Paranoid Kişilik Bozukluğu ve Günlük Hayata Etkisi

İnsan kendi yaşantısı boyunca aklından bir çok düşünce üretir. Bu düşünceler ile hayatına devam eder, kararlar alır, hedefler belirler, eğitim alır, aile kurar, ebeveyn olur ve daha bir çok yaşamsal aktivenin içinde yer alır. Bütün bunlarla beraber insan düşüncelerle beraber aynı şekilde bazı durumlara karşı şüphe ve çeşitli iddialar geliştirir. Bu şüpheler genellikle insanın yaşam tecrübesine bağlantılı olarak gelişir. Zaman zaman bu şüpheler insanın hayatını kolaylaştırır ve büyük hatalar yapmasını önler. Lakin bazı insanlar ortada kanıtları olmasına rağmen şüphe duymaya devam eder ve kendi gerçekliğine inanır. Böyle bir durumda ise kişi paranoyaya yani paranoid kişilik bozukluğuna sahip olabileceğini gösterir. 

Kelime kökenleri bir sözcüğün anlamı ve işleyişi bakımından bizlere bilgi vermektedir. Öncelikle paranoyanın kelime kökenine bakacak olursak Eski Yunancadan gelmektedir. “Paranous” olarak bilinen bu kelime “nous = akıl, zihin” kelimesine “para= dışarıda, ötesinde” ön eki getirilerek oluşturulmuş bir kelimedir. “Dışarı akıl ya da zihin ötesinde” olarak nitelendirilen paranoya, günümüzde kullanılan anlamıyla oldukça örtüşmektedir. Paranoid kişilik bozukluğu vakalarında da kişi normal ve gerçek zihnin ötesine yani dışarısına çıkarak kendi gerçekliğini oluşturur ve ona bağlanmaya, inanmaya başlar. 

Dünyada hiçbir durumun, sözün, olayın gerçek olmadığını hayal edin. Herkes size yalan söylüyor ve kimseye güvenemiyorsunuz. Güvenmediğiniz için oldukça agresif tutumlar sergiliyor ve her şey size yalan geliyor. Paranoya dediğimiz olay işte tam burada başlıyor. Kişi olayın ya da durumların kanıtları olmasına rağmen dış gerçekliğe inanmamakta ısrar eder. Hayatlarında olan her vaka paranoyak kişiler için sanki onların zararına hazırlanmış birer durumdur. 

Hiçbir insanda psikotik durumlar ve davranış bozuklukları sebepsiz yere ortaya çıkmaz. Altında mutlaka zihin ve bedenin birlikte çalışmasını bozmuş ya da bozacak nedenler yatar. Özellikle paranoid kişilik bozukluğu gibi ağır seyredebilecek psikotik vakaların yakından incelenmesi ve altında yatan nedenin bulunup tedavi edilmesi gerekir.

Paranoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri 

Kuşkucu Kişilik Bozukluğu belirtileri erken erişkinlikte başlar. Farklı koşulların etkisiyle ortaya çıkar. Diğer yandan başka kişilerin davranışları kötü olarak yorumlanır. Burada genel bir güvensizlik ve şüphe söz konusudur. Belirtilerini şu şekilde ele alabiliriz; 

• Bir temeli olmaksızın başkalarının kendisini sömürdüğünü düşünür. 

• Diğer insanların kendisine kötülük yaptığını söyler. 

• Aldatıldığına dair yoğun bir inanç söz konusudur. 

• Arkadaşlarıyla ilgili yersiz kuşku ortaya çıkar. 

• Diğer insanlara kendini açmaz. 

• Normal gündelik konuşmada dahi bir tehdit algılar. Bu tür durumlarda aşağılandığını düşünür. 

• Diğer insanlara dair kin besler. 

• Anlamlı bir sebep yokken bile durumları saldırı olarak algılar. Bu tür durumlarda yoğun bir öfke ortaya çıkar. 

• Eğer ki romantik ilişkisi varsa güvenden şüphe duyar. Her an aldatılacağını düşünür. 

Bu tür durumlar paranoid kişilik bozukluğunun başlıca belirtileridir. 

