Çocuklarda Kayıp ve Yas

Bir kişinin ailesini, eşini, dostunu, akrabasını veya yakınından birisini kaybetmesi sonucunda derin bir üzüntü yaşadığı sürece yas süreci denir. Kişi duygusal bir süreçten geçtiği için bu dönemde düşünceleri ve davranışları buna bağlı olarak farklılık gösterir. Kişi bazı durumlarda bu durumun üstesinden uyum sağlayarak ve sürece adepte olarak gelebilmekteyken bazı durumlarda bu durumu kabul etmek istemeyip oldukça ağır bir şekilde atlatabilmektedir. Çocuklar için bu süreç yönetilmesi ve kontrol edilmesi gereken hassas bir süreçtir. Çocuklar bulunduğu döneme bağlı olarak soyut kavramlardan olan ölüm kavramını anlamakta ve anlamlandırmakta güçlük çekebilirler.Onların dünyasında ölüm ve kayıp kavramı yetişkinlere göre çok farklı bir yerdedir. Çocuklara bu durum kontrollü bir şekilde onların yaşı ve bulunduğu koşullar düşünülerek anlatılmalıdır. Bu süreçte çocuğun olaylara tepkisi de bireysel olarak farklılıklar gösterebilmektedir. Çocuklar yas ve kayıp sürecinde bulunduğu ortamda anne ve babalarını, çevresindeki insanları gözlemlerler ve kendi dünyalarında bunları anlamlandırmaya çalışırlar. Yas sürecinde çocuk çevresindeki insanları özellikle de anne ve babasının davranış biçimlerini izlemeye ve analiz etmeye başlar. Bu süreçte ebeveynlerin her davranışı çocuğun olaylara karşı düşünce ve davranış biçimlerinin şekillenmesinde etkili olacaktır. Eğer çocuk yas sürecini ebeveynlerini kaybetmesinin sonucunda yaşıyor ise bu durumda çocuğun en yakınındaki insanların bu süreci yönetirken uzman bir psikologdan destek alması bu süreci en sağlıklı bir şekilde yürütmesi gerekir. Bazı durumlarda çocuk olaylara o an tepki veremeyebilir ya da olması gerektiğinden çok daha farklı bir tepki verebilir. Bu süreçte çocuğa gerekli destek sağlanmalı ve olabildiğince bu uyum sürecinde çocuk için gerekli tüm adımlar atılmalıdır. 

Çocuklar yetişkinlere göre kendilerini daha farklı bir şekilde ifade edebilmektedirler.Yetişkinler için bir şeyi anlatmak ve istemek sözel bir biçimde onu söylemek ve istemekle yerine getirilebilir bir durum iken çocuklarda bu durum biraz daha davranış biçimleriyle(oyunlarda veya resim çizerek) çevresine kendisini ifade etmeye çalışarak gerçekleşebilmektedir. Yas ve kayıp sürecinde de çocuklar kendilerini sözel olarak rahat bir şekilde ifade edemezler. Duygularını sözel olarak dökmek onlar için böyle bir süreçte yetişkinlerden çok daha zor olabilir. Çocukların bu süreçte gösterdikleri davranış biçimleri bile bulunduğu döneme göre farklılık gösterebilir. Daha küçük yaşlarda çocuklar kendilerini ağlayarak ifade ederken ergenlik döneminde öfke ve sinirlilik hali gibi daha farklı bir davranış biçimiyle kendilerini ifade etmeye çalışabilirler. Yetişkinlere göre çocuklar daha az kayıp ve yas süreci yaşadıkları için bu süreçte nasıl tepki vereceklerini bu durumu nasıl zaman içersinde normalize edebileceklerini bilemeyebilirler. Bu yüzden çocukların verdikleri tepkiler bastırılmamalı gerekli zamanlarda uzman terapistlerinden en sağlıklı çözümlerle çocuklara bu süreçte nasıl yaklaşılması gerektiği hakkında bilgiler alınmalı ve uygulanmalıdır. Bu süreçte eğer çocuklar sosyal ve bilişsel olarak dışa dönük çocuklar ise bu durumda olaylar karşısında savunma mekanizmaları daha güçlü ve dinamik olacaktır. Eğer çocuklar bireysel ve sosyal anlamda daha çok içe dönük ise bu durumda olayları kabullenmek ve olaylar karşısında başa çıkma becerilerin zayıf olduğu için kayıp ve yas sürecini daha zor bir şekilde atlatabilirler. 

