Şizoid Kişilik Bozukluğu

Hayatı planlamak, belirli bir amaç ve hedef oluşturmak yerine daha çok hayatın akışında sürüklenmeye eğilimli kişileri hayatın birçok alanında fark ederiz. Elbette genel bir teşhis koymak yanlış olsa da az çok bu insanların ne derece farklı olduklarını düşünür ve onların farklılıklarını anlamlandıramayabiliriz. Şizoid kişilik bozukluğu 'nu anlamak bize farklı bir yaklaşım katacaktır. Söz konusu bu kişiler belirli kişilik bozuklarına sahip bireyler olabilir. Unutulmamalıdır ki hayat her zaman kişisel yönelimlerle değil kimi zaman hastalıklarla da açıklanabilir. Bu nedenle kişilik bozukluklarını biraz daha yakından tanımak toplumu ve toplum içindeki bireyleri anlamlandırabilmemizde bizlere yardımcı olacaktır. Kişilik, bir kişiyi diğerlerinden ayıran ve süreklilik gösteren davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Kişilik bozukluğu ise süregiden bir iç yaşantı ve davranış örüntüsü şeklinde olmakla birlikte ergenlik ya da genç erişkinlik yıllarında başlayan ve kişinin kültürüne göre beklenenden önemli ölçüde sapmalar göstermesiyle tanımlanır. Örneğin kişinin esnekliği olmaması, sapmaların yaygın ve zamanla kalıcı hale gelmesi, sıkıntıya ya da işlevsellikte bozulmalara yol açması gibi bulgular ışığında tanımlanır. Bu yazımız şizoid kişilik bozukluğu üzerine bilgiler aktarmayı amaç edinir. Bu bağlam doğrultusunda şizoid kişilik bozukluğu nedir, kimlerde görülür gibi genel bilgiler aktarılacak akabinde de tedavi üzerine bilgilendirme sağlanacaktır.

Şizoid kişilik bozukluğu, yakın ilişkiler kurmaktan uzak ve duyguları ifade etmekte kısıtlı olunması ile karakterize edilen bir tür kişilik bozukluğudur. Bu bozukluğa sahip bireylerde yakınlaşma isteğine karşı yoksunluk ve beraberinde sosyalleşmekten kaçınarak daha çok yalnız kalmayı tercih etme durumu izlenir. Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler yalnız olmayı tercih ettikleri için meslek seçimlerini dahi buna göre yapar ve genellikle de insanlarla iletişim gerektirmeyen bilgisayar programcılığı, yazılım gibi evden yapabilecekleri işlere yönelim gösterebilirler. Bu kişilik bozukluğuna sahip bireyler kendilerini güvende hissettikleri yalnızlıklarına odaklanırlar. 

Şizoid Kişilik Bozukluğuna Sahip Kişilerde Genel Tavır ve Eğilim Durumu 

Şizoid kişilik bozukluğu tanısı ilgili uzmanlar tarafından ömür boyu sosyal ilişki kurmaktan kaçınan ve yalnızlığı tercih eden bireylere konulmaktadır. Bu bireyler genel olarak kendi aile fertleriyle dahi sosyal ilişki kurmaktan hoşnut olmamakta, hayatlarına yakın arkadaş dahil etmemektedir. Sosyal yaşamları olmayan bu bireyler gündelik hayatlarında zaman geçirmek için televizyon seyretmek gibi tek başına yapılan etkinliklerden hoşlanırlar. Şizoid kişilik bozukluğu sahibi bireylerde duygusal tepkilere rastlanmamaktadır. Bu kişiler konuşurken jest ve mimiklerle karşılık vermez durağan bir konuşma izlerler. Şizoid kişiler nesne ve diğer bireyler ile ilişki kurma arzularına sahip olmadıkları için için kendilerine yetiyormuş gibi bir görünüm ilizyonu oluşturmaktadırlar. Bu kendine yeterlilik durumumu tamamen sahte olmakla birlikte savunmacı bir kendine yeterlilik olarak açıklanır. Bireylerde yaşanan erken dönem nesne ilişkileri, aile içindeki ilişkiler ve bireylerin aile ile olan ilişkileri, ebeveyn yaklaşımı, mizaç özellikleri bu kişilik özelliğini büyük ölçülerde desteklemektedir. Bu eğilim durumlarını şu şekilde özetlemek de mümkündür: 

