Ses Terapisi Nedir? Ses Terapisi Nasıl Yapılır?

Ses yapısının bozulmasını önleyerek ses sağlığını korumak ya da kişide hali hazırda bulunan ses bozukluklarını tedavi etmek amacıyla gerçekleştirilen işlemlere ses terapisi adı verilir. Bu terapi işlemini gerçekleştirip yöneten uzman ise “ses terapisti” olarak nitelendirilir. Terapist tarafından yönetilen ses terapisinde asıl amaç ses tellerinin sağlığını korumaktır. Kişiye uygulanan tedavi ile ses üretiminin en uygun seviyeye getirilmesi amaçlanır. Zira birçok kişi ses tellerini ve seslerini doğru bir şekilde kullanamazlar ve genellikle bu durumun farkına varmakta zorluk yaşarlar. Oysaki çok yüksek sesle konuşmak ya da tam tersi çok alçak sesle konuşmak gibi sık görülen durumlar dahi ses bozuklukları arasında yer alır ve ses terapisini gerektirebilir. Bunun sebebi ise zararsız gibi görünen bu davranışların aslında kişinin ses sağlığını uzun vadede bozma kapasitesine sahip olmasıdır. Örneğin, sürekli yüksek sesle konuşan bir kişinin uzun vadede ses tellerinin yıpranıp zarar görmesi muhtemeldir. Söz konusu durum ilk bakışta ciddiye alınmasa da, kişi bu davranışı içselleştirip alışkanlık haline getirir ve dolayısıyla dışarıdan terapi yardımı almadan normal konuşma seviyesine dönmesi güç bir hale gelir. Bununla birlikte, ses terapisi sadece ses bozukluklarında değil aynı zamanda müzisyen, sunucu, konuşmacı ya da benzeri meslek gruplarında yer alıp sesini her gün profesyonel bir şekilde kullanan insanlar için de oldukça önemli bir terapi biçimidir. Ses terapisi sayesinde kişiye sesini nasıl doğru bir şekilde kullanacağı öğretilir ve hali hazırda mevcut olan ses bozuklukları tedavi edilmeye çalışılır. 

Dolaylı ses terapisi söz konusu olduğunda akla gelen ilk yöntemlerden birisi ses hijyen eğitimidir. Kişinin ses tellerinin durumuna göre yapılandırılan ses hijyeni eğitiminin asıl amacı kişiyi ses üretimi, solunum ve artikülasyonun kişinin çıkardığı sesi ne denli etkilediğini anlatmaktır. Bununla birlikte gırtlak, boğaz, ses teli ve ses kıvrımları ile ilgili detaylı bilgiler verilerek kişi ses üretim süreci hakkında bilgilendirilir. Bu ön bilgilere ek olarak, gırtlağı tahriş eden, ses tellerini yoran ve genel olarak ses bozukluğuna sebep olabilecek olan eylemler hakkında kişi bilinçlendirilir. Dolayısıyla kişinin yanlış davranış kalıplarından uzaklaşması ve doğru ses kullanımına ulaşması amaçlanır. 

Doğrudan ses terapisi, kişinin yaşı, cinsiyeti ve genel sağlık durumu gibi kriterlere dayanarak belirlenen ses egzersizlerini içerisinde barındırır. Yapılan bu egzersizlerin ortak amacı kişide kalıplaşmış olan ses üretim davranışlarını olumlu bir yönde değiştirmektir. İzlenen yöntemler sayesinde kişinin ses yapısında genel bir iyileşme görülmesi beklenir. Örneğin, kısık sese sahip olan bir kişinin sesinin gürleşmesi, çok bağırarak konuşan bir kişinin sesinin ideal hale gelmesi ya da konuşurken gırtlak bölgelerinin ağrıdığını hisseden kişilerin bu durumdan kurtulmaları sağlanmaya çalışılır. Söz konusu terapi yöntemlerinin en önemli koşulu kişinin terapiye devam etme istekliliği ve doktoruyla olan iletişimidir. Zira terapiyi bir külfet olarak gören ve doktoru tarafından kendisine verilen egzersizleri aksatıp tedavi sürecine aktif katılım sağlamayan kişilerin terapi süreçlerinden tam verim alınması pek kolay olmayacaktır. 

