Insomnia (Uykusuzluk) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Günümüzde birçok farklı sebepten dolayı ortaya çıkan insomnia hastalığı; kısaca kişinin uykuya dalmakta zorlanması, vaktinden çok daha erken uyanması, tekrar uykuya dönememesi ve uykusundan çok kolay bir halde uyanması durumu olarak tanımlanabilir. Bu hastalık, aynı zamanda uykusuzluk hastalığı olarak da bilinir.

Uyku, kişinin bedensel bir şekilde dinlenmesini sağlarken aynı zamanda zihinsel fonksiyonları da yeniler ve böylelikle kişi kendisini hem mental hem de fiziksel açıdan dinçleşmiş hisseder. Dolayısıyla sağlıklı bir uyku düzenine sahip olmak hem psikolojik hem de beden sağlığı için oldukça büyük önem arz etmektedir. Uyku düzeninin bozulduğu durumlarda ise kişi bedensel, psikolojik, sosyal ve benzeri birçok farklı probleme yatkın hale gelebilir. Insomnia, yani uykusuzluk hastalığı bulunan kişiler, kendilerini gün boyunca yorgun hissetmeye eğilimlidirler. Zira sağlıklı bir uyku düzenine sahip olmadıkları için hem bedensel hem de zihinsel açıdan yeterli bir dinlenme seviyesine ulaşamazlar. Bu durum kişinin günlük hayattaki enerji seviyesini düşürür, iş hayatındaki verimini olumsuz bir şekilde etkiler ve kişinin çeşitli fiziksel hastalıklara yatkın hale gelmesini sağlayabilir ve kişi bozuk bir uyku düzenine sahip olduğu için sosyal yaşamı büyük bir yara alabilir.

Cinsiyetler özelinde bakıldığında, insomnia hastalığının erkeklere kıyasla kadınlarda çok daha fazla görüldüğü tespit edilmiştir. Bununla birlikte uykusuzluk hastalığı, yaklaşık %35'lik bir görülme sıklığına sahiptir. Bu da söz konusu hastalığın en sık görülen uyku bozukluklarından birisi olduğunu işaret eder. Bu bilgilere ek olarak, söz konusu vakaların yaklaşık %15'lik bir kısmı orta ya da ağır şiddetteki vakaları temsil eder. Vakaların görülme sıklığı ve şiddeti kişinin yaşı ilerledikçe daha da artmaktadır.

Insomnia, temel olarak üç farklı seviyede ortaya çıkabilir. Yaklaşık bir hafta boyunca devam eden uykusuzluk dönemleri akut insomnia, bir hafta ile üç ay arasında devam eden uykusuzluk dönemleri subakut insomnia ve üç aydan daha uzun süre devam eden uykusuzluk dönemleri ise kronik insomnia olarak adlandırılmaktadır. Buradan hareketle; uyku bozukluğu yaşanılan dönemin uzunluğu arttıkça, hastalığın kişinin yaşamında yaratacağı olumsuz etkinin de aynı oranda artacağından söz edilebilir.

İnsomnia belirtileri kişinin yaşamına direkt olarak etki eder. Bu açıdan bakıldığında, kişinin içinde bulunduğu durumdan rahatsız olması ve dolayısıyla tedaviye erken aşamalarda başlaması diğer birçok hastalığa göre daha olası bir durumdur. Uykusuzluk belirtileri aşağıda sıralanmıştır:

●  Kişinin geceleri ya da sabahları çok erken saatte sebepsiz yere uykusundan uyanması.

●  Uykuya dalmakta büyük zorluk çekmek.

●  Normal saatlerde uyumakta zorlanmak ve gecenin geç bir saatine gelmeden uyumak istememek.

●  Yukarıdaki belirtilerin sonucu olarak kişinin az uyuması ve sağlıksız bir uyku düzenine sahip olması. Bunun sonucu olarak da kişinin kendisini gün içerisinde son derece yorgun, bitkin ve halsiz hissetmesi.

