Epizod Nedir? Epizod Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tıp literatüründeki tanıma bakıldığında epizod kısaca; "kişinin ruhsal durumunda yaşadığı duygusal ve sinirsel iniş çıkışlar" olarak tanımlanabilir.

Epizod durumunda bulunan kişilerin hissettikleri duygular ve sergiledikleri davranışlar normal bir kişiye kıyasla oldukça büyük farklılıklar gösterebilir. Dolayısıyla epizodun kişide değişik duygu durumlarına yol açtığı söylenebilir. Epizod halinde olan kişilerde kimi zaman aşırı derecede mutluluk, kimi zaman aşırı sinir, kimi zaman ise aşırı mutsuzluk görülebilir. Yani epizod halinde bulunan kişi farklı uçlarda bulunan duyguları tecrübe eder. Söz konusu duygular ve davranış değişimleri birçok durumda aniden ve spontane bir şekilde gelişir ve sıklıkla ataklar şeklinde görülür. Bununla birlikte, söz konusu ataklar genellikle başka psikolojik rahatsızlıklara kıyasla daha kısa süreli, ancak tekrarlayıcı bir karakteristiğe sahiptir. Epizodlar kendi içerisinde birden fazla alt türe ayrılmaktadır. Bunlar manik epizod, depresif epizodlar ve karma ya da mix epizodlar olarak sıralanabilirler. Söz konusu epizod türlerinin her biri, kişinin yaşamını ve duygularını kontrol etmesini son derece güç bir hale getirmekte ve içinden çıkılması oldukça güç olan durumlara yol açabilmektedir. Örneğin depresif epizod durumunda olan kişilerde ağır depresyon, sosyal ilişki bozuklukları, kendine zarar verme ya da intihar gibi durumlar görülebilirken, manik epizod yaşayan kişilerde ise aşırı risk iştahına ve normalin çok daha üstünde enerjik ruh haline bağlı olarak iflas etmek, sosyal ilişki bozuklukları, hiperaktivite, hayatını tehlikeye atmak gibi durumlar görülebilmektedir. Dolayısıyla kişilerde ataklar halinde ortaya çıkan epizodlar türü her ne olursa olsun ciddiyetle karşılanmalı ve kişi ya kendi başına ya da mümkünse bir yakınının yardımıyla bir psikolog ile iletişime geçip tedavi yollarını aramalıdır. Zira kişinin kendi başına bu tür hastalıkları yenmesi oldukça zordur ve çoğunlukla kişinin yaşadığı epizod atakları daha da sık ve uzun bir hale gelecektir. Dolayısıyla bu alanda uzman olan bir psikoloğa ya da psikiyatriste başvurmak en ideal çözüm yolu olacaktır.

Epizodlar cinsiyet, yaş ya da benzeri herhangi bir grup ayırt etmeden her tür insanda ortaya çıkabilirler. Bununla birlikte, epizodların ortaya çıkmaya en yatkın olduğu yaş aralığı ise 15 ila 25 yaş aralığıdır. 15 yaş altındaki çocuklarda ya da 60 yaş üstündeki yaşlı bireylerde ise daha çok belirli sebeplere bağlı olarak ortaya çıkarlar. Örneğin kişinin yaşamında ciddi bir travmatik olay tecrübe etmesi ileri vakitlerde epizodlar yaşamasına sebep olabilir. Ya da yaşlı bireylerde ortaya çıkabilecek çeşitli fizyolojik rahatsızlıklar veya hastalıklar da bu durumu tetikleyebilir. Aynı şekilde, 25 ila 60 yaş arasındaki yetişkin bireylerde de travma, psikolojik ya da fizyolojik çeşitli sebeplere bağlı olarak epizodların ortaya çıktığı bilinmektedir.

Depresif epizod, yaygın olarak bilinen "depresyon" kavramından farklıdır. Bu farklılık ise depresif epizodların sıradan bir depresyona kıyasla çok daha şiddetli bir şekilde seyretmesinden ileri gelmektedir. Sıradan depresyon da oldukça ciddi bir rahatsızlıktır ve kişi kendisini uzun süre boyunca son derece kötü hisseder. Depresif epizod yaşayan kişilerde ise kişinin bu mutsuzluk, üzgünlük, bitkinlik ve izolasyon durumlarının son derece uç seviyede yaşandığı görülür. Negatif düşünceler kişinin tüm düşünce dünyasını ele geçirir ve kişi genellikle dışarıdan ek bir yardım olmadan ya da yaşadığı epizod atağı sona ermeden kendisine gelemez ve pozitif bir bakış açısına sahip olamaz. Bu durum kişinin hem sosyal hayatta diğer insanlarla kurduğu ilişkileri etkilerken hem de iş yaşamındaki ve akademik hayatındaki verimini de son derece düşürmektedir. Kişi zorunlu haller dışında bir işe kalkışmak istemez ve hayatını raya oturtmak için herhangi bir şey yapmaya motive olamaz. Motivasyon eksikliğine ek olarak; kişi kendisini sürekli bitkin ve halsiz hisseder. Bu da ileri vakalarda kişinin sürekli izolasyon içerisinde olmasına ve kendi düşünceleriyle baş başa kalmasına sebep olabilir. Kişi diğer insanlarla düzgün bir iletişim kuramadığı ve kendisini dış dünyaya tamamen kapattığı için kimi vakalarda bu durum daha ileri seviyeye ulaşabilir ve kişi çeşitli sanrılar ve halüsinasyonlar görmeye başlayabilir. Bu tür ileri durumlarda kişi yaşadığı tükenmişlik ve mutsuzluk hislerinden kurtulmak için bir kaçış yolu olarak kendisine zarar verebilir ve hatta intihar etmeye teşebbüs edebilir.