Ses terapisi, ses tellerinde sorun olan ya da ses sağlığını korumak isteyen her birey tarafından yaptırılabilir. Bu da kişinin genel olarak yaşam kalitesini ve özgüvenini artırabilir. Ses terapisi işleminin amaçları şu şekilde sıralanabilir: 

●   Kişinin kendisine tatmin edici gelen ve pürüzsüz bir ses yapısına kavuşmasını sağlamak. 

●   Genel ses profilini ve tonlamayı geliştirmek. 

●   Kişinin sahip olabileceği en ideal ses yapısına sahip olmasını sağlamak. 

●   Kişinin konuşurken, yani ses üretirken, sahip olabileceği boğaz ağrısı, çatallı ses ya da nefes nefese kalma gibi durumları bertaraf etmek. 

●   Mevcut durumda kişide herhangi bir problem olmasa da gelecekte ortaya çıkabilecek ses sorunlarının önünü kesmek. 

●   Gırtlak bölgesinin sahip olduğu fonksiyonları daha ileri bir seviyeye getirmek. 

Ses terapisi şu hastalıkların tedavisinde kullanılır: 

●   Boğazda ya da genel olarak ses tellerini etkileyebilecek bölgelerde mevcut olabilecek ses nodülleri. 

●   Kişinin bebeklikten itibaren sahip olabileceği ses teli problemleri. 

●   Ses felci sebebiyle ortaya çıkabilecek ses kısıklığı ve sesin çatallanması durumu. 

●   Ses teli ameliyatı geçirilmesi ya da ses tellerini etkileyebilecek herhangi bir boğaz ameliyatı yapılması durumu. Bu tür durumlarda ses terapisi ile kişinin ses tellerinin rehabilite edilmesi amaçlanır. 

●   Kas gerilim disfonisi. Bununla birlikte kişide ortaya çıkabilecek fonksiyonel disfoniler de ses terapisi ile tedavi edilebilir. Hatta fonksiyonel disfonilerin mevcut olan tek tedavi yöntemi ses terapisi olarak göze çarpmaktadır. 

●   Ses teli kisti, ses teli polipi, reinke ödemi, akut larenjit, kronik larenjit, granuloma, epithel hiperplazi, epithel displazi (karsinom) ve sulcus vocalis gibi yapısal ses bozukluğuna sebep olabilecek hastalıklarda kişiye ses terapisi uygulanır. Bu tür yapısal ses bozukluğuna sahip olan kişilerin ses tellerinde lezyon oluşumu gözlenir. Dolayısıyla ses telleri tam olarak kapanmaz ve bu da kişinin kısık bir sese sahip olmasına neden olur. Yapısal ses bozukluklarını tedavi etmek amacıyla ses terapisi yöntemi kimi durumlarda tek başına kimi durumlarda da cerrahi operasyonlarla birlikte uygulanır. Ses terapisinin cerrahi operasyondan önce mi yoksa sonra mı uygulanacağının kararı ise kişinin durumunu değerlendiren hekim tarafından verilecektir. 

Yapısal ses bozukluklarına ek olarak, nörolojik ses hastalıklarına sahip olan kişilere de ses terapisi uygulanabilir. Yaygın olarak görülen nörolojik ses hastalıkları: ses teli paralizisi, Huntington koresi, Distoni, çoklu skleroz, myastenia gravis, vokal tremor, spazmodik disfoni, amyotrofik lateral skleroz (ALS hastalığı) ve parkinson hastalığı olarak sıralanabilir. Ses terapisinin yaygın olarak kullanıldığı bir diğer grup ise ergenlik çağına girmiş olan ancak sesinde olması gerektiği gibi bir kalınlaşma görülmeyen ergen erkek çocuklarıdır. Kişiye yapılacak olan ses terapisi ile bu durum düzeltilmeye çalışılır. 

