Özgüven Ne Demek? Özgüven Nasıl Kazanılır?

Kendi anlamına gelen ‘’öz’’ ve ‘’güven’’ sözcüklerinin birleşmesiyle oluşan özgüven, kişinin kendine duyduğu güveni ifade eder. 

Hayatımız boyunca birçok kez duyduğumuz özgüven kavramı, kişinin kendisini tanıma, kendisine bakma ve kendisini kabullenmesi olarak tanımlanabilir. Özgüven hissi makul seviyede olan kişiler kendilerine gerekli saygıyı duyarlar ve buradan hareketle kim olduklarını, neyi sevip sevmediklerini ya da neye inandıklarını rahat bir şekilde ifade edebilirler. Bununla birlikte, özgüven sahibi kişiler güçlü ve iyi yönlerinin yanı sıra zayıf ve olumsuz yönlerinin de farkındadırlar ve bu özellikleri kabul ederler. Toplumun içerisine dahil olmak ve sosyal hayatta başarılı olmak için de özgüven elzemdir. Zira özgüvenli kişiler kendilerini toplumda da daha rahat şekilde ifade edebilecekleri için genellikle özgüvensiz kişilere kıyasla ilişki kurma konusunda daha az problem yaşarlar. Özgüven konusunda yapılan birçok farklı tanım mevcuttur. Bununla birlikte bu kavramı iki ayrı gruba ayırmak gerekir. Özgüven, iç güven ve dış güven olmak üzere ikiye ayrılır. İç güven kişinin kendi yaptıklarından, görünümünden, kararlarından ya da yapmadıklarından memnun olması durumudur. Yani kişinin kendisiyle barışık olması durumudur. Bu doğrultuda iç güveni tam olan kişiler kendilerini severler ve genellikle kendileriyle ilgili düşüncelerde daha pozitif bir bakış açısına sahiptirler. Buna ek olarak, kendilerini daha iyi tanırlar ve hayata karşı daha belirli hedefler koyabilirler. Daha detaylı bir tanım yapmak istersek; özgüven konusunu iki alt kavrama ayırabiliriz. Bu kavramlar dış güven ve iç güven olarak adlandırılmaktadır. 

Özgüven kavramı söz konusu olduğunda, akıllarda soru işareti oluşturabilecek bir diğer kavram ise dış güvendir. Dış güven kişinin çevresine karşı sergilediği tavırlardan anlaşılır. Eğer bir kişi çevresinde bulunan diğer insanlara kendisiyle barışık olduğunu, kendisini sevdiğini ve kendisinden emin olduğunu gösterebiliyorsa dış güvene sahiptir çıkarımı yapılabilir. Bu hususta kişinin iletişim kurabilme yeteneği ve duygularını kontrol etme kabiliyeti öne çıkar. 

Özgüven genel manada olumlu bir şeydir. Ancak birçok duyguda olduğu gibi özgüven duygusunda da aşırıya kaçılması ya da bu duygunun çok aza indirgenmesi kişinin yaşamında çeşitli sorunlara sebep olabilir. Bu durumda da aşırı özgüvenli ya da özgüvensiz kişilik tipleri ortaya çıkabilmektedir. Aşırı özgüvenli olma durumu aslında tam olarak gelişemeyen bir özgüvensizliğin belirtisidir. Aşırı özgüvenli olan kişiler genellikle çevreleri ile gizliden gizliye bir yarış haline girerler. Böylelikle çevrelerindeki diğer kişileri kendileri için birer rakip olarak görürler ve rakiplerini çeşitli alanlarda alt etmek için kendilerince yollar ararlar. Bu durumdaki kişiler genellikle kendilerini diğer insanlardan üstün görme eğilimine sahiplerdir. Bu durumun sonucu olarak da genellikle yaptıkları hataları kabullenmeyi reddederler. Diğer insanlar tarafından yapılan eleştiriler aşırı özgüvenli kişilerin öfkelenmelerine ve aşırı tepki vermelerine sebep olabilir. Aşırı özgüven durumu her ne kadar başta kulağa güzel bir şeymiş gibi gelse de; aslında kişinin kendi iç huzurunun ve sosyal ilişkilerinin bozulmasına sebep olabilecek bir problemdir. 

