Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatini sürdürme, dürtü kontrolü sağlama ve aşırı hareketlilik gibi sorunlar yaşadığı bir psikiyatrik bozukluktur. Bu durum, genellikle çocukluk döneminde başlar ve yaşam boyu devam edebilir. DEHB, bireylerin akademik, sosyal ve kişisel yaşamlarını olumsuz etkileyebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu, İngilizce'de Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) olarak adlandırılmaktadır. ADHD, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu bozukluk, bireylerin günlük yaşamlarını etkileyen önemli bir durumdur ve tedavi edilmediğinde ciddi sonuçlara yol açabilir.

DEHB'nin belirtileri genellikle çocukluk döneminde belirginleşir. Bu belirtiler, bireylerin yaşına ve gelişim düzeyine göre değişiklik gösterebilir. DEHB belirtilerini şu şekilde sıralayabiliriz:

Dikkat Eksikliği Belirtileri

• Görevleri tamamlama konusunda zorluk
• Dikkatin kolayca dağılması
• Ayrıntılara dikkat etmemek
• Unutkanlık ve eşyaları kaybetme

Çocuklarda Hiperaktivite Belirtileri

• Yerinde duramama
• Aşırı konuşma
• Sırasını beklemekte zorluk çekme
• Dışarıda aşırı hareket etme

Yetişkinlerde Hiperaktivite Belirtileri

• Sürekli bir hareket hali
• Dikkat dağınıklığı
• Planlama ve organizasyon sorunları
• Duygusal dengesizlikler

DEHB'nin kesin nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak, genetik, çevresel ve nörolojik faktörlerin bu bozukluğun gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir. Aile öyküsü, beyin yapısındaki farklılıklar ve çevresel etmenler (örneğin, erken doğum, düşük doğum ağırlığı, toksik maddelere maruz kalma) DEHB riskini artırabilir.

DEHB Tanısı Nasıl Konur?

DEHB tanısı, bir psikiyatrist veya psikolog tarafından kapsamlı bir değerlendirme ile konur. Bu süreç, bireyin davranışlarını, gelişim geçmişini ve aile öyküsünü içeren bir dizi test ve mülakatı kapsar. Ayrıca, öğretmenler ve aile üyelerinin gözlemleri de tanı sürecinde önemli bir rol oynar.

DEHB Tedavisi Var mı?

DEHB tedavisi, bireyin ihtiyaçlarına göre kişiselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir. Tedavi yöntemleri genellikle şu şekilde sıralanabilir:

• İlaç Tedavisi: Dikkat artırıcı ilaçlar, bireylerin dikkatini geliştirmeye yardımcı olabilir.
• Davranışsal Terapi: Bireylerin davranışlarını değiştirmelerine yardımcı olan terapiler.
• Eğitim Desteği: Öğretmenlerle işbirliği yaparak bireyin eğitim sürecini destekleme.
• Aile Terapisi: Aile üyelerinin DEHB ile başa çıkma stratejileri geliştirmelerine yardımcı olma.

Durumu Anlayın ve Kabul Edin

Öncelikle, çocuğunuzun yaşadığı zorlukların bir karakter özelliği veya tembellik olmadığını, biyolojik temelli bir durum olduğunu anlamanız çok önemlidir. Bu durumun bir hastalık değil, bir farklılık olduğunu kabul etmek, hem sizin hem de çocuğunuzun üzerindeki baskıyı azaltır. Çocuğunuza karşı eleştirel değil, merhametli bir tutum sergilemek, onun kendine olan inancını ve öz saygısını korumasına yardımcı olur.

Düzen ve Rutin Oluşturun

Çocuğunuzla kurduğunuz iletişim şekli, onun davranışlarını büyük ölçüde etkiler.

• Net ve Kısa Talimatlar: Konuşurken göz teması kurun, diz çökerek onunla aynı hizada olun ve tek seferde sadece bir talimat verin.
• Pozitif Pekiştirme: Olumsuz davranışlara odaklanmak yerine, doğru davranışları fark edin ve takdir edin. "Aferin, ödevine hemen oturduğun için çok sevindim" gibi somut övgüler kullanın.
• Güçlü Yönlere Odaklanın: Çocuğunuzun başarılı olduğu alanları (spor, sanat, müzik vb.) keşfedin ve bu yeteneklerini geliştirmesi için onu teşvik edin. Bu, özgüvenini artırır

Olumlu İletişim ve Destekleyici Yaklaşım

Çocuğunuzla kurduğunuz iletişim şekli, onun davranışlarını büyük ölçüde etkiler.

