Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozukluklarının Belirtileri Nelerdir?
Kaygı, yaşamımızın olağan bir parçasıdır. Stresli bir durumla karşılaşıldığında yaşantılanan kaygı doğal bir tepkidir. Aşırı olmadığı takdirde kaygı, gelişim sürecinde neredeyse her çocukta görülen normal bir duygusal deneyimdir. Sınavlar, yeni kişilerle tanışmak, bir topluluk önünde konuşma yapmak, bir köpeği sevmek, biriyle randevulaşmak ya da bir yarışmada yarışmak hemen hemen her çocuk için biraz kaygı uyandırıcı olabilir ama bazı çocuklar bu gibi durumlarda aşırı endişe ve korku yaşarlar, yoğun kaygıları günlük yaşamlarını birçok açıdan olumsuz yönde etkiler.
Kaygı Bozukluğu Nedir?
Çocuklar yüksek sesten yabancılara, okula gitmekten sunum yapmaya, açık havuzda yüzmekten büyük köpeklere kadar birçok şey nedeniyle kaygılanabilirler. Kaygı Bozukluğu; çocuğun ne hakkında kaygılandığına bakılarak değil, çocuğun kaygısının onun hayatını ne şekilde etkilediğine bakılarak karar verilen bir rahatsızlıktır. Kaygı duyulan içerik “normal” olsa da yoğun kaygı çocuğun sosyal ve akademik hayatını kısıtlıyorsa Kaygı Bozukluğundan şüphelenilebilir. Kaygı Bozukluğunun farklı belirtiler gösteren farklı türleri vardır, fakat hepsinde ortak olan şey mevcut durumla orantılı olmayan, uzun süreli, yoğun kaygıdır.
Kaygı Bozuklukları gelişme döneminde en sık görülen rahatsızlıklardan biridir ve genellikle 11 yaş civarında ortaya çıkmaktadır. İstatistikler, her 8 çocuktan birinde Kaygı Bozukluğu olduğuna işaret etmektedir.
13-18 yaş arasındakilerin yaklaşık %25’inde hafif ya da orta düzeyde kaygı bozukluklarına rastlanmaktadır. Erkek çocuklara kıyasla daha çok kız çocukları kaygı bozukluğu tanısı almaktadır.
Kaygı Bozukluğu yaşayan çocuk ve ergenlerin ne yazık ki yalnızca %20’si tedavi görmektedir; oysa araştırmalar Kaygı Bozukluğu tedavi edilmeyen çocukların akademik performanslarında düşüş yaşadıklarını, önemli sosyal deneyimlerden mahrum kaldıklarını ve kimi zaman kaygıyla başa çıkmak için madde kullanımı gibi uygunsuz yöntemlere başvurduklarını göstermektedir.
Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozukluğunun Farklı Türleri Var mıdır? Bunlar Nelerdir?
Kaygı Bozukluğunun farklı türleri vardır. Genç yaşlarda görülen kaygı bozukluklarının başında Ayrılma Kaygısı, Yaygın Kaygı Bozukluğu, Sosyal Fobi ve Özgül Fobi gelmektedir. Çocuk ve ergenlerde görülen kaygı bozuklukları şunlardır:
1) Ayrılık Kaygısı
Çocuğun hayatındaki önemli figürlerden ya da evden ayrılmaya karşı duyduğu isteksizlik ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Ayrılık Kaygısı olan çocuklar; önemli figürlerden ayrılmak üzere olduklarında ya da ayrıldıklarında baş ağrısı, karın ağrısı ya da mide bulantısı gibi fiziksel şikayetler yaşayabilirler. Ayrılık Kaygısı, çoğu zaman küçük yaştaki çocuklarda görülse de ergenlerde de bu kaygı bozukluğuna rastlanabilmektedir.
2) Yaygın Kaygı Bozukluğu
Birçok farklı alanda görülebilen ve durumla uygun olmayan, sürekli ve aşırı yoğun bir kaygıyla karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Yaygın Kaygı Bozukluğu olan çocuk ve ergenler; geçmişteki konuşmalar ya da davranışlar, yaklaşmakta olan olaylar, okul, ailevi sorunlar, sağlık ve benzeri birçok konuda endişelenirler. Endişelerinin aşırı olduğunu ve hayatlarını olumsuz yönde etkilediğinin farkında olsalar da bu endişelerini denetlemekte ve sakinleşmekte güçlük çekerler.
3) Panik Bozukluk
Tekrarlayan panik ataklar ve yoğun bir şekilde tekrar bir panik atak geçirme korkusu ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Panik Bozukluğu olan çocuk ve ergenler; başka bir atak geçirme ihtimallerine ilişkin oldukça endişeli bir beklenti içine girerler. Buna ek olarak, tekrar bir panik atak yaşayacakları endişesi nedeniyle dışarı çıkmaktan, okula gitmekten ya da çeşitli aktivitelere katılmaktan kaçınma davranışı gösterebilirler.
4) Sosyal Fobi
Başkalarıyla etkileşim gerektiren sosyal durumlarda mahcup ya da rezil olma korkusu ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Sosyal Fobisi olan çocuk ve ergenler; kaygılandıkları durumla karşı karşıya kaldıklarında yüz kızarması, çarpıntı, nefes darlığı ya da bağırsak sorunları gibi fiziksel şikayetler yaşayabilir. Sosyal Fobi nedeniyle arkadaş buluşmalarına katılmama, okulda sunum yapmama ya da derste söz almama, otorite figürleriyle konuşmama, toplum içinde yemek yememe gibi kaçınmacı davranışlar geliştirilebilir.
5) Selektif Mutizm
Çocuğun belirli bazı sosyal durumlarda konuşmaması fakat diğer durumlarda konuşması ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Selektif mutizm genellikle küçük yaştaki çocuklarda görülmektedir. Selektif Mutizmi olan çocuklar; bazı sosyal durumlarda kendilerine soru sorulduğunda ya da konuşmaları gerektiğinde donup kalmış gibi görünebilirler, konuşmak yerine işaret etmek ya da kafa sallamak gibi jestleri kullanabilirler.