●  Gün içerisinde odak sorunu yaşamak ve dikkatini toplayamamak.

●  Vücut gece düzgün bir şekilde dinlenmediği için, kişinin gün içerisinde birkaç saatten fazla uyumak istemesi.

●  Kişinin gündüz ya da gece uyuduktan sonra kendisini yorgun hissetmeye devam etmesi ve hiç dinç hissetmemesi.

●  Uykusuzluk sebebiyle kişinin sakarlaşması, okuduğunu anlamakta zorlanması ve zihninin berrak bir şekilde çalışmaması.

●  Tüm bu süreçler devam ederken kişinin uyku düzenini bir takıntı haline getirmesi ve bunun sonucu olarak sık sık uykusu hakkında düşünmesi.

●  Az uyumanın sonucu olarak kişinin günlük yaşamda enerji gerektiren aktiviteleri yapmaya isteksiz olması.

●  Kişinin kendisini sinirli, yorgun, mutsuz ve hiçbir şey yapmak istemeyecek kadar halsiz hissetmesi.

İnsomnia birçok faktörün birleşmesiyle ortaya çıkabilir. İlk olarak göze çarpan en genel faktörler kişinin yaşı ve cinsiyetidir. Zira yaşlı bireylerde ve kadınlarda hastalığın görülme oranı diğer yaş gruplarına ve erkeklere kıyasla daha yüksektir. Bununla birlikte, insomnia günümüzde gençler arasında da yaygın görülen bir durumdur. Uykusuzluk nedenleri genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

●  Stresli bir yaşama sebep olmak uyku bozukluğunu tetikleyebilir. Bu duruma kişinin hayatında yaşadığı sıkıntılı durumlar, karmaşık meseleler ya da travmaya sebep olabilecek olaylar yol açabilir. Örneğin partneriyle arası bozulan ya da maddi açıdan çeşitli sıkıntılar yaşayan bir kişinin gece yatağa girerken bu durumları düşünüp uykuya dalmakta zorlanması beklenen bir durumdur.

●  İşten çıkarılmak, sevilen birisini kaybetmek, sosyo-ekonomik durumda yaşanan beklenmedik değişimler, kişinin sosyal hayatında yaşayabileceği çeşitli sorunlar, iş hayatında yaşanabilecek problemler ve benzeri durumlar da kişinin stres seviyesini artırır. Bu tür durumları tecrübe eden kişi, gece yatağa girdiğinde kendisini bir düşünce bulutuna kapılmaktan alıkoyamayabilir ve bu da uykusuzluk sorununu tetikleyebilir.

●  Doğru olmayan bir beslenme düzenine sahip olmak, uykusuzluğun ortaya çıkma ihtimalini artırmaktadır. Bu durumu tetikleyen yegâne faktör ise akşamları geç saatte yemek yemektir. Özellikle geç saatlerde fazla miktarda ağır yiyecekler tüketmek kişinin kendisini rahatsız hissetmesine sebep olabilir ve bu da reflü gibi şikayetlere sebep olabilir. Dolayısıyla kişi uzandığında kendisini rahat hissedemez ya da bir süre uyuduktan sonra aniden uykusundan uyanabilir.

●  Kişinin gece vardiyasında çalışması, işten ya da okuldan geç saatlerde dönmesi ve sürekli seyahat etmesini gerektiren bir işte çalışması insomniayı tetikleyebilir. Zira gün içerisindeki vaktinin önemli bir kısmını işte ya da okulda geçiren kişi, işi bittikten sonra kuvvetle muhtemel hemen yatıp uyumak istemeyecektir. Bu da kişinin geç saatlerde yatağa girmesine sebep olur. Geç uyuyan kişilerin ise gürültü ya da güneş ışığı gibi faktörler sebebiyle uykusundan uyanması daha yüksek bir ihtimaldir.