Depresif epizod yaşayan kişilerde görülen tipik belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

●  Kişinin kendisini gün boyunca hiçbir şey yapmamış olmasına rağmen ciddi manada halsiz, yorgun ve bitkin hissetmesi.

●  Hayata karşı motivasyonunu kaybetmek ve çok zorunlu haller dışında hiçbir iş yapmak istememek.

●  Uyku bozukluğu. Bu kimi kişilerde aşırı uyumak, kimi kişilerde ise çok az uyumak olarak ortaya çıkabilir. Bununla birlikte, kişi uyumasa da genellikle vaktinin önemli bir kısmını odasında ve yatağında geçirir.

●  Tıpkı uyku bozukluklarında olduğu gibi, kimi kişilerde aşırı iştah artışı görülebilirken kimi kişilerde ise iştahın önemli ölçüde azaldığı görülebilir. Kişi kendisini bir nebze olsun iyi hissetmek ve zaman geçirmek için çareyi yemek yemekte bulabilir. Ya da tam tersi kişi yiyip içtiği hiçbir şeyden tat almayabilir ve çok acıkmadığı sürece doğru düzgün yemek yemez.

●  Kişi içerisinde bulunduğu negatif durumdan dolayı düşüncelerini toparlamakta zorlanır ve yaptığı işlere konsantre olamayabilir. Bu da kişinin genel olarak birçok alanda verimini düşürür.

●  Depresif epizod yaşayan kişiler kendilerine önceden zevk veren ve vakit harcamayı sevdikleri aktiviteler karşı herhangi bir istek duymazlar. Örneğin normalde müzik dinlemekten, kitap okumaktan ya da dışarıda yürüyüş yapmaktan hoşlanan bir kişi depresif epizod sırasında bu aktivitelerin hiçbirine karşı ciddi bir istek ve motivasyon duymayacaktır.

●  Kişi ağır bir depresif dönem içerisinde bulunduğu için diğer insanlarla iletişim kurmakta zorlanır. İletişim kurmak sadece zor gelmez, aynı zamanda kişi bu tür aktiviteler için kendisini isteksiz hisseder. Örneğin kişi eğer çalışıyorsa ya da öğrenciyse bir an önce işini bitirip eve dönmek ve kendisini güvende hissettiği odasında vakit geçirmek ister.

●  İleri durumlarda kişi üzerinde bulunan bu duygusal yükü kaldırmakta zorlanabilir ve bu da kişinin kendine zarar vermesine ve intihar düşüncelerinin ortaya çıkmasına yol açabilir.

