Filial Oyun Terapisi Nedir?

Çocuklarla yapılan çalışmalarda çocukların gelişim sürecinde etkili olan aileyle de çalışmak adeta bir zorunluluktur. Bu noktada farklı oyun terapisi yaklaşımları aileyi bir şekilde sürece dahil etse bile Filial Oyun Terapisi yaklaşımı, ebeveynleri terapötik değişimden sorumlu olan başlıca kişiler olduğunu kabul etmektedir. Ebeveynlerin çocukların yaşamının her alanında aktif ve etkili olmasından dolayı terapi sürecine ebeveynlerin direkt olarak katılımının sağlanmasının çocuk terapilerinin daha etkili ve kalıcı olmasına yardımcı olduğu ifade edilmektedir. Filial Oyun Terapisi yaklaşımında terapistler terapi esnasında ebeveynleri eğitir, terapi ortamında gerçekleşen, daha sonra eve taşınan çocuk-ebeveyn ilişkisine dair ebeveynlere süpervizyon verir, öğrenilen ebeveynlik becerilerini çocuklarıyla gündelik yaşantılarına aktarmalarına yardımcı olur. Filial Oyun Terapisi yaklaşımı ilk olarak Dr. Louise Guerney ve Dr.Bernard Guerney tarafından geliştirilmiş, etkinliğinin fark edilmesinin ardından ise farklı farklı alanlarda da önleyici ve tedavi edici bir yöntem olarak kullanılmaya devam edilmiştir. 

Çocuk Merkezli Oyun Terapisi 

Filial Terapi, çocuk merkezli oyun terapisi üzerine temellendirilmiştir. Başlangıçta yönlendirmesiz oyun terapisi adı altında Virginia Axline tarafından geliştirilen Çocuk Merkezli Oyun Terapisi, Carl Rogers’ın “danışan merkezli terapi” modeline dayanmaktadır. Bu noktada Çocuk Merkezli Oyun Terapisi de terapist ile danışan arasındaki terapötik ilişkinin önemine atıf yapmaktadır. Problemlere odaklanmaktan ziyade çocukla birlikte olma sürecine odaklanır ve çocuğun hayatı anlama algılama biçimi keşfetmeye çalışır. Filial Oyun Terapisi de Çocuk Merkezli Oyun Terapisi’yle benzer şekilde ilişki odaklı bir terapi modelidir. Ancak terapist çocuk ilişkisinden ziyade ebeveyn çocuk arasındaki ilişkiye odaklanır. Bu noktada çocukların kendilerine yönelik algısının değişmesinde ve gelişmesinde “koşulsuz kabul, anlayış ve içtenliğin” temel oluşturduğunu ifade ederler. Filial Terapi Çocuk Merkezli Oyun Terapisi’nde de olduğu gibi oyunu çocuğun kendisini ifade etmesi olarak açıklar. Çocuk oyun esnasında endişelerini, duygu ve düşüncelerini ifade eder, varsa travmatik yaşantılarının üstesinden gelir, problem çözme becerileri geliştirir. Böylece çocuk da ebeveyn de daha olumlu benlik algısı geliştirir. Ebeveynler genelde çocukları terapiye getirirken, terapistin öneri vereceğini, gerekli konuları fark ederek “düzeltmek adına adım atacağını”, adeta çocuğunu değiştireceği fikriyle terapiye gelirler. Kendini çaresiz hisseden ebeveyn adeta sığınacak bir liman aramaktadır. Bu noktada Filial Oyun Terapisi ebeveynlere çocuklarıyla ilişkilerinde daha etkin olmaları için bir fırsat yaratır. Böylece ebeveynin de çaresizliği azalır. 

Bağlanma Kuramı 

Bağlanma kuramı başlı başına ayrı bir kuramdır ancak bu noktada Filial Oyun Terapisi çocuklarla ebeveynleri arasında sağlıklı bir bağlanma ilişkisi geliştirmeyi hedefler. Terapi esnasındaki temel amaç ebeveynin çocuğun duygusal ihtiyaçlarını fark etmesi, çocuğu şartlı sevgiden ziyade olduğu gibi kabul etmesine yardımcı olması, böylece ebeveynin çocuk için “güvenli bir üs” haline gelmesine yardımcı olmayı hedefler. Oyun esnasında ebeveyn ne kadar fazla çocuğunun duygusunu fark eder ve anlarsa, çocuk ebeveyne o kadar fazla güvenir ve ilişki örüntüleri daha sağlıklı yönde gelişir. 