• Net ve Kısa Talimatlar: Konuşurken göz teması kurun, diz çökerek onunla aynı hizada olun ve tek seferde sadece bir talimat verin.
• Pozitif Pekiştirme: Olumsuz davranışlara odaklanmak yerine, doğru davranışları fark edin ve takdir edin. "Aferin, ödevine hemen oturduğun için çok sevindim" gibi somut övgüler kullanın.
• Güçlü Yönlere Odaklanın: Çocuğunuzun başarılı olduğu alanları (spor, sanat, müzik vb.) keşfedin ve bu yeteneklerini geliştirmesi için onu teşvik edin. Bu, özgüvenini artırır.

 Çalışma Ortamını Düzenleyin

Dikkat eksikliği olan bir çocuğun verimli çalışabilmesi için ortamın uygun olması gerekir.

• Sessiz Bir Alan: Mümkünse, televizyon, tablet veya telefon gibi dikkat dağıtıcı unsurların olmadığı, sessiz ve sabit bir çalışma alanı oluşturun.
• Kısa Mola Sistemi: Uzun ders seansları yerine, 15-20 dakikalık kısa çalışma periyotları ve ardından kısa molalar içeren bir sistem kurun.
• Materyaller: Ders çalışmaya başlamadan önce, ihtiyaç duyulacak tüm malzemelerin (kalem, silgi, kitap vb.) masada hazır olduğundan emin olun.

Unutmayın ki, DEHB yönetimi bir maratondur, kısa mesafe koşusu değil. Bu süreçte sabırlı olmak, kendinizi de bu konuda eğitmek ve en önemlisi bir uzmandan (çocuk ve ergen psikiyatristi veya psikolog) destek almak, hem sizin hem de çocuğunuzun hayatını kolaylaştıracaktır.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu aynı mı?

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu aynı değildir; ancak birbiriyle yakından ilişkilidir ve genellikle birlikte görülür. Dikkat eksikliği, DEHB'nin bir alt tipi olan dikkat eksikliğinin baskın olduğu tipte görülürken, hiperaktivite ve dürtüsellik ise hiperaktivite-dürtüselliğin baskın olduğu tipte ön plandadır. Üçüncü tipte ise bu ikisi birlikte bulunur.

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan öğrenciler nasıl anlaşılır?

DEHB'li öğrenciler genellikle ders sırasında dikkatleri kolayca dağılır, sık sık hayal kurar, yerinde duramaz ve oturduğu yerde sürekli kıpır kıpır hareket eder. Ödevlerini tamamlamakta zorlanır, talimatları takip edemez, sık sık eşyalarını kaybeder ve söz kesme ya da sırasını beklemekte zorlanma gibi dürtüsel davranışlar sergiler.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl geçer?

DEHB, tamamen iyileşen bir hastalık olmaktan ziyade yönetilmesi gereken bir durumdur. Tedavi, genellikle ilaç (uyarıcı ilaçlar) ve davranışsal terapilerin (bilişsel davranışçı terapi, ebeveyn eğitimi gibi) bir kombinasyonunu içerir. Doğru tedavi ve yaklaşımla belirtiler önemli ölçüde kontrol altına alınabilir ve yaşam kalitesi artırılabilir.

DEHB kaç yaşında biter?

DEHB genellikle çocuklukta başlayan bir durumdur ve belirtiler zamanla azalabilir. Ancak yetişkinlikte de devam edebilir. Ergenlik döneminde hiperaktivite belirtileri azalsa da, dikkat eksikliği ve dürtüsellik belirtileri sıklıkla devam eder. DEHB, kişinin yaşam boyu yönetmesi gereken bir durum haline gelebilir.

DEHB otizm midir?

DEHB ve otizm spektrum bozukluğu (OSB) farklı nörogelişimsel bozukluklardır. Belirtileri benzerlik gösterse de (sosyal zorluklar, dikkat dağınıklığı), temel özellikleri farklıdır. Otizmde sosyal iletişim ve tekrarlayıcı davranışlar ön plandayken, DEHB'de dikkat, dürtüsellik ve hiperaktivite sorunları baskındır. Ancak iki durum birlikte görülebilir.

DEHB anneden mi babadan mı gelir?

DEHB'nin kalıtımsal olduğu düşünülmektedir, ancak tek bir genden kaynaklanmaz. Hem anne hem de babadan gelen genetik yatkınlık, DEHB riskini etkileyebilir. Yani, DEHB'li bir ebeveyne sahip olmak, çocuğun bu durumu geliştirme olasılığını artırır. Ancak çevresel faktörler de önemli bir rol oynar.

DEHB raporu sicile işler mi?

Hayır, DEHB için alınan sağlık raporları veya tanı bilgileri adli sicil kaydına işlemez. Sağlık bilgileri gizlidir ve sadece ilgili sağlık kuruluşları tarafından saklanır. Özel durumlar (örneğin, askerlik muafiyeti gibi) için resmi kurumlara rapor sunulsa bile, bu bilgiler sabıka kaydı olarak değerlendirilmez ve adli sicile işlenmez.