Çocuklara ölüm kavramı anlatılırken bulundukları yaş ve dönem göz önünde bulundurularak anlatılmalıdır. Küçük yaştaki çocukların bu durumu anlaması somut ve soyut kavramlarını henüz daha yeni yeni öğrenmeye başladıkları için biraz daha zor olabilir. Ebeveynlerinden veya yakınlarından birisini kaybettiklerinde bir yere gidip tekrar döneceğini, bir gün mutlaka geri geleceğini veya şu an gelmek isteyip geri gelemediğini düşünebilirler. Çocuklara böyle bir süreçte ölüm kavramını onların yaş seviyesine göre anlatılması gerekir.Çocukların kaygı ve endişe düzeyini arttırmadan durumun güven ortamında açıklanması gerekir. Küçük yaştaki çocuklar annelerin ve babalarının ölümlerinden kendilerini sorumlu tutabilmektedir. Örneğin çocuğun “Eğer ödevlerimi yapsaydım annem ölmeyecekti.” veya “Marketten çikolata almayı istemeseydim babam markete giderken ölmeyecekti.” gibi iç dünyasında kendini bu ölümden suçlu ve sorumlu hissedebilir. Bu durumda çocuk zamanla aslında bu sürecin böyle olmadığını, her insanın bir gün öleceğini anne ve babasının ölümünden kendisinin sorumlu olmadığının farkındalığını çevresindeki insanların bilinçlendirmesiyle ve zamanla yas sürecine alışması ve farkındalık seviyesinin artmasıyla birlikte kazanacaktır. Çocuklara ölümü anlatırken onun sahip olduğu duygusal özellikleri ön planda tutulmalıdır. Bazı çocuklar çok hassas ve kırılgan olabilirken bazı çocuklar daha baskın ve güçlü bir karaktere sahip olabilmektedirler.Her çocuğa ölümü aynı şekilde anlatamazsınız. Bu yüzden çocuğu anlamak, dinlemek ve nasıl tepkiler vereceğini değerlendirerek bu konuyu çocuğa onun duygusal özellikleri ön plana alınarak anlatmak daha yerinde olacaktır. 

·   Kayıp ve yas sürecinde çocukta kaygı bozuklukları gerçekleşebilmektedir. Ailesinden birisini veya sevdiği birisini kaybeden çocuk tekrar bir yakınını kaybetmekten dolayı endişe duymaya başlar. Aynı süreci bir başka sevdiği insanda da yaşama korkusundan dolayı kaygı duyar. Böylece kaygı problemine bağlı olarak çocukta uyku bozuklukları, yeme içme bozuklukları, okula gitmekten kaçınma, yalnız kalmayı istemek gibi problemler görülebilmektedir. 

·   Çocuklarda regresyon (gerileme) dönemide kayıp ve yas sürecinde görülen durumlardan bir tanesidir.Çocuk konuşmaya başlamışken anne veya babasının ani ölümünden sonra gerileme yaşayabilir ve konuşma becerilerinde yaşadığı gerileme sürecine bağlı bir şekilde kayıplar gözlemlenebilir.Çocuk yaşadığı travmatik olayın etkisini bu şekilde yaşayarak dışa vurabilir. 

·   Ergenlerde, ebeveyn veya çevresindeki sevdiği birisinin kaybı sonucunda öfke patlamaları, sinir krizleri, ani ağlamalar gözlemlenebilir. 

·   Geceleri altına kaçırma ve uyuyamama kayıp ve yas sürecinde çocuklarda görülen bir diğer davranış bozukluklarından bir tanesidir. 

·   Çocukların yakınlarından birisini kaybetmesi ve bu olayı kabullenmesi oldukça güçtür.Çocuk annesine veya babasına olan bağlılığının bir göstergesi olarak onun eşyalarına ilgi duymaya ve bu eşyalara özen göstermeye başlar.Bu durum belirli bir süreden sonra yas sürecini kabullenememe şiddettine bağlı olarak ileri boyutlara ulaşabilmektedir. Annesi kaybeden genç bir kızın annesinin kıyafetlerini hiç bir zaman üzerinden çıkarmak istememesi ve bu kıyafetlere dokunulmasına aşırı tepki göstermesi bu süreçte görülen psikolojik belirtilerdendir. 

·   Depresyon belirtileri, değersizlik ve hissizlik, aşırı suçluluk hali bu süreçte çocuklarda yoğun bir şekilde gözlemlenebilmektedir. 

Çocuklar geçirdiği kayıp ve yas sonucunda duygularını ve düşüncelerini çevresinde ki insanlara kolay ve rahat bir şekilde ifade etmekte güçlük çekebilmektedirler. Özellikle ebeveyn kayıplarında bu durum biraz daha çocuk üzerinde derin bir etki bırakır. Çocuğun bu dönemde doğru ve sağlıklı bir şekilde yönlendirilmesi ilerleyen yaşlarda çocuk için oldukça kritik bir önem taşımaktadır. Kayıp ve yas döneminde çocukta bir takım travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve kaygı bozuklukları gerçekleşebilir. Çocuk kendisini güvende hissetmeyip çevresindeki insanlardan kendini uzaklaştırıp içine kapanabilir.Bu yüzden psikolojik doğru zamanda doğru müdahale çok önemlidir. Çocuğa yaşadığı bu süreçte destek olmak, onun dünyasının anlam haritasının uzman bir kişi tarafından çözülüp çocuğa bu süreçte yardımcı olunması sağlamak onun kayıp ve yas sürecine daha uyumlu bir şekilde adapte olmasını sağlayacaktır. Bunun için çocuk alanında uzmanlaşmış psikologlarımızdan yardım alabilir çocuğuzun bu süreçte profesyonel bir destek almasında ona en gerekli desteği sağlayabilirsiniz.