Sosyal Fobi ve Sosyal İzolasyon

Sosyal fobi olarak da bilinen sosyal anksiyete bozukluğu, sosyal ortamlarda kaygı veya korkuya neden olan bir tür kaygı bozukluğudur.

Sosyal izolasyonu ise sosyal ilişki, temas veya etkileşim eksikliği şeklinde tanımlayabiliriz. Bireyin sosyal olarak aidiyet duygusundan yoksun olması, başkalarıyla etkileşimde bulunmaması, sosyal temasların minimum düzeyde olması, doyum verici ve kaliteli ilişkiler kurma konusunda yetersiz olması durumudur.

Sosyal ilişkilerin akıl sağlığımızı korumda ne kadar önemli olduğu konusundaki farkındalık son zamanlarda iyice arttı. Özellikle de COVID-19 pandemisinden sonra izolasyonun hiç kimseye iyi gelmediğinde hepimiz hemfikir olduk.

Belirli durumlardaki utangaçlık veya rahatsızlık hissi yaşanmak kişinin sosyal kaygı bozukluğu olduğu anlamına gelmez. Sosyal durumlardaki konfor düzeyleri kişilik özelliklerine göre değişir, bazı insanlar doğal olarak içine kapanıktır bazıları ise daha dışa dönüktür.

Bazı sosyal durumlarda gergin hissetmek gayet normaldir. Örneğin bir randevuya çıkmak ya da sunum yapmak midenize ağrılar giriyormuş gibi hissetmenize neden olabilir. Ancak sosyal fobi olarak da adlandırılan sosyal kaygı bozukluğunda günlük etkileşimler bile önemli düzeyde kaygıya ve utanmaya neden olur. Çünkü başkaları tarafından incelenmekten veya yargılanmaktan korkarsınız.

Sosyal anksiyete bozukluğunda korku ve kaygı kaçınmaya yol açar. Neden olduğu şiddetli stres de ilişkileri, günlük rutinleri, işi, okulu veya diğer günlük aktiviteleri negatif etkileyebilir.

Korkulan bir sosyal duruma maruz kaldığında, sosyal fobisi olan bir kişi aşağıdakiler de dahil olmak üzere aşırı kaygı belirtileri yaşayabilir: 

Duygusal Ve Davranışsal Belirtiler

• Olumsuz olarak yargılanabileceğiniz durumlardan korkma ve kaçınma
• Kendinizi utandırmaktan veya küçük düşürmekten endişe etmek
• Yabancılarla etkileşimde bulunma veya konuşma konusunda yoğun korku
• Başkalarının endişeli göründüğünüzü fark edeceğinden korkmak
• Kızarma, terleme, titreme veya sesin titremesi gibi utanmanıza neden olabilecek fiziksel belirtilerden korkma
• Utanma korkusuyla bir şeyler yapmaktan veya insanlarla konuşmaktan kaçınmak
• İlgi odağı olabileceğiniz durumlardan kaçınma
• Sosyal durumlarda yoğun korku veya kaygı
• Sosyal bir durum sırasında yaşanan olumsuz bir deneyimden olabilecek en kötü sonuçların beklenmesi
• Çocuklarda ise yetişkinlerle veya akranlarıyla etkileşime girme konusundaki kaygı, ağlama, öfke nöbetleri geçirme, ebeveynlere yapışma veya konuşmayı reddetmek

Fiziksel Belirtiler

Fiziksel belirti ve semptomlar bazen sosyal anksiyete bozukluğuna eşlik edebilir ve şunları içerebilir:

• Kızarma
• Hızlı nabız
• Titremek
• Terlemek
• Mide rahatsızlığı, mide bulantısı
• Nefes almakta zorlanmak
• Baş dönmesi 
• Zihninin boşaldığını hissetmek
• Kas gerginliği
• Sosyal durumlardan kaçınmak

Sosyal izolasyonun çok ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bunlar; kalp hastalığı, uyku kalitesinin azalması, bağışıklığın azalması ve felç gibi bazı durumları içerir.