Çocuklarda ortaya çıkabilecek ses problemlerini tespit etmenin en önemli adımı ebeveynlerin çocuğa yeterli ilgiyi göstermesinden geçer. Zira çocuk yaşadığı problemi tek başına fark edemeyecek ve bununla ilgili şikâyette bulunması pek olası olmayacaktır. Bununla birlikte, eğer çocukta ses kısıklığı, çatallı ses ya da boğuk konuşma gibi durumlar 2 haftayı aşan bir süredir devam ediyorsa bu durum çeşitli ses bozukluklarının habercisi olabilir. Dolayısıyla bu tür belirtiler gözlendiği zaman çocuğu bir kulak burun boğaz doktoruna muayene ettirmek gerekmektedir. Yapılacak muayenenin sonucuna göre çocukta ses bozukluğu olup olmadığı tespit edilebilir. Ek olarak, küçük yaştaki çocukların sürekli bağırmaları ya da ağlamaları oldukça sık rastlanan bir durumdur. Bu da çocuğun sesinin kısılmasına yol açabilir. Bu tür durumlarda hekim çocuğu bir psikoloğa yönlendirecektir. Ancak 3-4 yaşını geçen çocuklarda benzer bir durum gözlendiğinde bu durum artık ses bozukluğuna işaret edebilir ve çocuğun bir ses terapistine yönlendirilmesi elzem hale gelir. Çocuklara yapılan ses terapisi yetişkinlere yapılan terapiye kıyasla farklı bir niteliğe sahiptir. Çocuğun ilgisini terapi üzerine toplamak ve sıkılmamasını sağlamak amacıyla oyunlar, hikayeler, tekerlemeler ve benzeri ilgi çekici uygulamalar kullanılarak terapi süreci devam ettirilir. 

Ses terapisi, genel olarak ses bozukluğuna dair gelişen problemleri çözmek için ortaya çıkmış egzersiz ve stratejileri kapsar. Bunlar arasında; nefes alma, duruş ayarlamaları, özel boğaz ve boyun gevşetme egzersizleri, rezonans ve özel ses egzersizleri yer alır. Bu egzersizlerin amacı, ses üretimini iyileştirmektir. Nitekim kimi egzersizler ses üretiminde kullanılan kasları hedeflerken, kimi egzersizlerde ses kıvrımlarının iltihaplanması ve şişmesini önlemek esastır.  

Ses tellerinde ortaya çıkabilecek bozuklukların çözümü için uzman bir hekime danışılmalıdır. Eğer kişi aşağıda belirtilen ses bozukluğu belirtilerini yaşıyorsa derhal uzman bir KBB (kulak burun boğaz) doktoruna ve onun yönlendirmesiyle bir ses terapistine başvurmalıdır. 

●   Kişinin kendisi ve etrafındaki diğer insanlar tarafından fark edilebilecek olan ses kısıklığı, sesin çatallanması ve pürüzlü bir yapıya sahip olması. 

●   Kişinin bağırmaya, şarkı söylemeye ya da yüksek sesle konuşmaya çalışırken zorluk yaşaması. 

●   Konuşurken zorluk yaşadığını hissetmek ve kimi durumlarda nefes nefese kalmak. 

●   Konuşma esnasında kişinin boğazında bir ağrı hissetmesi. 

●   Uzun süre boyunca devam eden geniz akıntısı. 

●   Günün ilk saatlerinden başlayarak zaman geçtikçe kötüleştiği hissedilen ses tonu. 