Aile Sistemleri Kuramı 

Aile terapisi yaklaşımlar aile içerisinde yaşanan sorunları bir aile sistemi problemi ele alarak değerlendirir. Bu noktada çocukla ebeveyn arasındaki ilişkinin güçlenmesi için terapiye tüm aile üyelerinin katılması gerekmektedir. Böylece Filial Oyun Terapisi; aile terapisi ve bireysel çocuk terapisi arasında bir köprü rolünü üstlenmiş olur. Filial Terapi; ebeveynler ve çocuk arasındaki ilişkiyi geliştirmeyi, ebeveynlerin birbiriyle ilişkisini geliştirmeyi, böylece çocuk yetiştirme becerilerini arttırmayı, aile üyelerinin duygusal ihtiyaçları anlamasına yardımcı olmayı hedefler. Böylece sıcak, samimi, şefkatli ve olumlu bir aile yapısı oluşturulur. En temelde bütün aile üyelerinin terapi ortamına katılmasının daha iyi olacağı düşünülse de tek bir ebeveynin terapiye katılması da aile ilişkilerinde olumlu değişimlere yardımcı olmaktadır. 

Filial Terapi sürecinde ebeveynlere temel beceriler öğretilir. Öncesinde ise ebeveynlere bu beceriler için bir model olurlar. Önce ebeveynler terapistle deneme seansı gerçekleştiri, ardından çocukla gerçekleştirilen seanslarda terapistler aileye rehberlik eder. Çocuk Merkezli Oyun Terapisi’nde kullanılan temel beceriler Filial Terapi’de de kullanılır. 

Yapılandırma 

Yapılandırma becerisi , seansların başında ve sonunda giriş cümleleri ya da kapanış cümleleri kurmak anlamına gelir. 

 Empatik Dinleme ve Karşılık Verme 

Bu beceriler sayesinde ebeveynler yönlendirici olmadan çocukların duygularını anlamayı ve bu duyguları çocuklarına nasıl ifade edeceklerini öğrenirler. Böylece çocuk oyun terapisi anında kendisini anlaşılır, değerli hisseder. Bu anlaşılırlık hissi ise çocuğun anneye karşı olan güven bağının yükselmesine yardımcı olur. 

Çocuğun Liderliğini Takip Etme 

Çocuğun liderliği ebeveynin tüm dikkatini çocuğa vermesini ifade eder. Böylece ebeveyn çocuğu çok daha kolay şekilde takip eder, çocuğun ebeveyni oyuna davet ettiğinde nasıl katılacağını, çocuğuna nasıl eşlik edeceğini öğrenir. 

Sınır Çizme 

Sınır koyma kısmında ise ebeveyn-çocuk arasındaki ilişkide hangi davranışlara sınır koyulacağına yönelik durumlar öğretilir. Sınır ihlali olan durumlarda ebeveynler çocuğun duygularını ve arzularını fark etmeyi – tanımayı, sınırın ne olduğunu ifade etmeyi, kabul edilebilir alternatifler sunmayı ve sınırı uygulamayı öğrenir. 

Filial Terapi süreci terapi anında ortaya çıkan dinamiklerle belirlense de genel olarak 10 ile 20 oturum arasında tamamlanan kısa süreli bir terapi yöntemidir. Değerlendirme, ebeveyn eğitimi, süpervizyonlu oyun seansları, genelleştirme ve sonlandırma aşamalarından oluşur. Her aşama için 1 seans ile 4-5 seans arasında bir seans ayrılması gerekmektedir. Bu seansların sayısı ortaya çıkan aile dinamikleri ve çocuk-ebeveyn ilişkisine göre belirlenir. 