Paranoid Kişilik Bozukluğu 

Belirtilerde de bahsettiğimiz gibi temel duygu kuşkudur. Paranoid Kişilik Bozukluğuna sahip kişiler her an tetikte olur. Bu yüzden yaşadıkları her duruma kuşkuyla yaklaşır. Çevresindeki kişilere karşı ne kadar kuşkuyla yaklaşırsa o kadar güvende olacağını düşünür. Bu tür durum ilerleyen zamanlarda ilişkilerini etkiler. Hem iş yerinde hem de aile yaşantısında önemli problemlerle karşılaşır. Eğer ki bu durumlara yönelik tedbir alınmazsa yalnızlık yaşar. Kişi var olmayan bir durumu varmış gibi davranır. Bu yüzden bilişsel çarpıtmalar oldukça fazladır. Kişinin kendi kendine yarattığı bu şüphe bir yerden sonra baş edilemez hale gelir. Bir yerden sonra kişi düşünmüş olduğu her kurguya inanır. Bu kurgulara dair mantıklı açıklamalar getirir. Örneğin birkaç kez evinin önünden geçmeniz ona zarar vermek istediğiniz anlamına gelir.

Paranoid kelime olarak kuşku anlamına gelir. Bu yüzden hayatının her alanında kuşku önemli bir yer kaplar. Eğer ki bir arkadaşı onu bir yere davet ederse altında kesinlikle başka anlam arar. Partnerine ulaşamadığı anda aldatıldığını düşünür. Bu tür durumlar ise sürekli zarar göreceğini düşüncesini besler. Kişi yaşadığı her durumdan bir sonuç çıkarır. Eğer ki zarar görmezse bu durumun kendi tedbirleriyle ortaya çıktığına inanır. Bu yüzden kendisine dair bilgi vermez. Kendisiyle ilgili verdiği her bilgi onun için risktir. Çünkü karşıdaki kişi bu tür bilgileri her an onun aleyhine kullanabilir. Bu tür durum ise her sözün altında anlam aramasına neden olur. Peki bulduğu anlamlar uygun mudur? Uygun anlamlar bulmasa bile inanmaya devam eder. Çünkü kişinin gerçeği bu anlamlar üzerine kuruludur. Bu yüzden bu düşüncelerden vazgeçmek ve kurtulmak için mutlaka destek almak gerekir. 

Paranoyak Kişilerin Özellikleri 

Devamlı bir güvensizlik yaşarlar. Bu yüzden şüphecilik hayatının merkezindedir. Diğer yandan pek çok davranışı uzaktan yorumlar. Kişileri gözlemler. Günümüzde çok sık rastlanmasa dahi oldukça önemli bir durumdur. Bu kişiler gerek aile yakınlarına gerekse arkadaş çevresine karşın oldukça dikkatli davranır. 

Paranoid kişilik bozukluğuna neden olan başlıca etkenler: 

Genetik Faktörler; 

anne, baba ya da yakın akrabalarda kuşkuculuk, şüphe ve paranoya var ise gelecek nesilde de olma ihtimali yüksektir. 

Çevresel Faktörler: 

Çevreden ya da sosyal ortamlardan gelen bir travma 

Küçük yaşlarda şiddet görme, anne – babanın çocuğa karşı güvensiz olması 

Toplumdan dışlanma, kabul görmeme, yetersizlik hissi 

Biyolojik Faktörler: 

Beyinde oluşan hastalıklar (Alzheimer, demans, epilepsi) 

Hormon bozuklukları ve metabolizmaya etki eden hastalıklar 

Aşırı doz madde ve alkol kullanımı 

Beyin tümörleri, lezyonları ve enfeksiyonları 

Vitamin, mineral eksikliğine bağlı vücut çalışmasında ki aksamalar 

Zehirli ya da ağır yüksek dereceli hastalıklar geçirme 

Sosyal ve Kişilik Faktörleri: 

Kişinin kendine olan özgüveninin düşük olması 

Hassas bir kişiliğe sahip olma 

Benlik algısının gelişmemesi 

Sosyal izolasyona mahkûm olma 

İlişkilerinde güven duymama (genellikle şiddete eğilimli ailelerde ve aile içi şiddet gören bireyle olma olasılığı daha yüksektir)

Her psikolojik hastalık ilerlemeden önce birtakım belirtiler gösterse de bazı başka hastalıklarla ya da durumun olağan stresi ile karıştırılabilir. Aynı şekilde paranoid bozukluk dediğimiz olayda da kişilerin öncelerde sadece şüpheci yaklaştığını ve endişe duyduklarını dile getiririz. Lakin ilerleyen zamanlarda kişide, şiddete meyil etme, çevreye ve kendine zarar verme, yüksek agresiflik, panik krizleri gibi normal olmayan davranışlar gözlemlenir. 

Paranoid kişilik bozukluğunun klinik olarak gelişmesi ve belirti göstermesi şu şekildedir: 

Kavgacı tutum sergilemek; kişide yüksek güven probleminden dolayı herkesin ona karşı olduğunu ve arkasından iş çevrildiğini düşündüğü için kişi de agresif davranışlar gözlemlenmesi 

Strese bağlı olan durumlar; yoğun stres ve kaygı anında (kavgaya şahit olmak, dışlanmak, izolasyon) kişide şüphe ve endişe duygusu artar. 