Toplumsal yaşamda ve bireysel yaşamda yalnız kalmayı tercih etme 

Sosyal ya da kişisel olan ilişkilere karşı görülen ilgi eksikliği 

Sınırlı sayıda duygusal ifade, genellikle tepkisizlik ve mimiksizlik 

Çoğu aktiviteden zevk alamama ve aktiviteler karşısında insanlarla aynı tepkileri verememe 

Başka insanlara karşı kayıtsızlık durumu 

Sürekli olarak ilişkiliği olduğu partnerinden farklı insanlarla cinsel ilişki yaşama isteği ya da cinsel isteksizlik 

Sosyal işaretlere tepkisizlik durumu 

Başka insanların övgü ve eleştirilerini önemsememe, 

Bir ailenin parçası olma fikrini kabullenmeme 

Şizoid Kişilik Bozukluğu Belirtileri 

Genel anlamda erken dönemde görülen şizoid kişilik bozukluğu belirtilerini şu şekilde özetleyebiliriz: 

ağlamaktan kaçınmak, ağlayamamak 

yalnız olmayı tercih etmek ve sosyalleşmemek 

sosyal aktivitelerden, aile toplantılarından kaçınmak 

ilişki yaşama arzusunun olmaması ve buna gerek görmemek 

anti-sosyal özellikler sergileme 

olaylara ve kişilere karşı donuk veya kayıtsız görünmek 

aktivitede bulunmama isteği 

başkalarıyla ilgili sürekli olarak sorunlar yaşamak 

bir işe ve olaya karşı motivasyon eksikliği 

İletişimin Zorluğu ve Stres Altında Gelen Psikotik Dönemler 

İletişim dâhilinde kalmak zorunda oldukları diğer insanlar tarafından soğuk ve tuhaf bulunan şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireyler sahip oldukları stres durumlarına tepki olarak çok kısa olmakla birlikte psikotik dönemler yaşayabilirler. Psikotik dönemlere eşlik eden depresyon, anksiyete ve madde kullanımı benzeri gibi bir durum söz konusu olmadıkça psikiyatriste pek başvurmaz ve bu nedenle de kliniklerde sıklıkla var olmazlar. Şizoid kişilik bozukluğunun prevelansı tam bilinmemekle birlikte genel toplumun %7,5 kadarının bu kişilik bozukluğundan etkilendiği uzmanlar tarafından düşünülmektedir. Hangi cinsiyette daha fazla görüldüğü üzerine de bir takım çalışmalar mevcuttur. Örneğin erkeklerde iki kat daha fazla görüldüğünü belirten çalışmalar vardır. Bununla birlikte genetik öykünün de bu rahatsızlık üzerinde belirgin etkileri bulunur. Şizofreni veya şizotipal kişilik bozukluğu olan bireylerin akrabalarında şizoid kişilik bozukluğu riskinin izlenme olasılığı daha yüksek olabilir. 