Özgüven eksikliği genellikle temeli çocukluk ya da ergenlik döneminde atılan ve buradan itibaren tedavi edilmediği sürece kişinin hayatını sürekli olumsuz şekilde etkileyen bir problemdir. Özgüven eksikliği yaşayan kişilerin kendilerine olan güvenleri azalır, insanlarla etkileşime girmekten kaçınırlar ve geleceğe dair sahip oldukları beklentiler olumsuz bir havada şekillenir. Yani buradan özgüven eksikliğinin kişinin iş, aile, akademik ve sosyal yaşantısını zora sokacak ciddi bir problem olduğu sonucuna varabiliriz. Özgüven konusunda problem yaşayan kişilerin bir psikologla ya da psikiyatr ile iletişime geçmesi en doğru karar olacaktır. Böylelikle kişinin yaşadığı özgüven problemleri mümkün mertebe çözülecek ve kişi genel olarak hayatında kendisini daha mutlu ve rahat hissedecektir. Özgüven eksikliğinin ne olduğuna ek olarak, aynı zamanda kişide ortaya çıkan özgüven eksikliğinin sebebini de tespit etmek oldukça büyük öneme sahiptir. Örneğin, bir kişinin özgüven eksikliği geçmişteki ciddi bir reddedilme anısından kaynaklanabiliyorken, başka bir kişinin özgüven eksikliğinin sebebi ise sahip olduğu ciddi bir fiziksel kusurdan ya da hastalıktan kaynaklanabilir. Bununla birlikte, özgüven eksikliği yaşayan kişilerin beyinlerinde bulunan dopamin ve serotonin hormonu miktarı genellikle normalde normal kişilere göre daha azdır. 

Söz konusu hormonların eksik salgılanması durumunda kişinin özgüven problemi, öfke, mutsuzluk, stres, endişe, kötümserlik ve benzeri duyguları yaşaması oldukça muhtemeldir. Kimi zaman ise özgüven eksikliği tamamen biyolojik koşullardan bağımsız olarak dış faktörlerden dolayı ortaya çıkabilir.  

Özgüven eksikliğinin asıl sebebini bulmak için birçok farklı çalışma yapılmış ve bu doğrultuda birçok teori geliştirilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre özgüven eksikliğinin nedenleri genel olarak; 

●     Genetik, 

●     Çocukluk ve ergenlik çağındaki deneyimler, 

●     Kişinin içinde bulunduğu toplumsal ve kültürel yapı, 

●     Yetişkinlikte edinilen yaşam koşulları şeklinde sınıflandırılabilir. 

Yukarıda bahsedilen durumlar özgüven eksikliğini ortaya çıkartan genel sebepler olarak sıralansa da, daha detaylı olarak bakıldığında özgüven eksikliğinin birçok farklı sebepten ortaya çıkabileceği görülür. En sık karşılaşılan durumlar arasında fiziksel şiddete ya da cinsel istismara maruz kalan insanlar vardır. Bununla birlikte duygusal olarak ciddi hezeyanlar yaşayan kişilerde de özgüven eksikliği görülmesi oldukça olasıdır. Kişinin içerisinde yetiştiği aile kültürü ve anne – baba ekolünün sergilediği davranışlar da kişide özgüven eksikliğini tetikleyebilir. Kimi kişilerde ise ilk bakışta pozitif bir durum olarak görülen “mükemmeliyetçilik” özgüven eksikliğinin asıl sebebi olabilir. Aşırı mükemmeliyetçi yapıya sahip olan kişilerin hayatta her şeyi ideale kavuşturma arzusu vardır ve bu arzuları yüzünden birçok kez hayal kırıklığına uğrayabilirler. Kişi işleri yolunda gitmedikçe kendisini yetersiz ve faydasız hissedebilir. Böylelikle kendisine olan saygısını yitirip özgüven eksikliği yaşayabilir. Aynı şekilde çekingen bir kişilik yapısına sahip olan kişilerde de özgüven eksikliğinin görülmesi olasıdır. Zira bu özelliğe sahip olan kişiler sosyal hayata karışmaktan, fikirlerini dile getirmekten ya da bazı aktiviteleri yapmaktan çeşitli sebeplerle uzak durdukları için, zamanla kendilerini yetersiz ve eksik hissedebilirler. Özgüven eksikliğine yol açan faktörlerden bir diğeri ise kişinin ırkı, cinsiyeti ya da sosyal statüsü olabilir. Örneğin, ırkçılığın yaygın olduğu kimi bölgelerde azınlık ırka mensup olan kişilerin özgüvenle ilgili problem yaşama ihtimalleri oldukça yüksektir. Ya da cinsel yönelimi sebebiyle toplum tarafından hakir görülen kişilerin zamanla toplum arasına karışmaktan imtina edip kendi kabuklarına çekilmeleri ve öz saygılarını kaybetmeleri olasıdır. Buradan hareketle içinde yaşadığı toplumun geneli tarafından kötü muameleye maruz kalan kişilerin özgüven eksikliği yaşama ihtimalinin de aynı doğrultuda artış gösterdiği söylenebilir. 

Özgüven eksikliğinin belirtileri genel anlamda şu şekilde sıralayabiliriz: 

●     Özgüven eksikliği yaşayan kişiler yapmaya niyetlendikleri her işte kendilerini bir sıfır yenik kabul ederler. Bu sebeple yeni bir işe başlamaktan çekinirler ve birçok fırsatı kaçırabilirler. Bir şekilde cesaret toplayıp başladıkları işlerde ise karşılarına çıkan herhangi bir engelde ya da olumsuz durumda bu işi başaramayacaklarını düşünüp geri çekilirler ya da kendilerini bu konuda umutsuz hissederler. Bu durum kişinin o işi yapabilme kabiliyetiyle alakalı değildir. Dolayısıyla özgüven eksikliği yaşayan bir kişi, aslında bir işi yapabilmek için yeterli kabiliyete sahip olsa dahi kendisini o seviyede görmez ve sürekli kendisini eksik hisseder. 