●  Kişinin genel olarak uyku düzenini sekteye uğratacak aktiviteler yapması, gece geç saatlere kadar bilgisayar, televizyon ya da telefon başında oturması uyku düzenini kalıcı olarak bozabilir. Özellikle uyku vaktinden hemen önce uzun bir süre boyunca dijital bir ekrana bakmak kişinin uykuya dalmasını güç bir hale getirebilir. Aynı zamanda birçok kişinin sahip olduğu yatakta bilgisayar ya da telefon kullanma alışkanlığı da uyku sağlığını olumsuz bir şekilde etkiler.

●  Kafein içeren çay ve kahve, nikotin içeren sigara ya da genel olarak alkol içeren ürünlerin tüketilmesi uyku düzenini olumsuz yönde etkiler. Bu tür maddeler uyarıcı bir etkiye sahip oldukları için, özellikle akşam saatlerinde vücuda alındıklarında kişinin uykuya dalması zorlaşır.

●  Kişinin uyku apnesi ya da huzursuz bacak sendromu gibi hastalıklara sahip olması insomniayı tetikleyebilir. Bu tür rahatsızlıklar kişinin zor uykuya dalmasın ya da uykuya dalsa bile gece aniden uyanmasına sebep olabilir.

●  PTSD olarak da bilinen Travma Sonrası Stres Bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon ya da anksiyete gibi psikolojik rahatsızlıklar kişinin uyku sağlığını bozabilir. Örneğin depresyona sahip olan bir kişi genellikle ya çok az ya da çok fazla uyumaya eğilimlidir. Anksiyetesi olan kişiler ise çoğu zaman uykuya dalmak konusunda güçlük çeker.

●  Kişinin kullanabileceği kimi ilaçlar içerisinde bulundurdukları etken maddeler sebebiyle uyku bozukluğunu tetikleyebilir. Bu ilaçlar psikolojikler ilaçlardan başlayarak enfeksiyon ilaçlarını ve hatta zayıflama ilaçlarını dahi kapsayan geniş bir kapsamda olabilir. Bununla birlikte çeşitli bitki çayları, kafein içeren ilaçlar, reçetesiz satılabilecek birçok ilaç ya da antidepresan ilaçlar içeriklerine bağlı olarak kişinin uyku problemi yaşamasına sebep olabilir.

Insomnia tanısı için öncelikle kişi bir uzmana başvurmalıdır. Uykusuzluk, zararları bakımından birçok ciddi hastalığı tetikleyebilir. Dolayısıyla belirtiler bir süre devam ettikten sonra ortadan kaybolmadıysa, kişi bu durumu sineye çekmemeli ve vakit geçirmeden bir uzman yardımı almalıdır. Hastalığa tanı konulması aşamasında kişiye ilk olarak fiziki muayene yapılır. Kişinin hormonlarını, vitamin ile mineral seviyelerini ve kan değerlerini incelemek amacıyla çeşitli laboratuvar testleri istenebilir. Buna ek olarak, hastanın sahip olduğu belirtileri doktoruna detaylı bir şekilde anlatması gerekir. Zira kişi içerisinde bulunduğu durumu doktoruna ne kadar net bir şekilde anlatırsa, doktoru da hastalığa dair teşhisi o kadar iyi şekilde koyar. Kimi durumlarda ise kişinin uyku düzenini tam olarak anlayıp en uygun tedavi planını oluşturmak amacıyla kişinin birkaç hafta süren bir uyku günlüğü tutması istenebilir.Tanı aşamasında kullanılan bir diğer yöntem ise kişinin bir uyku merkezinde uyutulmasıdır. Uyku merkezinde kişi çeşitli görüntüleme cihazları aracılığıyla izlenir ve tüm değerleri birçok tıbbi cihaz yardımıyla kaydedilir. Makine aracılığıyla kaydedilen bu değerler doktorun sistemine aktarılır ve böylelikle uyku esnasında kişinin beyin dalgaları, nefes alış verişi, göz hareketleri, kalp atışları ve vücut hareketleri detaylı bir şekilde incelenmiş olur.