Duyguyu İfade Etmekte ve Hissetmedeki Güçlük Durumu 

Şizoid kişilik bozukluğuna sahip bireylerde öfke ve neşe gibi güçlü duyguların nadiren yaşandığı bazen de hiç yaşanmadığı görülmektedir. Örneğin, şizoid kişilik bozukluğu yaşayan bireyler doğrudan provokasyona dahi tepki göstermekte, öfke duygusunu ifade etmekte büyük ölçülerde güçlük çekebilirler. Bu nedenle de toplum içerisinde diğer bireyler tarafından “duygusuz” olarak adlandırılırlar. Çevrelerindeki kişiler ve toplum tarafından sıklıkla “duygusuz olma”, “ifadesiz olma” gibi suçlamalara maruz kalırlar. Şizoid kişilerin dünyasında bazen yaşamlarında yön eksik gibidir ve hedefleri ve hayalleri açısından sanki uzay boşluğunda sürüklenme hissi yaşadıkları anlaşılır. Bu kişilerde olumsuz şartlara pasif olarak tepki gösterme ve hayattaki önemli olaylara yeterince tepki verememe gibi durumlar izlenir. Herkesin büyük ölçülerde tepki verdikleri olaylara karşı tepkide bulunmakta ciddi boyutta güçlük çekerler. Arkadaşlık kurmakta her zaman geri planda duran, cinsellik ve evlilikten kaçınan, sosyal becerilerde eksik ve cinsel tecrübe arzusunun yetersiz olması gibi nedenlerden dolayı çevrelerinde her zaman az insan bulunur. Neredeyse hiç arkadaşı olmayan bu kişilerin hayatında bu tip duyguların da olmaması durumu onları giderek duyguyu ifade etmede de geriye iter. Örneğin başkalarıyla nadiren buluşan ve genelde evlenmeyen kişilerdir. Bireysel işlerde her zaman daha başarılı oldukları gözlemlenir. Sosyalleşme gerektirmeyen, sosyal izolasyona sahip işlerde çok daha iyi çalışırlar. Sahip oldukları meslekler de genellikle bu yöndedir. Eğer ki kişiler arası katılım gerekiyorsa da şizoid kişilerin çalışma performansında büyük dalgalanmalar görülür. Eğer ki bu kişiler sosyal izolasyon koşullarında çalışıyorsa çok fazla başarılı olur. Bu durum da onları sosyallikten yalıtılma haline daha çok sürükler. Şizoid kişilerde bazen gerçeklikle temas halinde kayıp gözlemlenir. Özellikle de strese tepki olarak bu bozukluğa sahip bireyler çok uzun olmamakla birlikte kısa psikotik ataklar yaşayabilir. Bu nöbetlerin bir kaç dakika ile birkaç saat arası sürebilir olduğunu bilinir. Çevrelerine duygularını ifadede güçlük çeken bu bireyler bazen büyük bir depresif bozukluk geliştirebilir. Bu depresif bozukluk ise çoğu zaman şizotipal, paranoid ve kaçınmacı kişilik bozukluklarıyla kesişme gösterir.

Şizoid kişilik bozukluğu belirtisine sahip kişiler genellikle kliniklere gitmemektedir. Bu nedenle de bu bozukluğun çok geç ayırtına varılır. Bununla birlikte ilk olarak hekim genel bir muayene yapacaktır. Bu genel muayenenin amacı, şizoid belirtilere neden olabilecek fiziksel koşulları aramak ve bütünsel bir yaklaşımda bulunmaktır. Fiziksel muayenenin ardından ruh sağlığı uzmanı psikiyatrik değerlendirme yaparak değerlendirme, belirtiler ve düşünceleri tanımlamak için bir test sunar. Bu teste ilave olarak da psikolog ya da psikiyatr ile terapi seansları planlanır. Bu terapilerde genel manada çocukluk, ilişkiler ve iş yaşamı ile ilgili sorular sorularak, ruh sağlığı uzmanının tanı koymasına yardımcı olan veriler elde edilir. 

Şizoid Kişilik Bozukluğunda Tedavi Yöntemleri 

Şizoid kişilik bozukluğuna sahip olan kişiler genel olarak hastalığının farkında olmadıkları için ve başkalarıyla olan görüşmelerden hoşlanmadıkları için kendi başlarına tedavi yolu aramamakta ve buna bağlı olarak da bu hastaların birçoğu tedavi edilmemektedir. Bunun en büyük nedeni ise kişilik bozukluğu olan bireylerin hayatlarına normal şekilde devam edebilmesi görülmektedir. Kişilik bozukluklarının çoğu gibi şizoid kişilik bozukluğu da geç teşhis edilmektedir. Bu nedenle de tanısı geç konulan hastaların tedavisi sabır gerektiren uzun bir yolculuktur ki tam olarak tedavisi olmayan kronik bir rahatsızlık olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak unutulmamalıdır ki her ne kadar zorlu ve keskin olmayan bir tedavi süreci olsa da tedavi edilen birçok kişilik bozukluğuna sahip bireylerin rahatsız edici semptomlarında hafifleme görülür.