●     Özgüven eksikliği yaşayan kişiler, aşırı özgüvenli kişilerin tam tersi kendilerine yapılan çoğu eleştiriyi kabul ederler. Zira halihazırda sürekli kendilerini eleştirme eğiliminde oldukları için, başka insanlardan gelen eleştiriler sadece bu yetersizlik hissine katkı yapar. Bu sebeple özgüven eksikliği yaşayan kişilere yıkıcı eleştiriler yapılmamalı ve bunun yerine yapıcı eleştiriler yöneltilmelidir. Yıkıcı eleştiriler kişinin halihazırda düşük olan özgüven seviyesini daha da sarsıp kişiyi daha da kabuğuna çekilmeye zorlayabilir. 

●     Sürekli vuku bulan kararsızlık hali, özgüven eksikliğinin karakteristik bir özelliğidir. Özgüven problemi yaşayan kişiler genellikle kendilerini ciddi kararlar almaya yetkin görmedikleri için sürekli bir ikilem halindedirler ve alacakları kararlarda başka insanların yönlendirmelerine bel bağlarlar. 

●     Özgüven eksikliğinin en sık karşılaşılan bir diğer belirtisi ise kişinin sosyal hayatta diğer insanlarla iletişim kurmaktan ya da yeni ortamlara girmekten çekinmesidir. Bu kişiler için kendi düşündüklerini rahat bir şekilde ifade etmek oldukça zor olduğu için yeni arkadaş edinmek ve tam olarak rahat hissetmedikleri bir ortamda bulunmak onlar için oldukça stresli bir durumdur. 

Özgüven eksikliğini aşmak için kişi tarafından denenebilecek birçok farklı yöntem bulunmaktadır. İlk sırada kişinin uzman bir psikoloğa başvurması ve hissettiği her şeyi açık bir şekilde anlatmasıdır. Böylelikle doktoru tarafından kişiye uygun bir terapi planı hazırlanacak ve özgüvenini yeniden kazanması sağlanacaktır. Bununla birlikte terapiye ek olarak kişiye özel olarak günlük hayatta işine yarayacak tavsiyeler de verilecektir. Uzman yardımına ek olarak, kişinin kendi başına deneyebileceği çeşitli yöntemler bulunmaktadır. Bunlardan ilki kişinin kendisini olduğu gibi kabul etmeye çalışmasıdır. Kişi kendisini sürekli eleştirmekten vazgeçmelidir. Kimi durumlarda öz eleştiri yapılması tabii ki de yararlı olacaktır, fakat yapılan eleştirinin dozu aşırıya kaçtığında kişinin özgüven problemleri daha da şiddetlenecektir. Bunun yerine, her şeyin mükemmel şekilde ilerleyemeyeceği ve bazı hataların yapılabileceği kabul edilmelidir. Hatta bu konuda başarılı kişilerin biyografilerini okumak dahi kişiye bir fayda sağlayabilir. Zira böylelikle alanlarında en başarılı olarak görülen insanların bile aslında birçok hata yaptıkları ve onların da mükemmel olmadıkları görülebilir. Kişi kendisine olan inancını kırmamak adına kendisine küçük hedefler koymalıdır. Büyük ve ulaşılması zor olan hedefler koymak bu hedefler gerçekleşmediğinde kişinin sahip olduğu yetersizlik duygusunun artmasına sebep olacaktır. Fakat tam tersi hedefler küçük ve aşama aşama olduğunda kişi her seviye atladığında kendisini daha yeterli ve mutlu hissedecektir. Kimi zaman özgüven problemleri kişinin sosyal çevresinden de kaynaklı olabilir. Sürekli olumsuz görüşlerde bulunan bir arkadaş çevresi kişinin özgüvenini zedeleyebilir. Bu tür durumlarda her ne kadar zor olsa da kişi kendisine zarar veren eski çevresiyle arasına mesafe koymalı ve cesaretini toplayarak daha farklı insanlarla tanışmaya çaba göstermelidir. Size hak ettiğiniz değeri vermeyen ve kendinizi küçük hissetmenizi sağlayan insanın size pek bir yararı olmayacaktır. Bu sebeple, değer gördüğünüzü hissedeceğiniz yeni bir ortama adapte olmaya çalışmak en iyi seçenek olacaktır. Özgüven problemini aşmanın yollarından bir diğeri ise kişinin kendisine çeşitli uğraş alanları belirlemesidir. Örneğin vücut geliştirme yapan ve bu alanda belirli bir aşama kat eden ya da bir enstrüman çalmakla ilgilenip çeşitli müzikleri istediği gibi çalabildiğini gören bir kişi kendisini doğal olarak daha iyi hissedecek ve bu da genel olarak özgüvenine olumlu etki edecektir.