6) Özgül Fobi
Belirli nesne ya da durumlara karşı duyulan ve gerçekçi olmayan, yoğun korku ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Örümcek ya da köpekten korkma gibi hayvan fobisi, gök gürültüsü fobisi, su fobisi, yükseklik fobisi, kan fobisi, uçak fobisi, kapalı alan fobisi çocuk ve ergenlerde rastlanan başlıca özgül fobilerdir. Özgül Fobisi olan çocuk ve ergenler; bu korkularının mantıksız ve abartılı olduğunu fark edemeyebilirler ve genellikle yoğun kaygıları nedeniyle korkulan nesne ya da duruma karşı kaçınmacı bir tutum sergileyebilirler.
7) Travma Sonrası Stres Bozukluğu
Travmatik ya da dehşet verici bir deneyim sonrası yaşanan flashbackler, kabuslar ve korkular ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur.
8) Obsesif – Kompülsif Bozukluk
Obsesyonlar –yani istenmeyen, zihinden uzaklaştırmakta zorlanılan düşünceler– ve kompülsiyonlar –obsesyonların yarattığı yoğun kaygıyı azaltmak için yapılan tekrarlayıcı davranışsal ya da zihinsel eylemler– ile karakterize olan bir kaygı bozukluğudur. Obsesif – Kompülsif Bozukluğu olan çocuk ve ergenlerde; ellerini yıkama, bir şeyleri kontrol etme ve sıralama yapma gibi ritüellere sık rastlanır.
Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozukluklarının Belirtileri Nelerdir?
Kaygı Bozukluğu olan çocuk ve ergenler; yoğun korku, gerginlik ve çekingenlik yaşayabilirler, ayrıca kaygıları nedeniyle bazı yerlere gitmekten ya da bazı aktivitelere katılmaktan kaçınabilirler. Kaygı Bozukluklarında yaygın görülen ortak belirtilerden bazıları şunlardır:
- Stresli durum karşısında aşırı rahatsızlık duyma ve ajite hale gelme
- Panik ve korku yaşama, sakin kalamama
- Nefes darlığı hissi
- Ürperme ya da sıcak basması ve uyuşma ya da karıncalanma hissi
- Baş ağrısı ya da karın ağrısı, mide bulantısı
- “Ya şöyle şöyle olursa…” benzeri zihinden kolayca uzaklaştırılamayan ve pek de gerçekçi olmayan düşünceler
- Kaygı yaratan nesne ya da duruma karşı kaçınmacı davranışlar
- Uykuya dalmada ve uyumakta güçlükler
- Başka şeylere odaklanmakta ve dikkatini sürdürmekte zorlanma
- Saatlerce, günlerce ya da haftalarca süren yoğun kaygı hali
- Yoğun kaygı nedeniyle sosyal ilişkilerin ve akademik hayatın olumsuz etkilenmesi
Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozukluklarının Nedenleri Nelerdir?
Diğer birçok rahatsızlıkta olduğu gibi Kaygı Bozukluklarının da tek bir nedeni yoktur. Birçok genetik, çevresel, psikolojik ve gelişimsel faktörün kaygı bozukluklarının ortaya çıkmasında etkili olduğu düşünülmektedir.
Ailesindekilerden birinde kaygı bozukluğu olan çocuklarda kaygı bozukluğuna rastlanma ihtimalinin yüksek olması beyin kimyasına ilişkin genlerin bu rahatsızlıkla ilgili olabileceğine işaret etmektedir. Ayrıca diğer aile üyelerinin aşırı kaygılı olduğu bir ortamda büyümek çocuğa dünyayı “çok tehlikeli” bir yer olarak görmeyi ve birçok şeyden korkmayı öğretebilir. Benzer şekilde, gerçekten de tehlikeli bir ortamda büyüyen çocuklar için kaygılı olmak ve her şeyin en kötüsünü beklemek öğrenilmiş alışkanlıklar olabilir. Sevilen bir kişinin ölümü ya da ebeveynlerin boşanması gibi kayıplar ve yeni bir şehre taşınmak gibi çocuğun hayatındaki büyük değişimler de yaygın rastlanan tetikleyicilerden bazılarıdır. İstismara maruz kalan çocukların da kaygıya daha meyilli olduğu düşünülmektedir.
Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozukluklarının Etkileri Nelerdir?
Çocuk ve ergenlerde görülen Kaygı Bozuklukları terapötik yaklaşımlarla kontrol altına alınabilirler ancak maalesef Kaygı Bozukluğu yaşayan çocukların büyük bir kısmı tedavi görmemektedir. Tedavi edilmedikleri takdirde Kaygı Bozukluklarının kişinin hayatına uzun süreli olumsuz etkileri olabilir.
Kaygı Bozukluklarına bağlı olarak çocuk ve ergenlerde akademik performansta düşüş ve hatta okulu bırakma görülebilir; kaygı bozukluğu yaşayan çocuk ve ergenler okula gitmek istemeyebilir, derste söz almayabilir, sunum yapmayabilirler. Kaygı Bozukluğu olan çocuklar sosyal ortamlardan kaçınabilir, diğer insanlarla ilişki kurmakta zorlanabilir ve kendilerini yalnız hissedebilirler. Bu çocukların kendilerine olan güvenleri zedelenebilir. Kaygı Bozukluğu olan çocuklar; yaşadıkları yoğun kaygıyla doğru şekilde başa çıkmayı öğrenemediklerinde bu kaygıyı yatıştırmak için alkol ya da madde kullanımına yönelebilirler. Ayrıca çocuk ve ergenlerdeki kaygı bozuklukları sıklıkla yetişkinlikte de devam etmekte ve bu kişilerin hayatını kısıtlamaktadır.
