleniyor gibi gözükebilirler. Bulimia diğer yeme bozukluklarına oranla vücut ağırlığı açısından daha az fark edilir özellik taşır. Bu yeme bozukluğundan muzdarip kişiler kontrol edemedikleri bir yemek yeme döngüsü içerisindedirler.

Kişiler tıkınırcasına yemek yemelerinin ardından kilo alacaklarından korkarak kilo vermeye çalışırlar ya da kilo alımını engellemeye çalışırlar. Kişiler bu durumda ya aşırı spor yaparlar ya da yediklerini kusmaya çalışırlar. Görünüşleri ile çok ilgilenirler ve sıklıkla utanç, iğrenme ve suçluluk duyguları hissederler. Ayrıca korku, hayal kırıklığı ve öfke gibi duygularını bastırmak içinde kişiler tıkınırcasına yemek yerler. 

Anoreksiya Nervoza 

Bu durumda kişi kilo almaktan veya şişmanlamaktan çok korkmaktadır. Kişi ayrıca ideal vücut ağırlığının oldukça altındadır ve kilo alımını engellemeye çalışmaktadır. Ortadaki sorun kişinin kendi vücut ağırlığını olduğundan farklı algılamasıdır. Kişi kendi vücudunu değerlendirirken asla gerçekte olanı görememektedir. 

Bu sorundan etkilenen kişiler aslında oldukça zayıf olmalarına rağmen kendilerini çok şişman görmektedirler. Ancak belirli bir kilonun altında olmak çok ciddi sorunlar teşkil edebilir. Anoreksiya sonucunda kişide kardiyak aritmiler, elektrolit ve hormon dengesi bozuklukları, organ hasarı, osteoporoz ve kısırlık görülebilir. Bu yüzden anoreksiya oldukça tehlikeli bir hastalıktır. Terapi şart olmasına rağmen birçok hasta durumlarını kabul etmedikleri için tedaviyi reddederler. 

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (Binge Eating) 

Tıkınırcasına yemek yeme bozukluğunun bir diğer adı da Binge Eating’dir. Bu yineleyen tıkınırcasına yemek yeme dönemleri üç ay içinde haftada en az bir kere görülür. Bu sorundan muzdarip kişiler bu süre içerisinde normalde birisinin yiyebileceğinden daha çok yemek yerler. Bu durumlarda görülenler çok hızlı yemek yeme, rahatsızlık verecek miktarda tokluk hissedene kadar yeme, herhangi bir açlık hissetmiyorken yeme ve yediği miktardan utandığı için kendi başına yeme ve sonrasında aşırı suçluluk duygusu hissetmedir. Ancak bu durumda bulimia nervozada olduğu gibi kilo almayı engelleyici davranışlar görülmez. Bu yüzden kişiler aşırı kilo alabilirler. Bu da diyabet ve kardiyovasküler hastalıkların gelişimini tetikler. 

Tıkınırcasına yeme bozukluğunun belirtileri ise aşağıda verildiği şekilde sıralanmaktadır: 

●   Alışılanın ve normalin oldukça çok üstünde bir hızla yeme 

●   Rahatsızlık verecek ölçüde tokluk hissedinceye kadar yeme 

●   Açlık hissi duymuyorken anormal miktarlarda yeme 

●   Ne kadar yediğinden utandığı için yalnızken yeme 

●   Yeme sonrası kendinden tiksinme ya da suçluluk duyma 

Ruminasyon Bozukluğu 

Bu hastalıkta kişi çiğneyip yuttuğu yiyeceği bilinçli olarak bir süre sonra tekrardan ağzına getirir ve tekrar çiğner. Bu yeme bozukluğu daha çok çocuklarda görülür. 

Eğer bu çiğneme hareketi bir aydan daha uzun süre tekrarlanırsa ortada ruminasyon bozukluğu olduğundan şüphelenilmelidir. Ruminasyon bozukluğu bebeklerde en erken 3. aydan itibaren görülür ve ergenliğe geçildikçe azalır. Yetişkinlerde görülme sıklığı nadirdir. Tedavi edilmediği takdirde bebeklerde ciddi ağırlık kaybına ve malnütrisyona yol açabilir. 

Yeme bozukluğu belirtileri, farklı durumlarla gözlenir. Bu semptomların en sık şekilde görülenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir; 

●   Kişinin bir anda aşırı yemeye başlaması ya da yemesini aşırı derecede azaltması, 

●   Yemek sonrası kusma durumu, 

●   Yemek sonrası aşırı derecede egzersiz yapmak. 

Yeme bozukluğu, hayatın herhangi bir zamanında ve her cinsiyette görülebilmektedir. Ancak genellikle adölesan döneminde olan genç kızlar ve genç kadınlar yeme bozukluğundan etkilenir. 