Uykusuzluk hastalığı tedavisi için genellikle birden fazla yöntem bir arada kullanılmaktadır. Bu tedavi yöntemleri bilişsel davranışçı tedavi gibi psikoterapi yöntemlerini ve ilaç tedavisi gibi yöntemleri kapsamaktadır. Psikoterapi ve bilişsel davranışçı terapi, genellikle psikolojik sebeplerle ortaya çıkan insomnia konusunda en önde gelen tedavi yöntemidir. Zira bu terapi yöntemi sayesinde kişinin sahip olduğu negatif düşünceler, takıntılar ya da olumsuz alışkanlıklar kontrol alınmaya çalışılır. Örneğin anksiyetesi olan ve uyurken sürekli bir şeyler hakkında düşünmekten kendini alamayan bir kişi, bilişsel davranışçı tedavi sayesinde sahip olduğu düşüncelerin ağırlığından kurtulabilir ve böylelikle uyku düzeninde de iyileşme sağlanmış olur. Insomnianın sebebinin fiziksel mi psikolojik mi olduğuna bakılmaksızın, birçok durumda uyku düzenini ayarlamak amacıyla kişiye çeşitli uyku ilaçları reçete edilebilmektedir. Bu ilaçlar kişinin daha kolay uyumasını ve uyuduktan sonra sebepsiz yere erken saatlerde uykudan uyanmamasını sağlamayı amaçlar. Fakat birçok durumda uzun süre boyunca uyku ilacı kullanmak pek yararlı bir durum olmayacaktır. Zira böylesi bir durumda, kişi uyku ilacı kullanmadan düzgün bir uyku düzeni sağlayamayacak hale gelebilir. Kimi ilaçlar uzun süre kullanım için onay alsa da, tedavideki asıl amaç kişinin bir süre sonra herhangi bir ilaç ya da terapi almak zorunda kalmadan normal insanlar gibi sağlıklı ve doğal bir şekilde uyuyabilmesini sağlamaktır.

Uykusuzluğa iyi gelen durumlar genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

●  Süt, ayran, yoğurt ve benzeri süt ürünleri insan vücudunda yatıştırıcı bir etkiye sahiptir. Dolayısıyla bu tür ürünleri tüketmek kişinin uykuya dalmasını kolaylaştırır. Uyku saatinden bir süre önce bu tür ürünleri tüketmek kişinin uykuya dalmasını kolaylaştırabilir. Süt ve süt ürünlerine ek olarak; badem, haşlanmış yumurta, vişne suyu, çeşitli bitki çayları, kayısı ve çilek gibi besinler de kişinin uyuya kalmasını kolaylaştırabilmektedir.

●  Uyku vaktinden kısa süre önce telefon, televizyon ya da bilgisayar gibi dijital ekrana bakmamak gerekir, zira bu tür aktiviteler kişinin uykuya dalmasını zorlaştırmaktadır. Bunun aksine, uyumadan önce kitap ya da gazete okumak gibi alışkanlıklar edinmek kişinin uykusunun daha çabuk gelmesini sağlayabilir.

●  Uyku süresinden yaklaşık 1 saat önce sıcak bir duş almak kasları gevşetir ve kişinin daha rahat uyumasına yardımcı olur.

●  Sakinleştirici müzikler dinlemek, meditasyon yapmak ve germe egzersizleri yapmak da vücudu rahatlatacak ve uykuyu daha sağlıklı bir hale getirecektir.

Birçok insanın yaşamının yaklaşık üçte biri uyuyarak geçer. İdeal uyku süresinin 8 saat olduğu varsayılmakla birlikte, bu durum kişiden kişiye değişmektedir. Genel olarak birçok kişi 4 ila 11 saat aralığında uyumaktadır. Bu süre yetişkinlerde genellikle 7 ile 8 saat arasında değişirken, çocuklarda ise 12-14 saate kadar çıkabilmektedir.