Çocuk ve Ergenlerde Kaygı Bozuklukları ile Birlikte Seyreden Diğer Problemler Nelerdir?
Çocuk ve ergenlerdeki Kaygı Bozukluklarına çoğu zaman başka rahatsızlıklar eşlik edebilir. Kaygı Bozukluklarıyla birlikte seyreden rahatsızlıkların başında depresyon, yeme bozuklukları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu gelmektedir.
Kaygı Bozuklukları ve depresyon; çocuk ve ergenlerde sık sık hem eş zamanlı olarak hem de birbirini takip ederek birlikte seyretmektedir ve genellikle birinin ortaya çıkışı diğerinin de zamanla ortaya çıkması riskini artırmaktadır. Birlikte seyreden kaygı bozukluğu ve depresyon; yüksek nüksetme riski, daha uzun sürme riski, intihar teşebbüsleri, daha ağır zarar ve tedaviye daha az yanıt ile ilişkili bulunmuştur.
Çocuğunuzda Kaygı Bozukluğu Var mı?
Dünyayı keşfetmeye çalışırken yeni şeylerle karşılaştıkça bazı şeyler çocuklar için aslında olduklarından daha karmaşık ve korkutucu hale gelebilir. Çocukluktan ergenliğe geçişte, birçok yeni zorluk ve fırsat ortaya çıkmaktadır. Özellikle çeşitli değişimlerin yaşandığı ergenlik dönemi; çocuğunuz için yoğun strese maruz kaldığı ve bazı kaygıları yoğun deneyimlediği bir dönem olabilir. Ancak iki haftadan uzun bir süredir orantısız bir kaygı yaşıyorsa çocuğunuzda Kaygı Bozukluğu olmasından şüphelenebilirsiniz.
Çocuğunuz
- Kendini çoğu zaman gergin ve huzursuz hissediyorsa,
- Kaygıyı durduramayacak ya da kontrol edemeyecek gibi hissediyorsa,
- Eleştiriye karşı çok hassassa ve sosyal durumlarda rahatsızlık hissediyorsa,
- Neredeyse her zaman her şeyin en kötüsünün gerçekleşmesini bekliyorsa,
- Durumla orantısız derecede yoğun bir korku hissediyorsa,
- Zor ya da yeni durumlardan kaçınıyorsa,
- Çekingen ya da utangaç davranıyorsa, sosyal etkileşimden kaçınıyorsa,
- Zihninden uzaklaştıramadığı saplantılı düşüncelere sahipse,
- Belirli ritüel davranışları yapmaktan kendini alamıyorsa,
- Normalden daha sık tuvalete gidiyorsa,
- Uyku problemleri yaşıyorsa ya da tek başına uyumaktan korkuyorsa,
- Odaklanmakta sorun yaşıyorsa,
- Çoğunlukla unutkan ya da dikkatsiz görünüyorsa,
- Yapması gerekenleri yapmaya başlayamıyor ya da bunları tamamlayamıyorsa
çocuğunuzda Kaygı Bozukluğu olabilir. Ayrıntılı değerlendirme için bir psikologa, psikolojik danışmana ya da psikiyatriste başvurun ve ebeveyn olarak yapabilecekleriniz hakkında bilgi edinin.
Kaygı Bozukluğu Nasıl Tedavi Edilir?
Nasıl hissettiği hakkında konuşmak çocuğunuz için zor olabilir. Çocuğunuz sizin onu anlamayacağınızdan, yargılayacağınızdan ya da onu güçsüz ve zayıf göreceğinizden korkabilir. Kaygı Bozukluğu çoğunlukla kendiliğinden geçmez ve yetişkinlikte de devam eder; bu nedenle çocuğunuzla konuşup onu anlamaya çalışmanız ve profesyonel yardım almanız oldukça önemlidir. Çocuğunuz için tedavi seçenekleri bulmanız çocuğunuza onunla ilgilendiğinizi ve yalnız olmadığını hissettirir. Uygun bir tedaviyle çocuğunuz kaygı bozukluğu belirtilerini kontrol etmeyi öğrenebilir ve sağlıklı bir gelişim dönemi geçirebilir. Tedaviye mümkün olduğunca erken başlamak başarılı bir sonuç almakta etkilidir. Genellikle ilk tercih olmasa da bazı durumlarda Kaygı Bozukluğu tedavisinde ilaç kullanımı gerekebilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi; Kaygı Bozukluklarının tedavisinde önerilen ve çocuklarda etkisi araştırmalara kanıtlanmış bir yaklaşımdır. Bilişsel Davranışçı Terapi gören çocuklarda tedaviye yanıt alma oranı yaklaşık %80’dir ve tedavinin kazanımları gelecekte de devam etmektedir. Bilişsel Davranışçı Terapi, çocuklara kaygılarına meydan okumalarını öğretir ve durumları daha gerçekçi değerlendirmeleri için çocukları teşvik eder. Çocuklar genellikle 4. seanstan itibaren tedaviye cevap vermeye başlarlar ve tedavi yaklaşık 6 ay kadar sürer.