Değerlendirme Aşaması 

Filial Terapi’nin değerlendirme aşaması sadece ebeveynle görüşülerek başlar. Bu sürede çocuğa dair öykü alınır, aile dinamikleri ve çocuğun gelişim süreci değerlendirilir. Bu süreçte çeşitli psikometrik testler uygulanabilir, uygulanan test sonuçları gözden geçirilebilir. Filial Terapi aile için uygun görülürse sonraki basamaklara geçilir. Değerlendirmenin ikinci aşaması aile oyun seansıdır.Aile oyun seansında terapist aileyi, eğer uygun bir ortam varsa ayna arkasından, uygun bir ortam yoksa odanın bir köşesinden 20-30 dakika boyunca izler. Böylece ailenin ilişkisinde ortaya çıkan eksikliklere, yanlış örüntülere, güçlü taraflara ve sorun arz eden konulara odaklanır. Ebeveynlere verilen geri bildirim sonucunda seans sonlandırılır. Değerlendirme sürecinin üçüncü oturumunda ise terapist ile aile tekrardan buluşur, eski oturumlara yönelik görüşlerini sunar, ebeveynin merak ettiği soruları yanıtlar. Filial Terapi’nin aile için uygun olduğu düşünülürse oturumlara devam edilir, aileye bilgi verilir. Seansların sıklığına yönelik bilgi verilir. 

Ebeveyn Eğitim Aşaması 

Değerlendirme sürecinin sonuna doğru terapist aileye Filial Oyun Terapisi ile ilgili genel bilgiler verir. Daha sonra ise üç adımdan oluşan Ebeveyn Eğitim Aşamasına giriş yapar. Burada üç aşama: oyun seansı gösterimi, eğitim seansları ve deneme oyun seanslarıdır. Filial Terapi’nin eğitim aşamasında terapist aileye ev seanslarına başlamaları amacıyla bir oyuncak listesi verir. Oyuncakları temin etmenin gerekçesini açıklar, ekonomik açıdan maliyeti düşürmeleri için bazı önerilerde bulunur. Bu noktada oyuncakların seçiminde çocuğun duygularını net olarak ifade edebilmesine yönelik bazı kriterler esas alınır. Çocuğun gelişim süreci de bu oyuncakların belirlenmesinde etkilidir. Oyun odasının diğer oyunlardan farklı olduğunu çocuğa da bir şekilde ifade edebilmek ve anlatabilmek adına seçilen oyuncaklarla sadece oyun odasında oynanması gerektiğini, seans dışında bu oyuncaklarla oynanmaması gerektiğini aileye ifade eder. Oyun seansı gösteriminde terapist ailedeki her çocukla 15-20 dakikalık bir oyun seansı gerçekleştirir. Bu seansı gerçekleştirirken aileler terapisti izler, eğer ki online olarak bu seanslar gerçekleştiriliyorsa terapist bir videoyu ebeveynlere göstererek anlatabilir. Oyun seansı gösterimi bittikten sonra terapist ebeveynlerle yalnız görüşerek seansta olup bitenleri özetler. Ebeveynlerin meraklarını gidermek adına soruları alır, yorumlarını ve tepkilerini öğrenir. Terapist temel beceriler ile ilgili aileye kısa dersler vermeye devam eder. Daha sonra ebeveynlerin bu becerileri terapist ile gerçekleştirilen egzersizlerde denemesine imkan verilir. Aynı şekilde ebeveynlere çocukların soracağı sorulara yönelik de bilgi ve eğitim verilir. Böylece oyun esnasında çocuk tarafından sorulan sorular Çocuk Merkezli Oyun Terapisi felsefesine göre yanıtlanır. Ebeveynlere yönelik bir gözlem olduğu takdirde ebeveynler de bireysel terapiye yönlendirilebilir. Eğitim seanslarından sonra deneme oyun seansları gerçekleştirilir. Deneme oyun seanslarında terapist çocuk olur, ebeveynler ise terapist olarak öğrendiklerini uygulama fırsatı bulurlar. Böylece karşılaşılması muhtemel durumlar test edilmiş olacaktır. Eğitim sonunda fark edilen noktalar düzenlenir, ebeveynlerin olumlu yaklaşımları pekiştirilir ve süpervizyonlu oyun seanslarına geçiş yapılır.

Süpervizyonlu Oyun Seansları 

Terapist ve ebeveynler oyun seanslarına başlamaya hazır olduklarında süreç başlar. Her ebeveyn çocuklarla birlikte 20-30 dakika süren oyun seansı gerçekleştirir. Bu esnada terapist aileyi gözlemler. Daha sonra terapist aileden seansa dair fikirlerini öğrenir, kendi gözlemlerini paylaşır, eksik noktaların üzerinde durulur ve başarılı anlar pekiştirilir. Eksik noktalar hemen söylenmez, ailenin de cesaretinin kırılmaması için görülen bir iki eksik üzerinde durulur. Ancak zaman içerisinde eksikliklerin hepsinin tamamlanması hedeflenir. Ebeveyn becerilerini destekleme süreci süpervizyonla da devam eder. Bu süreçte çocukların oynadığı oyunların altında yatan anlamlar ailelere anlatılır. Terapist gözlem esnasında oyun anında ortaya çıkan yaygın temaları belirler ve bu temaların anlamlarını aileyle paylaşır, ortak şekilde konu tartışılır. Çocuklar genel olarak saldırganlık, güç, güven, başarı, başarısızlık, şüphe, suçluluk, girişimcilik, üretkenlik gibi temaları ortaya çıkarırlar. Eğer ki travmatik bir yaşantı varsa oyun terapisi anında bu yaşantının da ortaya çıkması beklenir. 