●   Sabah uyandıktan sonra mide yanması, ağza mideden acı ya da ekşi bir şey geliyormuş gibi hissedilmesi ve sonuç olarak kişinin ağzında acı bir tat oluşması. 

Yukarıda bahsedilen durumların sık sık tekrar etmesi ya da birkaç hafta boyunca iyileşmeden aynı çizgide devam etmesi kişide ciddi bir ses bozukluğu olduğuna işaret edebilir. Dolayısıyla kişi sahip olduğu semptomları dikkate almalı ve sahip olduğu belirtileri fark ettikten sonra bir uzmana başvurmalıdır. 

Ses bozukluğu birçok farklı sebepten dolayı ortaya çıkabilir. Ses hijyenine dikkat etmemek, ses teli felci geçirmek, sürekli gürültülü ortamlarda bağırarak konuşmak, üst solunum yolunda ortaya çıkan ve boğazı etkileyen hastalıklar geçirmek, uzun süreli sigara kullanımı, gırtlak kanseri, gırtlak bölgesinde nodül, polip ya da kist oluşumu gibi durumlar ses bozukluğuna yol açabilir. 

Ses tellerinde ortaya çıkabilecek bozuklukların teşhis edilebilmesi için kişi öncelikle bir kulak burun boğaz doktoruna muayene olmalıdır. Ses bozukluğunun erken safhalarda teşhis edilebilmesi her zaman mümkün olmamaktadır. Bunun asıl sebebi birçok kişinin sesindeki bozukluğu ciddiye almaması ya da durumu basit bir boğaz ağrısına ya da soğuk algınlığı gibi hastalıklara bağlamasıdır. Kişi hastaneye başvurduktan sonra ilk önce tıbbi öyküsü detaylı bir şekilde incelenir. Kişinin sahip olduğu belirtiler göz önüne alınarak ses telleriyle alakasız başka bir hastalığın bulunup bulunmadığı incelenir. Eğer asıl problemin ses tellerinden kaynaklandığı düşünülüyorsa, VLS olarak adlandırılan Videolarengostroboskopi yöntemi kullanılarak kişinin ses telleri detaylı bir şekilde görüntülenebilir. Özel bir alet sayesinde icra edilen bu görüntüleme tekniği sayesinde ses tellerinde mevcut olabilecek yapısal bozuklukları saptamak mümkündür. Bu tekniğe ek olarak, doktor kişinin çeşitli sözcükleri telaffuz etmesini sağlayarak ses bozukluğunun boyutunu ölçebilir. Elde edilen verilere ve durumun ciddiyetine göre kişiye ilaç tedavisi, cerrahi müdahale ya da ses terapisi gibi yöntemler tavsiye edilebilir. 

Ses sağlığını korumak için öncelikle kişi ses tellerinin tahriş olmasına sebep olabilecek maddelerden ve davranışlardan uzak durmalıdır. Kişi her gün yeterli miktarda su içmeli ve boğazının kuru kalmasına izin vermemelidir. Boğazın mümkün olduğunca nemli tutulması ses sağlığı açısından oldukça önemli bir yer tutar. Bununla birlikte kişi, sadece bağırarak kendisini duyurabileceği çok gürültülü ortamlarda bulunmaktan kaçınmalıdır. Zira sürekli bağırmak zamanla kişinin ses tellerinin tahriş olmasına sebep olur ve uzun vadede ses tellerine tedavi edilmesi zor hasarlar verebilir. Ses sağlığının korunmasında önemli olan bir diğer faktör ise işitme ile ilgili problemlerin tedavi edilmesidir. İşitme ve konuşma birbiriyle bağlantılıdır, dolayısıyla işitme ya da konuşmada yaşanabilecek herhangi bir sorun diğer duyudaki sorunu da tetikleyebilme özelliğine sahiptir. Son olarak ise düzenli bir şekilde ses egzersizleri yapmak da kişinin ses sağlığını korumasına son derece yardımcı olacaktır.