Çocuğunuzun Kaygı Bozukluğu ile başa çıkabilmesine yardımcı olmak için evde yapabileceklerinizden bazıları şunlar:
- Çocuğunuzun hislerine önem verin
- Çocuğunuzun kaygılarını paylaşabilmesi için alan yaratın
- Çocuğunuzla konuşun, onu dinleyin ve anlamaya çalışın
- Çocuğunuzun kaygılarını küçümsemeyin, çocuğunuzu yargılamayın
- Çocuğunuza “korkulacak bir şey yok” güvencesi vermekten vazgeçin
- Çocuğunuz bir durum ya da olay karşısında kaygılandığında siz sakin kalın
- Çocuğunuza model olun, kaçınmacı davranışlardan uzak durun
- Çocuğunuzu korkularıyla yüzleşmesi için cesaretlendirin
- Çocuğunuza mükemmel olmak zorunda olmadığını hatırlatın
- Çocuğunuzun küçük başarılarını fark edin ve bunları övün
- Çocuğunuzun cesur hareketlerini ödüllendirin
- Çocuğunuzun hatalarını ya da ilerleme gösterememesini cezalandırmayın
- Çocuğunuza hisleri hakkında “Bu sınav hakkında kaygılanıyor musun?” gibi yönlendirici sorular yerine “Bu sınavla ilgili ne hissediyorsun?” gibi açık uçlu sorular sorun
- Çocuğunuzun dinlenebileceği aktiviteler için imkan yaratın
- Çocuğunuzu bisiklete binmek, yüzmek, yürüyüş yapmak gibi fiziksel aktivitelere teşvik edin
- Çocuğunuzla birlikte kaygı hakkında kitaplar okuyun ve bunlar üzerine sohbet edin
- Çocuğunuzla birlikte sakinleşme egzersizleri yapın
- Çocuğunuzun tedavisi için bir psikolog ya da psikiyatristten yardım alın
- Çocuğunuzdan asla vazgeçmeyin
kaynak :elikapsikoloji.com
Yayınlanma: 27.07.2024 14:29
Son Güncelleme: 16.08.2024 17:30
Bunları da sevebilirsiniz...
Tükenmişlik çok uzun süre fiziksel, duygusal ve ruhsal bitkinlik halini ifade etmektedir. Daha çok işle ilgili olsa da farklı konularda da kendisini gösterebilir ve sağlığı olumsuz etkileyebilir. Uzun süreli stres hissettiğinizde tükenmişlik ortaya çıkabilmekle birlikte, bu durum herkesin başına hayatının bir dönemde gelebilmektedir.Stresten kaynaklı olsa da tükenmişlik stres ile aynı anlamı taşımamaktadır. Tükenmişlik daha çok bir süre birikmiş olan stresin bir sonucu olarak deneyimlenir. Tükenmişliği bu nedenle stresin daha büyüğü ve var olmak için strese ihtiyaç duyan bir durum olarak düşünebilirsiniz. Stres geçicidir, stres faktörü ortadan kalktığında veya durumla baş edildiğinde problem ortadan kalkar. Tükenmişlik ise daha uzun süreli olabilir, stres sona erse de devam edebilir. Tükenmişlik üretkenliğinizi engeller, umutsuzluğa neden olur. Duygusal olarak daha tükenmiş olup neşe veya tatmin duygusunu deneyimleyemezsiniz. Ancak stres daha çok kaygı ve sinirlilik duyguları ile deneyimlenmektedir. Fiziksel olarak da etkileri farklı olabilmektedir. Stres daha çok kas ağrısı, baş ağrısı ve sindirim sorunlarına neden olabilirken tükenmişlik kronik yorgunluk, bağışıklık sisteminde zayıflama veya kardiyovasküler hastalık gibi problemlerle karşılaşmaya neden olmaktadır.Tükenmişlik Sendromunun Belirtileri Nelerdir?Tükenmişlik sendromu zamanla ve aşama aşama ilerleyen bir süreçtir. Tükenmişlik sendromunun belirtileri stres, depresyon veya kaygı ile karıştırılabileceğinden fark edilmeyebilir ve ele alınamayabilir. Belirtileri tanımak için aşağıdaki kriterler size yardımcı olabilir:Fiziksel Belirtiler:Çoğu zaman yorgun veya bitkin hissetmekTekrarlayan uykusuzluk ve uyku bozukluklarıSık sık baş ağrısıKas veya eklem ağrısıMide bulantısı veya iştahsızlık gibi sorunlarBağışıklık sisteminin zayıflaması nedeniyle sık sık hastalanmaYüksek tansiyonNefes alma sorunlarıDuygusal Belirtiler:Çaresiz, sıkışmış hissetmekKendinden şüphe duyma, başarısız veya değersiz hissetmeDünyada kopuk ve yalnız hissetmekBunalmış hissetmekMotivasyon eksikliği hissetmek, alaycı/olumsuz bir bakış açısına sahip olmakTatmin ve başarı duygusunun eksikliğiİlgi ve zevk kaybıSürekli korku, endişe ve kaygı duygularıDavranışsal Belirtileri:Erteleme ve bir şeyleri tamamlamanın daha uzun sürmesiKonsantrasyon zorluğuİnsanlardan, sorumluluklardan vb. uzaklaşmak ve izole olmakBaşa çıkmak için yiyeceğe, maddeye veya alkole bağımlı olmakSinirli ve çabuk sinirlenen, patlamaya meyilli ve hayal kırıklıklarını başkalarından çıkaranArtan geç kalma, işe geç kalma ve/veya daha yüksek devamsızlıkTükenmişlik Sendromunun Aşamaları:Tükenmişlik sendromu birden ortaya çıkmamakta, yavaş yavaş ilerlemektedir. İki psikolog Freudenberger ve Gail North başlangıçta tükenmişliğin gelişimini 12 aşamalı bir modelde özetlemiş olsalar da basitleştirilmiş 5 aşamalı bir model artık günümüzde araştırmalarda yaygın olarak karşımıza çıkmaktadır:Balayı Evresi: Yeni bir işe, göreve veya role başlarken yüksek enerji