Yeme bozukluğu yaşanmasında tetikleyici olabilecek olan bu risk faktörleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: 

●   Bireysel risk faktörleri 

●   Erken olgunlaşma 

●   Fazla kiloda olmak 

●   Kendini beğendirme isteği 

●   Kilolu olmaktan korkma durumu 

●   Düşük benlik saygısı 

●   Mükemmeliyetçi olmak 

●   Depresyon 

●   Ailesel risk faktörleri 

●   Ailede şişman olan kişilerin bulunması 

●   Fiziksel ya da cinsel istismar

●   Aşırı korumacı ebeveynler 

●   Diğer bir psikolojik hastalık olması 

●   Aşırı baskıcı ebeveynler 

●   Sosyokültürel risk faktörleri 

●   Alay edilme 

●   Yaşıt kişiler arasında kilolu olan olma endişesi 

●   Topluluk içinde zayıf olma idealistliği 

●   Toplumsal güzellik algıları 

●   Başarılı olabilmek adına dış görünüşün önemli olduğu düşüncesi 

●   Medya etkisi 

Yeme bozuklukları birçok soruna yol açmaktadır. Bunlara örnek olarak kas erimeleri, kırılgan kemikler, saç dökülmeleri, güç kaybı ve adet döneminde görülen bozukluklar verilebilir. Ayrıca yetersiz beslenme sonucunda vücut direnci düşerek hastalıklara açık bir duruma gelinir. Kusma durumunun tekrar etmesi ise dişlere ve yemek borusunda tahribata yol açar. Özellikle yemek bozukluklarından anoreksiya ölümcül bir hastalıktır. Aşırı derecede yemek yiyenlerde ise eklem ağrısı, yüksek tansiyon ve şeker hastalığı görülebilir. Bunların haricinde depresyonda yeme bozukluğunun yaşanmasında etkili olabilmektedir. 

Uygulanacak olan tedaviler uzman bir psikolog eşliğinde yürütülmelidir. Hastalığın seyrine ve durumuna göre iç bir hastalıkları uzmanına da başvurmak gerekebilir. Yeme bozukluğunu saptamak için kişinin kilo ve boy oranına ek olarak vücut kitle indeksine (VKİ) bakılır. Vücut kitle indeksinin düşük olması anoreksiyada olan bir durumdur, vücut kitle endeksinin yüksek olması ise tıkınırcasına yeme bozukluğunda görülen bir durumdur. Ancak bulimia hastalarında vücut kitle endeksi normaldir. Psikoterapi görüşmelerine ailenin de katılarak iş birliği içerisinde olması önem arz etmektedir. Hastaların çoğu bir yeme bozuklukları olduğunun bilincindedirler fakat hasta olduklarını ya geç kalınana kadar anlamazlar ya da anlasalar bile tedavi olmayı reddederler. Tedavideki ilk amaç kişinin tedavi olmasını kabul etmesini sağlamaktır. 

Bilişsel davranışçı terapi yeme bozukluklarının tedavisinde etkili bir yöntemdir. Yeme bozukluğu yaşayan kişiler genel olarak bu sorunları içerisindeki bulundukları stres ve duygusal dengesizlikler yüzünden geliştirirler bu yüzden tedavide bu durumlarla nasıl başa çıkacakları öğretilir. Hastalara sağlıklı beslenme hakkında bilgi verilir ve onlara yapılandırılmış öğünler ve porsiyon boyutlarının nasıl olması gerektiği anlatılır. Yeme bozukluğu tedavisine ne kadar erken başlanırsa o kadar iyidir. Çünkü durum zamanla kötüleşir ve yeme bozuklukları tedavisi hali hazırda uzun sürmektedir. 

Yemek bozuklukları tedavisindeki ilaçlar; SSRI'lar, topiramat, imipramin, amitriptilin, trazodon ve naltrekson olarak sayılabilir. 

Yeme Bozukluğu hakkında sıkça sorulan sorulara buradan göz atabilirsiniz.

Yeme Bozukluğuna Hangi Bölüm Bakar?

Yemek yemesiyle ilgili bir şikayeti olanlar hastanelerde Gastroenteroloji veya Dahiliye polikliniklerine başvurabilir. İştahsızlık şikayeti olanlar da bu bölümlere başvururlar. Ancak yeme bozukluğu tedavisinde psikoloji de son derece önemlidir. Dolayısıyla bir uzmandan psikolojik destek almak da tedavi için önemli olabilir.

Yeme Bozukluğu Öldürür mü?

Yeme bozukluklarının görülme oranı toplumlarda gitgide artmaktadır. Özellikle kadınlar kilo vermek adına sağlıklarını hiçe sayma eğilimindedir. Özellikle anoreksiya oldukça ölümcül bir yeme bozukluğudur.

Bulimia Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Bulimianın tedavi edilmediği durumlar sağlık açısından ciddi sonuçlar doğurabilir. Kişiler durum ilerledikçe yemek yemekten iyice uzaklaşabilir ve aşırı derecede kilo verebilir. Bu durum da önemli sağlık problemlerine yol açar.

Yeme Atağı Nedir?

Yeme atağı, bireyin gerekenden fazla olarak ve belli zamanlarda yeme atağı yaşaması durumudur. Hastalıktan söz edebilmek için durumun haftada en az 3-4 kere belli bir sıklıkta tekrarlaması gerekir.

Anoreksiya Nelere Yol Açar?

Anoreksiya nervozadan muzdarip kişilerde birçok fiziksel sorun da gözlemlenmektedir. Kişilerin görünüşlerindeki belirgin zayıflığın yanı sıra yaşadıkları birçok zihinsel sağlık sorunu da bulunmaktadır. Bunlara örnek olarak aşırı alkol ve madde kullanımı, depresyon, anksiyete ve diğer duygudurum bozuklukları verilebilir. Kişiler ayrıca kendine zarar verme eğiliminde olup, intihar düşünceleri veya da intihar girişimleri gibi çok ciddi durumlar içinde de bulunabilirler.