Manik epizod, bir diğer adıyla manik depresif bozukluk, kişinin kendisini sebepsiz yere aşırı derece mutlu, enerjik ve aktif hissettiği durumu simgeler. Bu tanımdan da anlaşılabileceği gibi manik epizod, depresif epizodun tam tersi olarak da nitelendirilebilir. Manik epizodda bulunan kişiler kendilerini son derece canlı hissederler, genellikle fazla uykuya gereksinim duymazlar ve kendilerinde sürekli yeni şeyler denemek için enerji bulurlar. Dolayısıyla kişide yoğun bir duygu birikimi görülür. Bu durum ilk bakışta iyi bir şeymiş gibi görünse de aslında kişinin hayatını oldukça zora sokmaktadır. Zira kişi bir nevi öz kontrol yeteneğini kaybeder ve bu sebeple son derece taşkın, saldırgan, hiperaktif ve riskli davranışlar sergileyebilir. Aynı zamanda bu durumdaki kişilerde konsantrasyon problemi ve dikkat eksikliği sıklıkla görülmektedir. Çünkü kişi her şeye karşı son derece istekli ve enerjik olduğu için kafasında birçok düşünce kurar ve bu düşüncelerden hiçbirine tam anlamıyla odaklanamaz. Bu durum kişinin diğer insanlarla olan sosyal ilişkilerini de etkilemektedir, bunun sebebi ise kişinin aşırı hiperaktivite sebebiyle sürekli konuşmaya ve başkalarını dinlememeye eğilimli olmasıdır. Yaptıkları konuşmalar ise genellikle kopuktur zira kişi hep heyecanlı ve kıpır kıpır olduğu için sürekli konudan konuya atlar. Bu durum da genellikle diğer insanları rahatsız eder ve kişide garip bir durum olduğunu fark etmelerine sebep olur. Zira manik epizoddaki kişi sıradan bir enerjik ya da neşeli bir kişiye kıyasla çok daha öne çıkan karakteristik özelliklere sahiptir. Aynı zamanda kişi sürekli olumlu bir ruh haline sahiptir. Bu olumlu ruh hali kişinin normalde üzerine ciddi şekilde düşünülmesi gereken yatırım, iş kurma, bir insana sırrını açma ya da iş kararı verme gibi durumlarda son derece refleksif kararlar vermesine sebep olur. Dolayısıyla kişi verdiği kararlar sonucunda son derece kötü durumlarla karşılaşabilir, iflas edebilir, işten atılabilir ya da ciddi bir maddi kayba uğrayabilir. Manik epizodlar genellikle bir süre sonra kendiliğinden biter. Ancak her bir atak kişinin daha ciddi belirtiler yaşamasına sebep olabilir. Bu da zamanla kişinin gerçeklikle olan bağlantısını yitirmesine ve “psikotik epizod” haline geçmesine sebep olabilir. Bu da kişinin tedavi edilmesi oldukça güç olan son derece ciddi psikolojik rahatsızlıklara yakalanabilmesinin kapısını aralamaktadır. Kişi kendisini çok önemli bir kişi olarak görebilir, sürekli takip edildiğini düşünebilir ve düşünce dünyasının önemli bir kısmı sanrılardan ve halüsinasyonlardan oluşabilir.

Manik epizod belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

●  Kişinin kendisini aşırı özgüvenli hissetmesi

●  Yüksek risk iştahı. (Örneğin hızlı araba sürmek, kumar oynamak, riskli yatırım yapmak vb.)

●  Çok fazla konuşmak, düşünceleri toparlayamamak ve diğer insanların sözünü kesmek

●  Son derece enerjik ruh hali

●  Az uyumak

Karma epizod; kişide hem depresif hem de manik belirtilerin görülmesi durumunu ifade eder. Bu duruma sahip olan kişiler iki epizod türünün belirtilerini geçişken bir şekilde yaşarlar. Örneğin kişi kendisini son derece huzursuz, bitkin ve negatif hissediyorken aniden enerjik bir hale gelebilir. Ya da kişide kısa zamanlarda ardı ardına ortaya çıkan ağlama ve gülme atakları görülebilir. Karma epizod ataklarının sürekli tekrarladığı durumlarda kişinin bipolar bozukluğa sahip olduğundan şüphe duyulabilmektedir.

Epizod günümüzde gelişen psikoterapi yöntemleri sayesinde tedavi edilebilmektedir. Aynı zamanda kişiye reçete edilebilecek olan destekleyici nitelikteki tıbbi ilaçlarla da tedavi süreci daha sancısız bir hale gelmiştir. Fakat epizodların tedavisine olabildiğince erken başlamak oldukça önemlidir. Zira kişi hangi epizod türüne sahip olursa olsun; son derece ciddi duygusal değişimlerden geçeceği için zamanla gerçeklik algısı daha da bozulacak ve tedavi süreci daha zor bir hale gelecektir. Bu tür ilerlemiş vakalarda kişinin bir kliniğe yatırılması ve yatılı bir şekilde tedavi edilmesi gerekebilmektedir. Çünkü kişi hem kendisine hem de başkalarına karşı zarar verici davranışlar sergileme potansiyeline sahip olabilir. Kliniklerde yapılan yatılı tedavi yaklaşık 2 ila 4 hafta arasını kapsar. Kişi hem düzenli bir şekilde gözlemlenir hem de beyinlerinde salgılanan kimyasalların dengelenmesi amacıyla çeşitli ilaçları kullanmaları sağlanır. Daha hafif vakalarda ise kişi düzenli bir psikoterapi ve yanında yardımcı olacak bir ilaç tedavisi alarak epizod ataklarıyla savaşabilir. Terapi ve ilaç tedavisine ek olarak doktor tarafından kişiye çeşitli günlük hayat tavsiyeleri verilir. Kişinin mevcut davranışlarının farkına varması ve mümkün olduğunca daha kontrollü bir ruh haline geçiş yapması sağlanmaya çalışılır. Bununla birlikte, epizodlar tedavi edilseler de ileri bir dönemde tekrar ortaya çıkma potansiyeline sahiplerdir. Bu sebeple mevcut riskleri en aza indirmek için kişinin uzun süreli bir korucu tedavi alması önerilir.