ve coşku hissedebilirsiniz. Bu aşamada iyimser olmak daha kolaydır. İşe olan bağlılık, heyecan ve kendinizi kanıtlama isteği bazen daha fazla sorumluluk üstlenmeye ve daha fazla çalışmaya yol açabilir. Uykusuzluk, stres önemsiz görünebilir.Stresin Başlangıcı: Balayı aşaması azaldıkça bazı günler daha zorlu gelmeye başlar. İş hala ödüllendirici gelir ancak stres kendini göstermeye başlar. İyimserliğinizin üretkenliğinizin azaldığını fark edebilirsiniz. Bununla birlikte yorgunluk, sinirlilik, kaygı , odaklanmayı daha kolay kaybetme, iştahta değişiklikler, uyku sorunları ve baş ağrısı gibi hoş olmayan stres semptomlarını da fark edebilirsiniz . Bazı stresler sizi motive etmek ve harekete geçirmek için iyi olsa da, yönetmek için negatif başa çıkma stratejilerine başvuruyorsanız ve kendi ihtiyaçlarınızı ihmal etmeye başlarsanız, bu aşama bir sonrakine yol açabilir.Kronik Stres: Stres kalıcı hale gelir. Küçük şeylere öfkelenebilir, sürekli yorgun hissedebilir ve daha sık hastalanabilirsiniz. Kronik stres, ilgisizlik, kızgınlık, alaycılık ve güçsüzlük duygularına yol açabilir. Sosyal ilişkilerden uzaklaşabilirsiniz. Sorunu inkar edebilir ve tükenmişliğe doğru ilerleme görülebilir.Tükenmişlik: Tükenmişlik belirtileri kritik hale geldiğinde bu gerçekleşir. İş ve yaşam sorumlulukları ile başa çıkmak ve içinde bulunduğunuz koşullardan bir çıkış yolu bulmak daha zordur. Fiziksel, zihinsel ve duygusal olarak bitkinlik hissedebilirsiniz. Hayata veya işe karşı giderek daha fazla karamsar olabilirsiniz. Boşluk hissi, kendinden şüphe etme ve başkalarından izole olma isteği artabilir. Fiziksel belirtileriniz de yoğunlaşabilir veya artabilir. Çevrenizdeki insanlar davranışlarınızda değişiklikler fark edebilir. Bu aşamada gerekli değişiklikleri yapmazsanız, belirtiler devam ettikçe iyileşmeniz daha da zor olabilir.Alışkanlık Halindeki Tükenmişlik: Tedavi edilmezse tükenmişlik belirtileri hayatınıza yerleşebilir. Kronik üzüntü veya depresyon gibi önemli ve devam eden zihinsel, fiziksel ve duygusal sorunlar yaşarsınız. Yaşadığınız kronik zihinsel ve fiziksel yorgunluk, çalışmayı ve kendinizi toparlamayı bırakmanıza neden olabilir. Bir uzmandan destek alma ihtiyacı meydana gelebilir.Tükenmişliğin Nedenleri Nelerdir?Olumsuz duygu, düşünceler ve davranışlar stresin şiddetlenmesine neden olabilir ve bu da tükenmişliğe yol açabilir. Olumsuz içsel konuşma, gerçek dışı beklentiler ve mükemmeliyetçilik, sürekli bir baskı hissi yaratarak ve öz saygıyı zayıflatarak tükenmişliğe katkıda bulunabilir.Yalnızlık ve sosyal bağlantı eksikliği umutsuzluğa ve yorgunluğa neden olabilir. Duygusal destek sunabilen aile üyelerinden, arkadaşlardan uzak kalmak tükenmişliğin tetiklenmesine ve sürmesine neden olabilir. Güçlü bir destek sistemi ise tükenmişliğe karşı koruyucu bir rol oynamada önemlidir. Yanı sıra gergin ilişkiler de tükenmişliğe katkıda bulunabilir.Diğerlerinin ihtiyaçlarını düşünürken kendi ihtiyaçlarını göz ardı etmek bir süre sonra yorgunluğa ve zamanla tükenmişliğe yol açabilir.İş yerinde mutsuz hissetmek kronik strese yol açabilmektedir. Aynı zamanda amaç eksikliği yaşamak, desteklenmediği ve değer görmediği düşüncesine sahip olmak tükenmişliğe neden olabilir.Sevdiğiniz birinin ardından üzüntü yaşamanız normaldir. Yas sürecinin depresyon, kendini suçlama veya kronik strese dönüşmesi duygusal ve fiziksel olarak yorucu olabilir ve tükenmişliğe katkıda bulunabilir.Kronik bir hastalıkla mücadele etmek umutsuz ve stresli hissetmeye yol açabilir. Bu sebeple kişinin tükenmişlik sendromuna yakalanma ihtimali vardır.Tükenmişlik Sendromu İle Mücadele EtmekTükenmişlikle mücadele etmek için şu yöntemleri deneyebilirsiniz:Kendinize zaman ayırın, egzersiz, meditasyon, doğada yürüyüşe çıkmak gibi aktivitelere yönelebilirsiniz.Sınırlarınızı belirleyerek üstesinden gelemeyeceğiniz görevleri başkasına devredin veya hayır diyebilin. Gerçekçi hedefler belirlemek ve iş yükünüzü önceliklendirmek önemlidir.Biri ile nasıl hissettiğinizi konuşmak bazen iyi gelebilir. Bu nedenle sevdiklerinizle iletişim halinde olun.Yeterince uyumak, dengeli beslenmek, alkol ve kafeini sınırlamak gibi sağlıklı alışkanlıklar kazanmak ktükenmişliği önlemenize yardımcı olabilir.Tükenmişlik sendromu ile baş etmek için terapi desteği almak yardımcı olabilir. Psikolog ile sorunlarınızı konuşabilir ve üzerinde çalışabilirsiniz. Yazıyı Oku
Uzman: Pelin KABARYayınlanma: 03.03.2025