Ev Oyun Seansları ve Genelleştirme Aşaması 

Terapist tarafından yeterli sayıda süpervizyon aileye verildikten sonra seanslar ev ortamına kaydırılır. Terapist vakanın zorluğuna göre gözlemlemeye devam da edebilir. Ev oyun seanslarına geçebilmek için terapist ebeveynlerin duyguları yakalamalarına, çocuğun oyun liderliğini takip etmelerine ve sınırları uygun şekilde çizmelerine dikkat eder. Eğer bunlar yerine getiriliyorsa ev oyun seanslarına geçiş yapılabilir. Bu aşamada ebeveynlere verilen oyun listesi kontrol edilir, evde oyun terapisi için uygun bir zaman ve ortam ayarlanır, mekanın uygunluğu ile ilgili bilgi verilir, ideal olarak her ebeveynin her çocukla haftada yarım saat oyun terapisi seansı gerçekleştirmesi gerektiği ifade edilir. Bu terapilerde düzenin olması gerektiği özellikle vurgulanır. Her hafta aynı gün, aynı saatte ve aynı yerde gerçekleştirilen oyun terapisi seansının terapötik ilişkiye etkisi anlatılır. Eve misafir gelme ihtimali, telefonun çalma ihtimali ya da diğer çocukların ev oyun seansını bölmelerine karşı alınacak önlemler de konuşulur. Ebeveynler evde bir iki seans gerçekleştirdikten sonra tekrardan terapistle bir buluşma planlanır. Terapist, ebeveynlerin evde gerçekleştirdikleri oyun seansını izler ve tekrardan bir süpervizyon verilir. Kullanılan filial terapi becerilerine özellikle dikkat edilir. Kullanılan filial oyun terapisi becerilerinin oyun terapisi seanslarının dışına da taşınması, ebeveyn-çocuk ilişkisine de aktarılması hedeflenir. 

Sonlandırma Aşaması 

Terapinin başında belirlenen terapötik amaçlara ulaşıldığında, çocuk ve aile tarafından yaşanan zorluklar büyük bir oranda ortadan kalktığında, çocuk kendisi için önemli olan duyguları oyun terapisinde ortaya çıkardığında ve sorunların çözümüne ulaştığında, çocuğun oyun terapisi artık ilgisini çekmediğinde, başka aktivitelere artık daha çok yöneldiğinde, oyun terapisinde sergilenen davranışların gelişimsel açıdan bir sorun teşkil etmediğine yönelik gözlem oluştuğunda oturumlar sonlandırılabilir. Ebeveynler, filial oyun terapisi becerilerini artık günlük yaşantılarında da uygulamayı öğrendikleri için oturumların sonlandırılması bu becerilerin artık uygulanmayacağı anlamına gelmemektedir. Artık ebeveynler terapistten geri bildirim almadan da çocuklarıyla ilişkilerine devam edebilirler. Sonlandırma aşamasında terapistle olan görüşmeler oldukça önemlidir. Terapist ve aile sonlandırma sürecinden emin olmak için terapistin süpervizyonu altında bir oyun terapisi gerçekleştirir. Süreci genel olarak değerlendiren terapist ve aile oyun terapisinin sonlandırılmasına yönelik karar aşamasına geçerler. Son olarak ise izleme seansları ve telefon görüşmeleri için zaman planlanarak görüşmeler sonlandırılır. Filial Terapi, geleneksel terapilerin aksine ebeveynlerin çocukların terapisti olmasını hedeflemesi açısından yenilikçi bir yaklaşımdır. Böylece aile içindeki ilişkiler güçlendirilir, çocuk ve aile ilişkisi tekrardan eski dengesine kavuşur. Yapılandırılmış ve kısa süreli olması açısından ise hem uygulanması hem de öğrenilmesi kolaydır.