Sosyal kaygı bozukluğunuz varsa yaygın günlük deneyimlere katlanmak zor olabilir. Örneğin;

• Tanımadığınız kişilerle veya yabancılarla etkileşimde bulunmak
• Partilere veya sosyal toplantılara katılmak
• İşe veya okula gitmek
• Konuşmaları başlatmak
• Göz teması kurmak
• Flört
• Aldığınız ürünü mağazaya iade etmek
• Başkalarının önünde yemek yemek
• Umumi tuvaleti kullanmak

Diğer birçok zihinsel sağlık durumu gibi sosyal kaygı bozukluğu da muhtemelen biyolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşiminden kaynaklanmaktadır. Olası nedenler şunları içerir:

Kalıtsal Özellikler

Biyolojik ebeveynleriniz veya kardeşleriniz bu duruma sahipse, sosyal anksiyete bozukluğu geliştirme olasılığınız daha yüksektir. Ancak bunun ne kadarının genetik ne kadarının öğrenilmiş davranıştan kaynaklandığı hala tam olarak belli değildir.

Beyin Yapısı

Beyindeki amigdala adı verilen bir kısım korku tepkisinin kontrolünde rol oynar. Amigdalası aşırı aktif olan kişilerde korku tepkisi daha yüksek olabilir ve bu da sosyal durumlarda kaygının artmasına neden olabilir.

Çevre

Sosyal kaygı bozukluğu öğrenilmiş bir davranış olabilir; bazı insanlar hoş olmayan veya utanç verici bir sosyal durumdan sonra ciddi kaygı geliştirebilirler. Ayrıca sosyal kaygı bozukluğu ile çocuklarına karşı daha fazla kontrolcü ve aşırı korumacı davranan ebeveynler arasında da bir ilişki olduğu görülmüştür.

Olumsuz Deneyimler

Alay edilmeye, zorbalığa, reddedilmeye, alay edilmeye veya aşağılanmaya maruz kalan çocuklar sosyal kaygı bozukluğuna daha yatkın olabilir. Ayrıca aile çatışması, travma veya istismar gibi olumsuz olaylar da bunınla ilişkilendirilebilir.

Mizaç

Yeni durumlarla veya insanlarla karşılaştıklarında utangaç, ürkek, içine kapanık veya çekingen davranan çocuklar daha yüksek risk altında olabilir.

• Anksiyete
• Depresyon
• Kimlik kaybı
• Paranoya
• Halüsinasyonlar
• Kendine güvensiz biri olmak
• Olumsuz kendi kendine konuşma
• Eleştiriye aşırı duyarlılık
• Zayıf sosyal beceriler
• İzolasyon ve sosyal ilişkiler kurmada zorlanma
• Düşük akademik ve iş başarısı
• Çok fazla alkol içmek veya madde bağımlılığı
• İntihar veya intihar girişimleri

Belirtilerin etkisini azaltmak için aşağıdaki adımlar atabilirsiniz:

• Erken yardım alın. Diğer birçok zihinsel sağlık durumundaki gibi kaygının da beklerseniz tedavisi daha zor olabilir.
• Bir günlük tutun. Kişisel yaşamınızı takip etmek, sizin ve ruh sağlığı uzmanınızın, strese neyin neden olduğunu ve neyin daha iyi hissetmenize yardımcı olduğunu belirlemenize yardımcı olabilir.
• Madde kullanımından kaçının. Alkol ve uyuşturucu kullanımı ve hatta kafein veya nikotin kullanımı kaygıya neden olabilir veya daha da kötüleşebilir. Bu maddelerden herhangi birine bağımlıysanız, bırakmak sizi kaygılandırabilir. Tek başınıza bırakamıyorsanız bu konuda uzman bir psikoloğa, psikiyatriste veya AMATEM’e başvurun.

Toplum yapısı bazı grupların izolasyona karşı diğerlerine göre daha savunmasız olduğunu gösteriyor. Örneğin;

• Yaşlılar
• Engelli insanlar
• LGBTQIA+
• Mahkumlar
• Siyahiler

Sosyal anksiyete bozukluğu belirtileri zamanla değişebilir. Hayatınızda çok fazla değişiklik veya stresle karşı karşıya kalırsanız belirtiler alevlenebilirler. Kaygı yaratan durumlardan kaçınmak kısa vadede kendinizi daha iyi hissetmenizi sağlasa da tedavi görmezseniz kaygınızın uzun vadede artarak devam etmesi muhtemeldir. 

Bir psikoloğa gidip bilişsel davranışçı terapi alabilrsiniz. BDT insanların sosyal durumlarda düşünme, hissetme ve davranış biçimlerini değiştirmelerine yardımcı olmayı amaçlamaktadır.