Sıkça partneriniz tarafından aşağılandığınızı hissediyor musunuz? Peki ya desteklenmediğinizi, değersizleştirildiğinizi hissediyor musunuz? Uyarı işaretlerini fark edip toksik ilişki içinde olup olmadığınızı anlamaya ne dersiniz? Duygusal, zihinsel ya da fiziksel olarak kendinizi koruyabilmek, toksik ilişkiyi fark edebilmek için gelin önce “toksik ilişki”nin ne olduğuna bakalım.Toksik ilişki, güven hissedemediğiniz, sıkışmışlık, ilişkinin istikrarsızlığı sebebi ile bunalmışlık hissettiğiniz bir ilişki türüdür. İlk kez 1996 yılında Lillian Glass tarafından “Toxic People” kitabında kullanılan bu kelime günümüzde de karşımıza çıkmaya devam etmektedir. Sağlıklı bir ilişki yaşayabilmek için bu kavramı anlayabilmek önem taşımaktadır. Toksik ilişkinin özellikleri içerisinde genellikle şunlar yer alır:Sıklıkla değersizlik hissine rastlanabilir. İlişkide aldığınızdan daha fazla veren kişi olmak değersiz hissetmenize yol açabilir.Sıkça eleştirildiğinizi ve suçlandığınızı fark edebilirsiniz. Karşı tarafın hatası olduğunu düşünürken okların tarafınıza çevrildiğini ve suçlandığınızı görebilirsiniz.Güvensizlik hissi yaşayabilirsiniz.Karşı tarafı mutlu etmek için çabalasanız da mutlu edemediğinizi görebilirsiniz.İletişim sorunları sıklıkla yaşanabilir ve çiftler birbirini sıkça yanlış anlayabilir. Sürekli kavga çıkacağı ile ilgili tetikte hissedebilirsiniz ve kaçmak için çaba gösterirsiniz.Saygısızlık görebilir ve ihtiyaçlarınızın karşılanmadığını fark edebilirsiniz.Özgüveninizin zamanla zedelendiğini hissedebilirsiniz.Toksik İlişkiler Sadece Romantik İlişki ile Mi Sınırlıdır?Toksik ilişkiden bahsedildiğinde aklınıza öncelikle romantik ilişkiler gelebilir. Ancak toksik ilişki arkadaşlıklar, aile ilişkileri ya da iş ilişkileri gibi pek çok ilişkide kendisini gösterebilir. Örneğin toksik bir arkadaş sürekli sizi aşağılayabilir, sizi kendi çıkarları için kullanabilir. Aile üyelerinden birisi sizi manipüle edebilir. İster partnerinizle, ister aile üyenizle, ister arkadaşınızla ya da meslektaşınızla olsun, toksik bir ilişkiyi tespit etmek olumsuz etkileri ile baş edebilmek için oldukça önemlidir.Toksik Bir İlişki İçinde Olabilir Misiniz?Toksik bir ilişkide olup olmadığınızı anlamak için öz değerlendirme yapmanız ve duygularınızı fark etmeniz gerekmektedir. Örneğin iletişim sonrası bitkin, aşağılanmış hissedip hissetmediğinizi takip edebilirsiniz. Gerçek kendinizi ortaya ne kadar koyabildiğinizi düşünebilirsiniz. Bir şeylerin ters gittiğini düşünüyorsanız “Bu ilişkide saygı görüyor muyum, duygularımı ne kadar ifade ediyorum ve duygularımı ve düşüncelerimi ilişkimde bastırmalıymışım gibi düşünüyor muyum?” sorularına cevap aramak da size yardımcı olabilir.Zehirli ve Sağlıklı Bir İlişkiyi Birbirinden Nasıl Ayırt Edebiliriz?Bir ilişkinin toksik mi sağlıklı mı olup olmadığını ayırt ederken ilişkide hangi davranışların sık sergilendiğini inceleyebilirsiniz. Sağlıklı bir ilişkide özgürlük, aidiyet hissetme, özerklik, sınırlara saygı, birbirinin ve kendinin ihtiyacını gözetme gibi konularda özen gösterilmesi gerekir. Ancak toksik bir ilişkide bunlar eksiktir. Bu konuların yanı sıra toksik bir ilişki ile sağlıklı bir ilişkiyi ayırt etmenize yardımcı olan diğer ipuçları şunlar olabilir:Toksik bir ilişkide güvensiz hissederken sağlıklı bir ilişkide güven hissedersiniz.Toksik bir ilişkide kıskançlık sıklıkla görülürken sağlıklı bir ilişkide sevgi dolu hissedersiniz.Toksik bir ilişkide bencillikle sıklıkla karşılaşırken sağlıklı bir ilişkide ihtiyaçların karşılandığını hissedersiniz.Toksik bir ilişkide saygısızlık sıklıkla görülürken sağlıklı bir ilişkide saygı vardır.Toksik bir ilişki taciz edici iken sağlıklı bir ilişki şefkat doludur.Toksik Bir İlişkinin Olumsuz Etkileri Nelerdir?Toksik ilişkiler hem fiziksel hem ruhsal sağlığımızı olumsuz etkileyebilir. İlişki içinde genellikle mutsuz hissetmeye yol açar. Toksik bir ilişki diğerleriyle ilişkinizi de olumsuz etkleyerek sevdiklerimizden bizi uzaklaştırabilir ve yalnız hissetmenize yol açabilir. Hem yalnızlaşmak hem de toksik bir ilişki yeme sorunlarına, bağışıklık sistemi sorunlarına, iştah problemlerine ve depresif hissetmeye yol açabilir. Daha öfkeli ve mutsuz birine dönüştüğünüzü fark edebilirsiniz. Toksik ilişkinin getirdiği kaygı ve stres ile baş etmek için sağlıksız baş etme yollarının denendiği de gözlemlenmektedir. Zamanla kendinize bakış açınızda negatif değişimler görülebilir ve özgüveniniz ile öz saygınız olumsuz etkilenebilir. Duygusal yeme ile alkol ve madde kullanım bozuklukları bu sağlıksız baş etme yollar arasındadır.Toksik İlişkiler Neden Sürdürülür?Kendinizle olan ilişkiniz sizi