Kendine ve çevreye zarar verme; paranoya bir kişide intihar ve öldürme isteği ve düşünceleri olabilmektedir. Yapılan araştırmalara göre paranoya bir kişi şizofreni vakasına göre 2 kat daha fazla intihara meyillidir. 

Hastalığın farkındalığı; kişi kendini hasta olarak görmez ve kabul etmez. Genellikle çevresindekiler tarafından durumun farkına varılır. 

Paranoya durumları tek bir neden ve kaynaktan çıkmadığı gibi sadece tek bir sonuca doğru gelişim göstermez. Her paranoid bozukluk kendi içinde ayrılır ve kişiyi o duruma göre etkiler. 

Paranoid Kişilik Bozukluğunun sınıflandırılması ise şöyledir; 

Düşmanlık Görme (persekütuvar tip – en sık görülen vaka) : 

Genellikle kişi, kendine zarar verileceğini, birileri tarafından izlenip takip edildiğini, kendi üzerine komplo kurulduğunu, bir kaynak tarafından zehirlendiğini ya da öldürüleceğini düşünmektedir. 

Başlarına gelen küçük bir olayı abartarak anlatırlar. Sanrı inancı yüksektir. 

Adli ve tıbbi merceklere sürekli koruma talebi için ya da şikayet için başvuru yapabilirler. 

Öfke kontrolleri en alt limittedir. Genellikle şiddete başvururlar. 

Büyüklük – Tanrı Kompleksi (Grandiyöz Tip) 

Kendilerini çok büyük görürler ve gizli güçleri, özel yetenekleri olduğunu iddia ederler. 

Seçilen kişi ya da benzersiz kişilikli olduklarını düşünürler. 

Patolojik Kıskançlık (Jaluzik tip) 

Partnerinin ya da ilişki kurduğu kişilerin onları aldattığını, arkalarından iş çevirdiğini ya da sadakatsiz olduklarını düşünürler. 

Öldürme ve şiddet gösterme eğilimleri vardır. 

Aşık Olunmak (Erotomanik Tip) 

Yüksek mercekli bir kişinin ona aşık olduğunu düşünür. Düşündüğü kişinin her sözü ve davranışını kendine yapılmış olarak algılar. 

Taciz, takip, sözsel ve fiziksel şiddete yönelirler. 

Bedensel (Somatik tip) 

Kişi kendisinin bir hastalığını olduğuna inanır. Her türlü yapılan testleri, kontroller ve tahlilleri yok sayar ve inanmaz. 

Paranoid Kişilik Bozukluğu ve Günlük Yaşama Etkileri 

Her rahatsızlıkta olduğu gibi paranoya da günlük hayatı olumsuz etkilemektedir. Kişi gerçek olmayan ve kendi kafasında yarattığı durumlara inandığı için günlük hayatta çeşitli sorunlar, ataklar, öfke patlamaları gibi olumsuzluklar yaşamaktadır. Aynı şekilde kişinin, durumun daha farkında olmayan yakın çevre ve ilişkide bulunduğu bireyler için zor süreçler devam eder. Çünkü yakın çevrenin kişiye olan tahammülü azalır ve giderek uzaklaşmaya başlar. Bu da hastanın daha çok yalnız kalmasına ve dışlanmışlık hissederek rahatsızlığın daha çok artmasına neden olabilecektir. İş, okul ev ya da sosyal ortamlarda kişi rahat edemediği için belli bir süre sonra kendini kapatır ya da bulunduğu ortama agresifleşmeye başlar. Bu şekilde devam eden süreçlerde kişiye bir doktor ya da uzman tarafından teşhis konmayıp tedaviye başlanmazsa kişinin hem kendisi hem de yakın çevresi açısından olumsuz sonuçlar doğuracaktır. 

Paranoid Kişilik Bozukluğu ve Tedavisi 

Paranoid vakalarında kişi kendinin hasta olduğuna inanmaz ve kabul etmez. İçinde bulunduğu durum şahıs için oldukça normaldir ve herhangi bir farkındalığa giremez. Genellikle yakın çevrenin desteği ve ısrarları sonucu uzman kişiye gidilir ve gidişattan bahsedilerek teşhis konur. Paranoid kişilik bozukluğu olan kişinin öncelikle neden hasta olduğunun sorgulanması gerekir. Çeşitli terapi  konuşma teknikleri ile kişinin kökenine ve travmalarına inerek bu duruma yardımcı alternatif gerçekleştirilir. İlaç tedavisi ile birlikte yürütülen bu süreç hem hastanın kendisi hem de çevresi ile en aza indirgenebilmektedir.