toksik ilişkide kalmaya mecbur bırakıyor olabilir. Düşük öz saygı ve öz sevgi toksik ilişkiye bağlılığınızı korumaya neden olabilir. “Ya benim hakkımda dedikleri doğruysa?” ya da “Beni başka kimse sevmez ki!” gibi zihninizden geçen bu düşünceler toksik ilişkiyi sonlandırmaya engel olabilir. Bu kaygı ve korku hissettirici düşünceler ilişkinin devam etmesine neden olabilir. Ebeveynlerimizle olan ilişkimiz veya ebeveynlerimizin birbirleri ile olan ilişkilerinden öğrendiklerimiz de yanlış bir ilişki dinamiği öğrenmemize ve yetişkin bir birey olarak toksik bir ilişkide bulunmamızın sebebi olabilir. Eğer mağdur taraf partneri tarafından tehdide maruz kalıyorsa, ilişkiyi sonlandırdığında fiziksel, maddi gibi açılardan zarar göreceğinden endişe duyuyorsa ilişkiyi sonlandırmaktan kaygı duyabilir.Toksik Bir İlişkideyseniz Ne Yapabilirsiniz?Toksik bir ilişki içinde olduğunuzu düşünüyorsanız öncelikle değişimin mümkün olduğunu unutmayın. Bu konu ile ilgili güvendiğiniz bir kişi ile konuşabilirsiniz. Partnerinizle bu konuyu değerlendirebilir, birlikte değişim için çaba göstermeye karar verdiğinizde çift terapisine başvurabilirsiniz. Yıkıcı tartışmalar yerine yapıcı tartışmalar yapabilir ve duygu ve düşüncelerinizi ifade ederken “ben dili”nden yararlanabilirsiniz. Maalesef her birey değişime açık olmayabilir ve sorunları kabul etmeyebilir. Zihinsel ve bedensel sağlığınıza öncelik vererek kendinizi korumaya hakkınız var ve bunu mümkün olduğunda çatışmaya girmeden sağlıklı sınırlar koyarak ve kendinize güvenerek yapabilirsiniz.Toksik ilişkileri zamanında fark etmek ve ele almak kendinizi koruyabilmeniz için önem taşır. İlişkinizin toksik bir ilişki olup olmadığından emin değilseniz veya baş etmek için desteğe ihtiyacınız varsa bireysel terapi desteği alabilirsiniz. Terapi desteği sayesinde kendinizi daha iyi tanımayabilir, özgüveninizi kazanabilir, sınır koymayı öğrenebilir ve toksik ilişkinin olumsuz etkilerinden kendinizi korumayı başarabilirsiniz.Klinik Psikolog Pelin KABAR Yazıyı Oku
Uzman: Pelin KABARYayınlanma: 17.02.2025
Bir yerinizi incittiğinizde, yaranızı temizleyip bantla sarmaz mısınız? O zaman, duygusal anlamda acı çektiğinizde de aynı şeyi neden yapmayasınız?Öz Şefkat Nedir?" Öz şefkat bir kabul etme şeklidir. Kabul etmek genel olarak deneyimlediğimiz şeyleri (bir düşünceyi ya da duyguyu) ima eder. Öz şefkat doğrudan bunları yaşayan benliğimizi kabul etme anlamına gelir. Acı çekme sürecinde kendimizi kabul etmemizdir.""Şefkat, yüreğin bir başkasının ıstırabına titreyerek yanıt vermesi ve bu ıstırabın hafifletilmesini istemesidir. Istırap çekerken kendimize yardım etmek istediğimizde deneyimlediğimiz duygu ise öz şefkattir."Öz şefkatin 3 anahtar özelliğiKendine iyi davranmakİnsanların ortak halleri olduğunu bilmekFarkındalıkKendine İyi DavranmakKendine iyi davranmak, bireyin kendisine karşı yargılayıcı olmasının tam tersidir. Kişinin kendi kusur ve eksiklerine karşı hoşgörülü olmasını içerir. Kendine iyi davranmak, öz eleştiri yerine kendini anlama ve destekleme yaklaşımını benimsemek demektir.İnsanların Ortak Halleri Olduğunu Bilmek“Deneyimlerimizi başkaları da paylaşır. İnsan deneyimlerinin ortak olduğunu anlamak, kişinin yalnızlık ve tecrit edilmişlik duygusundan kurtulmasını sağlar.”Hayatta başımıza talihsiz bir olay geldiğinde, sıklıkla bu acının yalnızca bizi bulduğunu ve sadece bizim bu kadar derin bir şekilde hissettiğimizi düşünme eğilimindeyiz. Bu durum, diğer insanların da benzer zorluklar yaşadığı gerçeğini göz ardı etmemize neden olabilir. Başkalarının da benzer mücadelelerden geçtiğini bilmek, kendimizi yalnız ve dışlanmış hissetme duygusunun hafiflemesine yardımcı olur.Farkındalık“Acı, algılamayı sınırlar. Bilinçli farkındalık ise ne vakit acı çektiğimizi, ne vakit kendimizi eleştirdiğimizi ve ne vakit kendimizi tecrit ettiğimizi fark etmemizi sağlar ve bize bir çıkış yolu gösterir.”Farkındalık, öz şefkatin temel unsurlarından biridir ve kişinin duygusal deneyimlerini yargılamadan fark etmesini sağlar. Öz şefkatte bilinçli farkındalık, kişinin acı çektiğini, kendine yönelik eleştirilerde bulunduğunu veya kendini yalnız hissettiğini fark etmesine yardımcı olur. Bu farkındalık, bireyin zorlayıcı duygularla yüzleşmesine ve onları kabullenmesine olanak tanır.Öz şefkat pratiği: Bir arkadaşına nasıl davranırsın?❤️🫂Hayatınızda hiç başkalarına gösterdiğiniz anlayışı ve sevgiyi kendinize göstermediğinizi fark ettiniz mi? Çoğu zaman sevdiklerimize karşı yumuşak, destekleyici ve sevgi dolu olabilirken, kendimize daha eleştirel ve sert olabiliyoruz. Bu alıştırma, bu farkı görmenize ve kendinize daha nazik davranmayı öğrenmenize yardımcı olacak.İhtiyacınız olanlar bir kağıt ve kalem 📃✏️1. Başkalarına Nasıl Davrandığınızı DüşününÖnce şunu hayal edin: Çok yakın bir arkadaşınız kötü bir dönemden geçiyor, kendini çok çaresiz hissediyor. Bu durumda ona nasıl davranırsınız?Ona neler söylersiniz?Ses tonunuz nasıl olur?Onu nasıl rahatlatmaya çalışırsınız?Bunları kısa bir şekilde yazın.2. Kendinize Nasıl Davrandığınızı DüşününŞimdi sıra sizde. Siz kötü bir dönemden geçerken, kendinizi başarısız, yalnız ya da üzgün hissettiğinizde, kendinize nasıl davranıyorsunuz?Kendinize neler söylüyorsunuz?İç sesinizin tonu nasıl?Kendinize karşı sert mi yoksa destekleyici misiniz?3. Farkları KeşfedinYazdıklarınızı karşılaştırın. Arkadaşınıza ve kendinize nasıl davrandığınız arasında bir fark var mı? Eğer bir fark görüyorsanız, neden böyle olduğunu düşünün. Kendi kendinize sert davranmanıza neden olan korkular, düşünceler veya alışkanlıklar neler olabilir?4. Kendinize Bir Arkadaş Gibi Davransaydınız…Kendinizi kötü hissettiğinizde, kendinize tıpkı yakın bir arkadaşınıza davrandığınız gibi davransaydınız, hayatınızda ne değişirdi? Bu sizin için nasıl bir fark yaratırdı? Bu düşüncelerinizi de yazın.Belki de bugünden itibaren, zorlandığınızda kendinize şu soruyu sorabilirsiniz:"Şu an bir arkadaşım bu durumda olsaydı, ona nasıl davranırdım?"Sonra aynı nazikliği kendinize göstermeyi deneyin.İlk başta garip gelse de, kendimize daha nazik ve anlayışlı yaklaşmak, zihinsel ve duygusal sağlığımız için büyük bir fark yaratabilir. Öz şefkat, kişinin kendi acısını fark edip ona sevgiyle yaklaşmasını, kendini yargılamaktan çok anlamaya çalışmasını içerir. Kendimize karşı daha şefkatli olduğumuzda, daha güçlü ve dayanıklı hissederiz, zorluklar karşısında daha hızlı toparlanabiliriz. Ancak birçok kişi, kendine şefkat göstermek yerine kendini acımasızca eleştirir, hataları için kendini suçlar ve yaşadığı zorluklar karşısında kendini yalnız hisseder. Oysa, öz şefkat geliştirmek yalnızca bireyin kendisiyle olan ilişkisini değil, genel yaşam kalitesini de olumlu yönde etkileyen bir beceridir. Öz şefkatin en önemli yönlerinden biri, kendimize bir dost gibi yaklaşmayı öğrenmektir. Zor bir dönemden geçerken, bir arkadaşımıza karşı nasıl anlayışlı ve destekleyici oluyorsak, kendimize de aynı şekilde davranmalıyız. Ancak çoğu zaman, kendimizi desteklemek yerine sert eleştirilerle yargılarız. “Neden daha iyi yapamadım?” veya “Herkes başarıyor, ben neden bu kadar zorlanıyorum?” gibi düşünceler zihnimizde yankılanır. Bu tür düşünceler sadece kendimizi daha kötü hissetmemize neden olur. Oysa, zor bir durum yaşadığımızda kendimize nazik ve anlayışlı sözler söylemek, daha sağlıklı bir zihinsel durum geliştirmemize yardımcı olabilir. Öz şefkati günlük hayatımıza dahil etmek için bilinçli farkındalık geliştirmek önemlidir. Kendimizi yargılamadan, yaşadığımız duyguları olduğu gibi kabul etmek ve onlara anlayışla yaklaşmak, öz şefkatin temel taşlarından biridir. Gün içinde kendimizi eleştirdiğimiz anları fark etmek ve bu eleştirileri daha nazik, destekleyici sözlerle değiştirmek iyi bir başlangıç olabilir. Örneğin, zor bir an yaşadığınızda, kendinize içten bir şekilde “Şu an gerçekten zorlanıyorsun ve bu çok normal. Kendine karşı nazik ol” demeyi deneyebilirsiniz. Öz şefkat sadece bireyin kendisi için değil, çevresindeki insanlarla olan ilişkileri için de faydalıdır. Kendine karşı daha anlayışlı olan bireyler, başkalarına karşı da daha empatik ve sabırlı olabilirler. Çünkü kendimize nazik davranmayı öğrendiğimizde, başkalarına da aynı anlayışı gösterebiliriz. Bu da ilişkilerimizde daha fazla samimiyet, bağ ve güven oluşturmamıza yardımcı olur. Unutmayın, kendinize şefkat göstermek bir ayrıcalık değil, bir ihtiyaçtır. Kendinizi yargılamak yerine, kendinize bir dost gibi yaklaşmayı seçin. Çünkü en çok ihtiyacınız olan şey, kendinizle kurduğunuz şefkat dolu bağdır. Öz şefkat geliştirmek zaman alabilir, ancak küçük adımlarla başlamak mümkündür. Bugünden itibaren kendinize şu soruyu sormayı alışkanlık haline getirebilirsiniz: “Şu an bir arkadaşım bu durumda olsaydı, ona nasıl davranırdım?” Sonra aynı nazikliği kendinize göstermeyi deneyin. Kendinize duyduğunuz şefkat arttıkça, hayatın getirdiği zorluklara karşı daha dayanıklı ve huzurlu bir bakış açısı geliştirdiğinizi fark edeceksiniz.Kaynak: Öz Şefkatli Farkındalık - Christopher Germer Yazıyı Oku
Uzman: Bersu DINÇYayınlanma: 16.02.2025
